Główną przyczyną brakowań krów na pierwszym miejscu są choroby wymion – 23%, na drugim problemy z płodnością – 19%, a na trzecim choroby racic – 16%. Wraz z rosnącą wydajnością i masą ciała krów racice muszą codziennie nosić coraz większe ciężary. Dotyczy to również zmiany systemu utrzymania krów i przechodzeniem z obór uwięziowych na wolnostanowiskowe, gdzie często rozmiary legowisk, wysokość i jakość ich krawędzi nie odpowiadają wymogom dobrostanu zwierząt. Kulawizny najczęściej występują w stadach zaniedbanych, utrzymywanych w złych warunkach, na śliskich, mokrych i brudnych posadzkach oraz niewłaściwie żywionych, gdzie pojawiają się kwasice. Oczywiście również w bardzo dobrych gospodarstwach będą zdarzać się choroby kończyn, ale powinny być one sporadyczne, a kiedy zostaną zauważone, należy szybko interweniować. W takich dobrych oborach dopuszcza się brakowanie krów na poziomie od 2 do 3%. Krowa trzymana na łańcuchu przez cały okres produkcyjny stoi lub leży, natomiast w oborach wolnostojących stan zdrowotny racic jest bardzo istotny; krowa musi dojść do paszy, do poidła z wodą, do doju. Nawet najlepsza pasza nie zachęci zwierząt do jej pobrania, jeśli z powodu kulawizny nie będą mogły dojść do koryta. Choroby racic i kończyn wiążą się z występowaniem silnego bólu (wystarczy dobrze obserwować zwierzęta) oraz koniecznością długoterminowego leczenia ze stratą mleka wynikającą ze zmniejszonej wydajności cierpiącej krowy, jak i niekiedy zaprzestaniem sprzedaży surowca objętego okresem karencji. Straty spowodowane kulawiznami w Unii Europejskiej szacowane były w 2012 r. na 1 mld euro. Z tego 65% stanowiły straty związane ze spadkiem wydajności, 15% z zaburzeniami płodności, 8% z wcześniejszymi brakowaniami, 7% ze zbyt dużą utratą masy ciała i 5% z leczeniem. Problem ten jednak nasila się, dlatego profilaktyka i leczenie chorób racic stanowi dziś duże wyzwanie zarówno dla zootechnika, jak i lekarza weterynarii, szczególnie w wielkostadnej hodowli krów rasy Hf, gdzie drogi przepędowe są długie, a wydajność wysoka.

Nie wszyscy hodowcy mają świadomość, że od zdrowotności racic zależy w głównej mierze wydajność i czas użytkowania zwierząt. Wystarczy tylko we właściwym czasie dobrze przeprowadzić korekcję, aby uniknąć częstych kulawizn i mieć zdrowe zwierzęta. Prawidłowo przeprowadzona korekcja zmniejsza ból spowodowany przerostem racic, poprawia samopoczucie zwierząt, stymuluje produkcję nowego rogu oraz co najważniejsze przywraca funkcjonalność racic i stwarza optymalne warunki do poruszania się.

Korekcja racic nie jest zabiegiem prostym, zła korekcja może prowadzić do nieodwracalnych zmian, czego konsekwencją jest kierowanie zwierząt na ubój. Należy więc polegać na fachowcach najlepiej zrzeszonych w Krajowym Stowarzyszeniu Korektorów i Terapeutów Racic. Według nich korekcją racic należy koniecznie objąć jałówki cielne i przeprowadzić ją ok. 2 miesięcy przed wycieleniem. U młodszych zwierząt, 12- do 16-miesięcznych, korekcję racic należy wykonać tylko w przypadku zauważalnych zmian w postawie. W sytuacji, kiedy młodsze zwierzęta przebywają na głębokiej ściółce (miękkie podłoże), korekcję trzeba przeprowadzić 6-8 tygodni przed przejściem na twardą podłogę. Pamiętajmy o dwukrotnej korekcji w ciągu roku, a w przypadku stad problemowych o zwiększonym ryzyku powstawania schorzeń – więcej razy w roku.

Aby ocenić, czy korekcja prowadzona jest właściwie, hodowca powinien znać kilka zasad jej wykonywania:

1. Korekcję należy zaczynać zawsze od najmniej obciążonych, a tym samym od najmniej zmienionych racic. Czyli przy kończynach przednich od racic zewnętrznych, a przy kończynach tylnych od racic wewnętrznych. Przy zdrowych racicach należy pozostawić ścianę przednią o długości 7,5 cm i dołożyć jeszcze 0,5 cm na warstwę podeszwową. Należy pozostawić możliwie wysoką piętkę i dobrze zaplanować powierzchnię chodu.
2. Wszystkie racice muszą być równo wysokie i równo długie. Dlatego należy zacząć korekcję od najmniej zmienionych racic i w stosunku do nich wyrównywać pozostałe.
3. Aby uniknąć nadmiernego nacisku na racice przez wierzchołek kości racicowej, należy w tym miejscu wykonać lekkie wyżłobienie, szerokie na dwa palce. Dzięki temu uniknie się również nadmiernej produkcji rogu w tym miejscu. Powierzchnia podeszwy racicy będzie płaska i nie będzie nadmiernie uciskać w jednym miejscu.
4. Należy zająć się zniekształceniami i wadami (ściany, linii białej, wrzody podeszwy). Zawsze przed tym zajęciem muszą być wykonane powyższe 3 punkty.
5. Należy skontrolować, czy nie występuje gnicie piętki. Sprawdzamy przy racicach tylnych wewnętrznych 1/3 powierzchni, a przy zewnętrznych 2/3 powierzchni. Chory zgniły róg należy usunąć.
6. Przycinanie raciczek. Zwierzęta ze zbyt długimi raciczkami często ranią wymię podczas wstawania. DO tego dochodzi silne ich zabrudzenie i zgrubienie. Spoczywające bezpośrednio na tworzywie raciczki należy skracać do długości 3 cm cęgami, a nie szlifierką kątową, co jest bardzo bolesne.

Korekcję racic zalicza się do okresowych zabiegów pielęgnacyjnych niezwykle istotnych w produkcji mleka. Prawidłowo i systematycznie prowadzona pozwala na wcześniejsze wykrywanie defektów, trwa zdecydowanie krócej u sztuk zdrowych oraz zdecydowanie obniża funkcjonowanie gospodarstwa mlecznego. 

Dla ograniczenia kulawizn i związanych z nimi strat stosuje się różne metody. W przypadku bydła mlecznego zwierzęta są skupione na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Ciągły kontakt z odchodami, najczęściej wilgotne podłoże, sprzyjają rozmiękaniu rogu racic i skóry obwodowych odcinków kończyn. Te warunki przyczyniają się do infekcji bakteryjnych, utrudniają gojenie nawet niewielkich urazów. Na poprawę tego stanu zaleca się przeprowadzanie profilaktycznych kąpieli racic. Powinny one być wykonywane okresowo i systematycznie, jako środek zwalczający drobnoustroje chorobotwórcze oraz utwardzający róg. Ten prosty zabieg profilaktyczny, obok korekcji racic może zapobiec i wyleczyć większość podklinicznych przypadków schorzeń racic. O konieczności przeprowadzania kąpieli racic warto pamiętać na etapie budowy nowej obory lub modernizacji starej. Basen do kąpieli racic należy tak umiejscowić, aby wszystkie krowy były zmuszone z niego skorzystać. Szerokość basenu – minimum 90 cm, długość – minimum 2,5 m i głębokość ok. 15 cm, powinna umożliwić zanurzenie kończyn do stawu pęcinowego, tak aby raciczki były poddane kąpieli. W zależności od poziomu zachorowalności w stadzie, zaleca się stosowanie kąpieli racic od 1-2 kąpieli tygodniowo (poniżej 5% zachorowalności) do codziennie przeprowadzanych zabiegów (przy około 20%). Są też podane w literaturze inne metody kąpieli. Dobrą praktyką jest stosowanie kąpieli racic przed ich korekcją. Niezbyt zaawansowane zmiany chorobowe zostaną wyleczone, przyspieszy to pracę i zmniejszy koszty związane z opatrunkami. Zastosowanie również kąpieli po korekcji pozwoli ,,osłonić” róg podeszwy racicy, który jest znacznie cieńszy i bardziej wrażliwy na urazy. Najczęściej stosowanymi środkami na czyste racice są roztwory formaliny (5-10%), siarczanu miedzi lub cynku oraz inne dostępne na rynku środki odkażające. Niekiedy do kąpieli racic stosuje się również antybiotyki i tu obowiązuje zachowanie odpowiedniego okresu karencji.

Wszystkie zabiegi profilaktyczne wymagają regularnego stosowania i nawet po opanowaniu sytuacji można wydłużać odstępy pomiędzy kąpielami, ale nie zaniechać ich w ogóle. Prawidłowa pielęgnacja racic, zachowanie dobrostanu zwierząt oraz zwiększanie postępu hodowlanego poprzez odpowiedni dobór materiału genetycznego może uwolnić stado od takich problemów jak :

• spadek wydajności mlecznej (strata waha się od 200 do 500 litrów na krowę),
• utrata masy ciała (potworny ból, mniej pobierają paszy) ,
• problemy rozrodcze (wydłużenie okresu międzywycieleniowego, obniżenie skuteczności zapłodnień podczas pierwszego krycia, torbiele jajnika, trzykrotnie wyższy wskaźnik powtórek inseminacji na jedno zacielenie, mniej widoczne oznaki rui),
• chore racice to również problemy z mastitis,
• skrócenie żywotności i przedwczesne brakowanie,
• utrata statusu kulejącej krowy w stadzie,
• zwiększone koszty związane z leczeniem i obsługą zwierząt.

Zdrowie kończyn i ich budowa w aspekcie genetycznym jest ciągle aktualna i badana. Odziedziczalność cech budowy racic jest bardzo niska, a korelacje ich zdrowotności z innymi cechami są mało znaczące. Tradycyjna selekcja w tym przypadku daje niewielkie efekty, natomiast metoda selekcji genomowej otwiera nowe możliwości postępu nie tylko do zwiększenia zdrowotności kończyn, ale na płaszczyźnie tak ważnych cech funkcjonalnych jak: długowieczność, zdolność do rozrodu, zdrowotność wymienia, odporność na choroby, temperament, szybkość oddawania mleka.

Sprawcą choroby jest grzyb należący do klasy grzybów niedoskonałych, występujący we wszystkich krajach o wilgotnym klimacie, natomiast w rejonach suchszych rzadko. Grzyb poraża ogórki gruntowe oraz uprawiane pod osłonami, poraża również inne gatunki warzyw z rodziny dyniowatych.

Na liściach porażonych roślin występują plamy, początkowo wodniste, jasnozielone i najczęściej ograniczone nerwami. Sąsiednie plamy mogą się ze sobą zlewać. Plamy stopniowo brunatnieją i zasychają. Martwa tkanka wykrusza się, wskutek czego w liściach tworzą się dziury o postrzępionych brzegach. Często duża część liścia odpada. Plamy występujące na pędach i owocach są wodniste i często wgłębione, w przypadku owoców są wgłębione aż do nasion. Plamy te mają wyraźnie zarysowane brzegi. Owoce gniją na skutek wtórnego porażenia przez inne patogeny.

Podczas wegetacji wiatr i deszcz roznoszą zarodniki po plantacji. Infekcji sprzyja duża wilgotność powietrza. Grzyb zimuje w resztkach roślin, rzadziej na nasionach.

Aby grzyb nie rozprzestrzeniał się na plantacji, nie należy zwilżać liści podczas nawadniania roślin. Nasiona przed siewem należy zaprawiać zgodnie z aktualnymi zaleceniami Programu Ochrony Warzyw. Z chwilą zauważenia choroby opryskiwać ogórki co 7-10 dni, dodając do cieczy użytkowej preparat zwiększający przyczepność.

Źródło: A. Studziński „Atlas chorób i szkodników roślin warzywnych”.

Komisja ds. rejestracji odmian buraka przy COBORU pozytywnie zaopiniowała wpisanie do Krajowego Rejestru czternastu odmian buraka cukrowego i czterech pastewnego. Głównie dominują odmiany zagranicznych hodowli.

Nektarnik – to gruczołowaty narząd rośliny miododajnej wydzielający słodką ciecz zwaną nektarem. Nektarniki znajdują się najczęściej w kwiatach – zwykle na dnie kwiatowym, ale także poza kwiatami. Występują nektarniki odkryte – są one dostępne dla wszystkich owadów, ale mają je tylko nieliczne gatunki roślin, np. baldaszkowate. Większość roślin posiada nektarniki ukryte – w głębi kwiatów i dodatkowo osłonięte włoskami lub innymi przeszkodami, co stwarza konieczność wciśnięcia się owada do wnętrza kwiatu.

Nektarowanie – wydzielanie nektaru przez tkankę nektarnika. U większości roślin rozpoczyna się już w pąku, a największą intensywność osiąga w okresie pylenia pylników, po czym maleje do zera. Większość roślin nektaruje w środkowej porze dnia, a w nocy nektarowanie ustaje. Proces nektarowania u poszczególnych gatunków jest różny – np. kwiaty gryki rozkwitają tylko rano, kwitną 1 dzień i w godzinach przedpołudniowych kończą wydzielanie nektaru. Kwiaty wiśni, jabłoni, koniczyny, cebuli rozkwitają w ciągu całego dnia, a ich nektarowanie trwa 3 dni.

Wydajność miodowa (nektarowa) roślin – ilość surowca miodowego w postaci nektaru (po przeliczeniu na roztwór zawierający 80% cukrów), jaką zdolna jest dostarczyć roślina nektarodajna w okresie swego kwitnienia z powierzchni 1 ha. Przyjmuje się, że straty surowca miodowego z tytułu niesprzyjających warunków atmosferycznych i występowania owadów konkurencyjnych dla pszczół wynoszą średnio 30%. Dla pszczół pozostaje więc ok. 2/3 surowca miodowego (nektaru) dostarczanego przez rośliny nektarodajne. Wydajność miodowa roślin waha się od kilku do kilkuset kilogramów z 1 ha. Zależy przede wszystkim od gatunku rośliny, np. wydajność miodowa facelii wynosi ok. 350 kg, a rzepaku od 80 do 150 kg.

Obfite nektarowanie roślin zależy przede wszystkim od ich naturalnych właściwości uwarunkowanych genetycznie. Jedne wydzielają dużo nektaru, inne w tych samych warunkach wydzielają go znacznie mniej. Poza tym na nektarowanie roślin wywierają wpływ czynniki klimatyczne, takie jak światło, temperatura, wilgotność powietrza i wiatr, wilgotność gleby, a także rodzaj gleby oraz sposób uprawy i nawożenie. Wszystkie te czynniki działają zawsze równocześnie, a ilość wydzielonego nektaru zależy od ich łącznego oddziaływania.

Światło słoneczne – rośliny światłolubne najobficiej nektarują w pełnym oświetleniu. Kwiaty położone w zacienionej stronie wydzielają mniej nektaru niż te, które znajdują się po stronie słonecznej. Zatem większe zbiory miodu notuje się zwykle w tych latach, w których było więcej dni słonecznych.

Temperatura powietrza – roślina rozwija się najlepiej wtedy, gdy temperatura podniesie się do wysokości optymalnej dla danego gatunku. Wtedy również nektarowanie jest najobfitsze. Temperatura najbardziej sprzyjająca rozwojowi i nektarowaniu większości naszych roślin miododajnych wynosi od +16 do +28°C. Powyżej +30°C nektarowanie zaczyna się zmniejszać, a powyżej +35°C słabną procesy życiowe rośliny i  np. gryka zaczyna więdnąć, a jej nektarowanie ustaje.

Wilgotność powietrza – zbyt suche powietrze nie tylko wysusza nektar w kwiatach powodując jego krystalizację, lecz także przyczynia się do zbyt dużych strat wody w całej roślinie i otaczającej glebie. Natomiast wilgotne powietrze, rozprasza bezpośrednie promieniowanie słoneczne, łagodzi wahania temperatury i zmniejsza parowanie gleby, która zachowuje zapas wody na dłuższy czas. Obserwacje wielu pszczelarzy zgodne są co do tego, że w lata parne, z częstymi deszczami i burzami, miodu jest najwięcej.

Wilgotność gleby - większość roślin nektaruje najlepiej, gdy w glebie znajduje się 50-60% wody. Gdy ten zasób wody zmniejsza się, następuje również spadek nektarowania, a w czasie suszy nektar przestaje się wydzielać. Deszcz po okresie suszy przywraca roślinom zdolność nektarowania na czas dłuższy, lecz tylko wtedy, gdy dobrze nawilży wierzchnią warstwę gleby. Po długotrwałych deszczach następuje zawsze chwilowa przerwa w zbiorze wziątku, ponieważ nektar został z kwiatów wypłukany, a brak pełnego oświetlenia słonecznego zahamował przyswajanie dwutlenku węgla i wytwarzanie cukrów. Jeżeli jednak po deszczu ustali się słoneczna pogoda, nektar zacznie wydzielać się bardzo obficie.

Wiatr – nawet słabe wiatry zmniejszają nektarowanie, szczególnie u roślin z nektarnikami odkrytymi. Z kolei wiatry silne, zwłaszcza zimne północne lub suche południowo-wschodnie przerywają je zupełnie. Silne wiatry powodują ponadto uderzanie o siebie gałęzi i obijanie kwiatów o kruchych szypułkach.

Nawożenie – największe znaczenie dla pszczelarstwa ma jednak wydajność miodowa z hektara danej plantacji, o czym decyduje nie tylko obfite nektarowanie pojedynczych kwiatów, lecz przede wszystkim ich liczba na jednostce powierzchni. Do bujnego rozwoju roślin potrzebne jest więc wprowadzenie do gleby we właściwych proporcjach wszystkich składników nawozowych, a przede wszystkim tych, które są pobierane w największej ilości, tj. azotu (N), fosforu (P) i potasu (K). Okresowo należy również stosować wapnowanie, jeżeli w glebie jest za mało wapnia. Dostatek magnezu (Mg) dodatnio wpływa na kwitnienie oraz na wykształcenie się owoców i nasion. Niezbędnym składnikiem jest także żelazo (Fe). Jego brak powoduje chlorozy na liściach, a rośliny takie gorzej kwitną, wydzielają mniej nektaru i dają mniej owoców.

Oprócz wymienionych składników pokarmowych, pobieranych w dużych ilościach i zwanych makroelementami, niezbędne dla roślin są bardzo małe ilości innych pierwiastków zwanych mikroelementami. Ponadto każda roślina wymaga do dobrego rozwoju i plonowania właściwego dla siebie stanowiska (przedplonu) i odpowiednich zabiegów uprawowych. Dzięki temu rośliny lepiej się rozwijają, wytwarzają więcej kwiatów, obficiej nektarują i dają wysokie plony owoców i nasion.

​Źródło:

• Cezary Kruk, www.apis-polonia.eu (jako główny organizator Lubelskiej Konferencji Pszczelarskiej wyrażam także zgodę na kopiowanie tych materiałów i bezpłatne udostępnianie ich innym pszczelarzom).
• „Encyklopedia pszczelarska”, 1989, PWRiL.