Nektarnik – to gruczołowaty narząd rośliny miododajnej wydzielający słodką ciecz zwaną nektarem. Nektarniki znajdują się najczęściej w kwiatach – zwykle na dnie kwiatowym, ale także poza kwiatami. Występują nektarniki odkryte – są one dostępne dla wszystkich owadów, ale mają je tylko nieliczne gatunki roślin, np. baldaszkowate. Większość roślin posiada nektarniki ukryte – w głębi kwiatów i dodatkowo osłonięte włoskami lub innymi przeszkodami, co stwarza konieczność wciśnięcia się owada do wnętrza kwiatu.
Nektarowanie – wydzielanie nektaru przez tkankę nektarnika. U większości roślin rozpoczyna się już w pąku, a największą intensywność osiąga w okresie pylenia pylników, po czym maleje do zera. Większość roślin nektaruje w środkowej porze dnia, a w nocy nektarowanie ustaje. Proces nektarowania u poszczególnych gatunków jest różny – np. kwiaty gryki rozkwitają tylko rano, kwitną 1 dzień i w godzinach przedpołudniowych kończą wydzielanie nektaru. Kwiaty wiśni, jabłoni, koniczyny, cebuli rozkwitają w ciągu całego dnia, a ich nektarowanie trwa 3 dni.
Wydajność miodowa (nektarowa) roślin – ilość surowca miodowego w postaci nektaru (po przeliczeniu na roztwór zawierający 80% cukrów), jaką zdolna jest dostarczyć roślina nektarodajna w okresie swego kwitnienia z powierzchni 1 ha. Przyjmuje się, że straty surowca miodowego z tytułu niesprzyjających warunków atmosferycznych i występowania owadów konkurencyjnych dla pszczół wynoszą średnio 30%. Dla pszczół pozostaje więc ok. 2/3 surowca miodowego (nektaru) dostarczanego przez rośliny nektarodajne. Wydajność miodowa roślin waha się od kilku do kilkuset kilogramów z 1 ha. Zależy przede wszystkim od gatunku rośliny, np. wydajność miodowa facelii wynosi ok. 350 kg, a rzepaku od 80 do 150 kg.
Obfite nektarowanie roślin zależy przede wszystkim od ich naturalnych właściwości uwarunkowanych genetycznie. Jedne wydzielają dużo nektaru, inne w tych samych warunkach wydzielają go znacznie mniej. Poza tym na nektarowanie roślin wywierają wpływ czynniki klimatyczne, takie jak światło, temperatura, wilgotność powietrza i wiatr, wilgotność gleby, a także rodzaj gleby oraz sposób uprawy i nawożenie. Wszystkie te czynniki działają zawsze równocześnie, a ilość wydzielonego nektaru zależy od ich łącznego oddziaływania.
Światło słoneczne – rośliny światłolubne najobficiej nektarują w pełnym oświetleniu. Kwiaty położone w zacienionej stronie wydzielają mniej nektaru niż te, które znajdują się po stronie słonecznej. Zatem większe zbiory miodu notuje się zwykle w tych latach, w których było więcej dni słonecznych.
Temperatura powietrza – roślina rozwija się najlepiej wtedy, gdy temperatura podniesie się do wysokości optymalnej dla danego gatunku. Wtedy również nektarowanie jest najobfitsze. Temperatura najbardziej sprzyjająca rozwojowi i nektarowaniu większości naszych roślin miododajnych wynosi od +16 do +28°C. Powyżej +30°C nektarowanie zaczyna się zmniejszać, a powyżej +35°C słabną procesy życiowe rośliny i np. gryka zaczyna więdnąć, a jej nektarowanie ustaje.
Wilgotność powietrza – zbyt suche powietrze nie tylko wysusza nektar w kwiatach powodując jego krystalizację, lecz także przyczynia się do zbyt dużych strat wody w całej roślinie i otaczającej glebie. Natomiast wilgotne powietrze, rozprasza bezpośrednie promieniowanie słoneczne, łagodzi wahania temperatury i zmniejsza parowanie gleby, która zachowuje zapas wody na dłuższy czas. Obserwacje wielu pszczelarzy zgodne są co do tego, że w lata parne, z częstymi deszczami i burzami, miodu jest najwięcej.
Wilgotność gleby - większość roślin nektaruje najlepiej, gdy w glebie znajduje się 50-60% wody. Gdy ten zasób wody zmniejsza się, następuje również spadek nektarowania, a w czasie suszy nektar przestaje się wydzielać. Deszcz po okresie suszy przywraca roślinom zdolność nektarowania na czas dłuższy, lecz tylko wtedy, gdy dobrze nawilży wierzchnią warstwę gleby. Po długotrwałych deszczach następuje zawsze chwilowa przerwa w zbiorze wziątku, ponieważ nektar został z kwiatów wypłukany, a brak pełnego oświetlenia słonecznego zahamował przyswajanie dwutlenku węgla i wytwarzanie cukrów. Jeżeli jednak po deszczu ustali się słoneczna pogoda, nektar zacznie wydzielać się bardzo obficie.
Wiatr – nawet słabe wiatry zmniejszają nektarowanie, szczególnie u roślin z nektarnikami odkrytymi. Z kolei wiatry silne, zwłaszcza zimne północne lub suche południowo-wschodnie przerywają je zupełnie. Silne wiatry powodują ponadto uderzanie o siebie gałęzi i obijanie kwiatów o kruchych szypułkach.
Nawożenie – największe znaczenie dla pszczelarstwa ma jednak wydajność miodowa z hektara danej plantacji, o czym decyduje nie tylko obfite nektarowanie pojedynczych kwiatów, lecz przede wszystkim ich liczba na jednostce powierzchni. Do bujnego rozwoju roślin potrzebne jest więc wprowadzenie do gleby we właściwych proporcjach wszystkich składników nawozowych, a przede wszystkim tych, które są pobierane w największej ilości, tj. azotu (N), fosforu (P) i potasu (K). Okresowo należy również stosować wapnowanie, jeżeli w glebie jest za mało wapnia. Dostatek magnezu (Mg) dodatnio wpływa na kwitnienie oraz na wykształcenie się owoców i nasion. Niezbędnym składnikiem jest także żelazo (Fe). Jego brak powoduje chlorozy na liściach, a rośliny takie gorzej kwitną, wydzielają mniej nektaru i dają mniej owoców.
Oprócz wymienionych składników pokarmowych, pobieranych w dużych ilościach i zwanych makroelementami, niezbędne dla roślin są bardzo małe ilości innych pierwiastków zwanych mikroelementami. Ponadto każda roślina wymaga do dobrego rozwoju i plonowania właściwego dla siebie stanowiska (przedplonu) i odpowiednich zabiegów uprawowych. Dzięki temu rośliny lepiej się rozwijają, wytwarzają więcej kwiatów, obficiej nektarują i dają wysokie plony owoców i nasion.
Źródło:
- Cezary Kruk, www.apis-polonia.eu (jako główny organizator Lubelskiej Konferencji Pszczelarskiej wyrażam także zgodę na kopiowanie tych materiałów i bezpłatne udostępnianie ich innym pszczelarzom).
- „Encyklopedia pszczelarska”, 1989, PWRiL.