W dniu 23 listopada br. weszła w życie ustawa z dnia 11 września 2019 r. zmieniająca ustawy dotyczące Prawa wodnego i inne ustawy powiązane, która wprowadza zmiany w obowiązujących dotychczas przepisach z zakresu ochrony wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych.

Podstawą powyższego jest uaktualnienie przepisów w zakresie Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu (w skrócie Program działań) poprzez uproszczenie przepisów w ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o Nawozach i nawożeniu do ustawy Prawo wodne a dotyczy głównie usunięcia przepisów umożliwiających podwójne karanie rolników za to samo wykroczenie.

Aktualizacje w ustawie o Nawozach i nawożeniu polegają na uchyleniu przepisów odnoszących się do planu nawożenia, ponieważ od dnia 1 stycznia 2019 r. niektórzy rolnicy mają obwiązek wykonania takiego samego merytorycznie i zakresowo dokumentu o nazwie Plan nawożenia azotem na podstawie Programu działań. Efektem było usunięcie z ustawy o Nawozach i nawożeniu przepisów określających sankcje za brak prawidłowo przygotowanego planu nawożenia. W miejsce przepisów usuniętych z ustawy o Nawozach i nawożeniu wprowadzono nowe lub zmodyfikowano istniejące przepisy w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.

Prawo wodne określiło podmioty zobowiązane do opracowania planu nawożenia azotem. Zamieszczono w nim szereg przepisów określających obowiązki związane z opracowaniem planu nawożenia azotem, które do tej pory działały na poziomie rozporządzenia. Uszczegółowiono również zakres uprawnień kontrolnych dla Inspekcji Ochrony Środowiska, które obecnie dotyczą nie tylko stosowania Programu działań, ale również obowiązku posiadania planu nawożenia azotem i stosowania nawozów zgodnie z tym planem. Celem było dostosowanie przepisów dla właściwych organów Inspekcji Ochrony Środowiska w związku z przeniesieniem przepisów dotyczących planów nawożenia azotem na poziom ustawowy.

W dniu 16 października br. Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej ogłosił wysokości maksymalnych stawek opłaty za naruszenie zasad Programu działań. Obowiązujące od dnia 1 stycznia 2020 r. stawki wynoszą:

1. 2072,64 zł za stosowanie nawozów niezgodnie z przepisami Prawo wodne, zwanej dalej "ustawą";
2. 3108,96 zł za przechowywanie odchodów zwierzęcych niezgodnie z przepisami ustawy;
3. 518,16 zł za prowadzenie dokumentacji realizacji "Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu" niezgodnie z przepisami ustawy albo za jej brak;
4. 518,16 zł za brak planu nawożenia azotem, jeżeli jest wymagany zgodnie z przepisami ustawy.

Źródło:
www.gov.pl/web/rolnictwo
https://agronews.com.pl/artykul/wchodzi-w-zycie-nowelizacja-prawa-wodnego-w-zakresie-ochrony-wod-przed-azotanami

Topinambur inaczej słonecznik bulwiasty lub grusza ziemniaczana czy karczoch jerozolimski to roślina spokrewniona ze słonecznikiem zwyczajnym. Ten niepozorny ziemniak do Europy został sprowadzony najprawdopodobniej przez Krzysztofa Kolumba i od tego czasu cieszy się większym lub mniejszym zainteresowaniem. Już papież Paweł V poświęcił topinambur jako roślinę ratującą od chorób i głodu. Ceni go wielu kucharzy i jest coraz bardziej popularny na stołach Europejczyków. „Podbija” również tereny wschodniej Europy i Rosji. Można z niego przyrządzać wiele potraw w postaci zup-kremów, sałatek, surówek, frytek i chipsów. Na uprawę topinamburu decydują się rolnicy posiadający słabsze gleby, dla których ta roślina stanowi dodatkowe źródło ich dochodu oraz rolnicy zainteresowani uprawą ekologiczną. Na terenie powiatu pleszewskiego w gminie Chocz  jest kilku producentów którzy zdecydowali się na tę uprawę. Gmina Chocz jest gminą typowo rolniczą, w której przeważają gospodarstwa rolne o powierzchni od 2 do 10 ha. Dominują gleby słabe i bardzo słabe, zakwalifikowane do V i VI klasy bonitacji a pod względem użytkowym do kompleksu żytnio-ziemniaczanego słabego oraz żytnio-łubinowego. Na terenie gminy przeważają gospodarstwa prowadzące produkcję mieszaną. W strukturze zasiewów dominują głównie zboża. Producenci  polecają topinambur w wersji suszonej, mrożonej, prażonej lub w formie sadzonek do dalszej produkcji. Szukając rynków zbytu plantatorzy z powiatu pleszewskiego tak wyspecjalizowali się, że swój produkt nie tylko sprzedają w Polsce ale wysyłają go do najróżniejszych zakątków całego świata.

Analizując topinambur pod kątem właściwości fizykochemicznych w jego składzie występują: białka, cukry, aminokwasy i węglowodany oraz dwukrotnie wyższa zawartość witaminy C w porównaniu z ziemniakiem. Znajdziemy także witaminy B2, B6, C, E oraz dużo potasu, fosforu, cynku i żelaza. Coraz więcej osób ceni topinambur za jego wszechstronne działanie dla organizmu. Obniża cholesterol, zapobiega zaparciom i infekcjom dróg moczowych, reguluje ciśnienie krwi i wspomaga metabolizm oraz opóźnia procesy starzenia się komórek. Firmy farmaceutyczne zauważając duże właściwości lecznicze zainteresowały się tą rośliną. Topinambur posiada składnik o nazwie inulina, który ma bardzo korzystny wpływ na organizm diabetyków i pozwala redukować dawkowanie insuliny. I tak zaczęły powstawać leki dla diabetyków, które wspomagają walkę z cukrzycą. Topinambur wykorzystywany jest jako pasza dla zwierząt a jego bulwy znalazły zastosowanie w produkcji alkoholu. Z pozyskanej biomasy wytwarza się bioetanol a z jego wysuszonych liści i pędów produkuje się brykiety i granulaty. Jest to także roślina polecana do rekultywacji terenów zdegradowanych i zasolonych. Posiada właściwości fitoremediacyjne dzięki którym ma zdolności pochłaniania ropopochodnych i szkodliwych związków organicznych. Warto zatem zainteresować się rośliną o tak szerokim zastosowaniu. Tym bardziej, że jest to roślina mało wymagająca i radząca sobie w każdych warunkach. Jednym słowem taka żelazna roślina! Ma do tego bardzo wysoką tolerancje ma niekorzystne warunki. Posiada także dużą odporność na większość chorób i szkodników. Bardzo rzadko, ale jednak zdarza się, że części nadziemne są atakowane przez rdzę lub mączniaka a bulwy podziemne przez szkodniki glebowe lub zgniliznę twardzikową. Ma wysoką tolerancję mrozową i wytrzymuje spadki temperatur do -30⁰C. To roślina wieloletnia, która na tym samym stanowisku może być uprawiana nawet 50 lat. Może dorastać do 4 metrów wysokości a jego system korzeniowy zakończony jest bulwami różnego kształtu i koloru. W Polsce zarejestrowane są dwie odmiany: Albik, o białych, maczugowatych i wydłużonych bulwach oraz Rubik którego odmiana cechuje się owalnymi bulwami koloru fioletowego. W uprawie spotyka się także inne odmiany jak np: Red Rover, Red Fusean, Boston Red, Golden Nugget. Topinambur rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie. Jak go sadzimy? Bulwy umieszcza się w glebie za pomocą sadzarki do ziemniaków lub sadzi ręcznie pod znacznik. Za optymalną rozstawę uznaje się szerokość w międzyrzędziach wynoszącą 70-100 cm. Odległość w rzędzie powinna wynosić 50-60 cm. Bulwy umieszcza się na głębokości 10-15 cm. Jedynie przy nasadzeniach wiosennych sadzi się je płycej, bo na głębokości 5-10 cm. Zakłada się, że do założenia 1 ha plantacji potrzebnych jest ok. 2 ton bulw. A co z wydajnością? W trakcie rozmowy jeden z producentów z gminy Chocz stwierdził, że z 1 hektara można otrzymać średnio od 3 do 5 ton bulw topinamburu, ale zdarzają się plantacje z większą wydajnością. Jest to uzależnione od wielu czynników. Zdaniem plantatora jeśli jest odpowiednia wilgotność gleby i ciepłe a przy tym słoneczne dni to wtedy są sprzyjające warunki do prawidłowego wzrostu, rozwoju i lepszej wydajności topinamburu. Czy uprawa topinamburu ma jakieś minusy? Jest to roślina wszędobylska, która bardzo często „wymyka” się spod kontroli i zaczyna rosnąć tam gdzie nie powinna. A że należy do długowiecznych może być problemem z jej zlikwidowaniem. Bardzo często potrafi tworzyć mieszańce z innymi gatunkami. W związku z tym nie powinna być rozmnażana z nasion a jedynie przez organy podziemne. Plantacje topinamburu bardzo lubią odwiedzać dziki, dla których bulwy są prawdziwym rarytasem.

Zatem czy topinambur jest rośliną, którą warto interesować się? Producenci, pracownicy laboratoriów, diabetycy i inni na pewno zgodnie stwierdzą, że tak. Przemawiają za tym coraz ciekawsze informacje i badania, które wskazują na olbrzymi potencjał tej rośliny. Również opinie kucharzy z najlepszych restauracji zachodniej części Europy porównujące topinambur z kawiorem, który jest synonimem luksusu potwierdzają tę teorię.

    Dorota Piękna-Paterczyk
 

Z pośród wszystkich roślin uprawianych w Polsce to buraki cukrowe stanowią jedną z najważniejszych upraw. Zawierają w swoim składzie sacharozę, z której produkowany jest cukier buraczany – cukier spożywczy. Są także źródłem cennej paszy dla bydła: wysłodki, liście, melasa, a także materii organicznej w glebie w przypadku przyorywania liści. Podczas sezonu wegetacyjnego na burakach cukrowych może żerować kilkadziesiąt gatunków szkodników. Ich występowanie w dużej mierze zależy między innymi od warunków atmosferycznych jakie panują w danym sezonie, a także od stosowanego płodozmianu. Groźne szkodniki w uprawie buraków cukrowych spotykamy już od wschodów roślin przez cały okres wegetacyjny. Ogromne straty wyrządzają szkodniki glebowe występujące we wczesnych fazach rozwojowych roślin, które uszkadzają system korzeniowy powodując, iż roślina obumiera. Do szkodników takich zaliczamy pędraki, drutowce, rolnice. Aby stwierdzić obecność szkodników glebowych na plantacji należy prowadzić monitoring ich występowania jeszcze przed siewem. Wykonywane zabiegi agrotechniczne (podorywka pożniwna, głęboka orka) niszczą larwy i poczwarki szkodników. Wśród szkodników o ważnym znaczeniu gospodarczym dla upraw buraków cukrowych wyróżniamy: mątwik burakowy, mszyca trzmielinowo-burakowa, śmietka. Mątwik burakowy występuje powszechnie w całym kraju. W ciągu roku występują dwa pokolenia, pierwsze w okresie od kwietnia do lipca a drugie od sierpnia do października. Zimują jaja w cystach. Wiosną wylęgają się larwy, które wnikają do środka młodych korzonków roślin w celu pobrania pokarmu. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samce opuszczają korzenie w poszukiwaniu samic, które cały swój rozwój przechodzą w raz zajętym korzeniu. Samice są białe, możemy je zobaczyć na korzeniach roślin. Samiec po zapłodnieniu samicy ginie. Z biegiem czasu samica również zamiera zmienia się w brunatną cystę wypełnioną jajami. Zaatakowane rośliny  mają zaburzoną gospodarkę wodną co w efekcie przedkłada się na mniejszy plon cukru i korzeni. Rośliny w dni upalne więdną, a lepszą kondycję odzyskują dopiero wieczorem. Wykopana roślina ma dużo korzeni bocznych, na których widoczne są białe samice. Rozwojowi szkodnika sprzyja ciepła, słoneczna pogoda i susza, która zwiększa straty w plonie. W celu zwalczania mątwika burakowego wykorzystujemy metodę agrotechniczną: płodozmian, staranna agrotechnika, uprawa roślin wrogich np. kukurydzy, żyta, niektórych motylkowatych, wysiew międzyplonów składających się z odmian gorczycy białej lub rzodkwi oleistej. Należy zwalczać chwasty, siać odmiany tolerancyjne buraka, nie należy uprawiać rzepaku. Próg ekonomicznej szkodliwości wynosi 500-800 żywych jaj lub larw w 100 g gleby. Kolejny ważny szkodnik to mszyca trzmielinowo-burakowa. W połowie października składa jaja na krzewach kaliny, trzmieliny. Wiosną gdy temperatura powietrza wynosi około 7-8°C z jaj wylęgają się larwy. Trwa bezpłciowy proces rozwoju kilku pokoleń, aż do pojawienia się osobników uskrzydlonych. Gdy temperatura powietrza przekroczy 15°C przelatują na uprawy gdzie wydają kolejne pokolenia. Pod koniec lata na gospodarzy zimowych pierwsze wracają samice, a następnie samce. Po zapłodnieniu samice składają jaja. Mszyca wysysa soki z liści, które charakterystycznie zwijają się i fałdują. Przenoszą również wirusy wywołujące nekrotyczną oraz łagodną żółtaczkę buraka. Poprzez  monitoring upraw możemy szybko stwierdzić obecność szkodnika. Stosując metodę agrotechniczną możemy ograniczyć liczebność mszyc. Pomaga nam w tym: zbilansowane nawożenie azotem, izolacja przestrzenna plantacji, zwalczanie chwastów, dbanie o wrogów naturalnych. Po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości czyli 15% zasiedlonych roślin możemy wykonać zabieg zwalczania chemicznym środkiem ochrony roślin. Kolejny szkodnik buraka cukrowego to śmietka, która w ciągu roku rozwija trzy pokolenia. Zimują poczwarki w glebie. Wylot much przypada na pierwszą dekadę maja. Samice składają jaja po kilka obok siebie na dolnej stronie blaszki liściowej. Po kilku dniach wylęgają się larwy. Przepoczwarczenie odbywa się w glebie, z której po kilku dniach wylatują muchówki. Całkowity rozwój trwa 5-6 tygodni. Larwy wygryzają miękisz liści między dolną i górną skórką powodując na liściach blednące plamy. Z czasem uszkodzona część liścia marszczy się, brązowieje, wysycha i kruszy się. Tak uszkodzony liść ma mniejsze zdolności asymilacyjne co w efekcie skutkuje spadkiem plonu.

Aby skutecznie i szybko zwalczać szkodniki buraków cukrowych musimy posiadać wiedzę dotyczącą ich występowania. Pomaga nam w tym systematycznie prowadzony monitoring upraw. Należy pamiętać, że w integrowanej ochronie roślin, która obowiązuje od 1 stycznia 2014 roku decyzję o wykonaniu zabiegu ochrony roślin należy podjąć w momencie przekroczenia progu ekonomicznej szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości to takie nasilenie szkodników, przy którym wartość spodziewanej straty w plonie przewyższa koszty wykonania zabiegu ochronnego. Próg ten jest pomocne w podejmowaniu decyzji czy i kiedy wykonać zabieg chemicznym środkiem ochrony roślin. Bardzo ważna jest też wiedza i doświadczenie rolnika.    

Główny doradca Wacław Biadała

Literatura

„ Atlas szkodników roślin rolniczych” – praca zbiorowa pod redakcją Pawła K. Beresia

Pszczoły właściwe, czyli Apinae, to błonkówki należące do rodziny pszczołowatych (Apidae). Spotykamy tutaj 19 plemion, w tym między innymi Bombini – trzmielowate właściwe oraz Apini – pszczoły żądlące.

Właśnie do plemienia Apini przynależy rodzaj pszczoła (Apis), gdzie wśród różnych gatunków swoje miejsce ma także pszczoła miodna (Apis mellifera L.).

Pszczoły miodne to owady społeczne, tworzące rodziny pszczele. Są one doskonale zorganizowane, a każdy osobnik spełnia ściśle określoną funkcję. W szeregach statystycznej rodziny pszczelej wyróżniamy:

• jedną matkę pszczelą, czyli Królową;
• 20-50 tysięcy robotnic;
• kilkaset do kilku tysięcy trutni;
• średnio około 5 tysięcy jaj, 10 tysięcy larw oraz ok.20 tysięcy poczwarek (mogą występować różnice sezonowe).

Wszystkie pszczoły rozwijają się z jednakowych jajeczek, składanych przez królową-matkę, z których większość jest zapłodniona (wówczas wylęgają się robotnice i królowe). Z kolei z jajeczek niezapłodnionych powstaną trutnie (partenogeneza). Decyzję o płci pszczoły podejmuje królowa na podstawie wielkości komórki pszczelej. Jeżeli są one mniejsze (robocze), jajo jest diploidalne (zapłodnione), a jeśli większe (trutowe) to haploidalne (niezapłodnione). Do komórki trutowej pszczela matka składa samo jajo, bez nasienia.

Z ostatniego rodzaju komórki lęgowej, tzw. matecznika, wygryzają się nowe królowe. Po wygryzieniu królowa karmiona jest wysokoenergetycznym pokarmem przez około 5 dni, a następnie opuszcza gniazdo, aby udać się na swój lot godowy, nazywany także „lotem weselnym”. To czas kopulowania z trutniami w celu unasiennienia. Zgromadzone nasienie musi jej starczyć do końca życia.

Tym, co decyduje o losie larwy – czy przepoczwarzy się w robotnicę czy w królową, jest sposób jej odchowu, a dokładniej żywienie. Mianowice przyszła królowa przez cały okres lęgowy karmiona jest mleczkiem pszczelim (wydzieliną specjalnych gruczołów, produkowaną przez robotnice), natomiast robotnica tylko przez trzy dni. Później jej pokarm stanowi mieszanina miodu, pyłku i mleczka. Długość życia robotnic to 5-6 tygodni, a matki około 5 lat.

Ciekawym zjawiskiem u pszczół jest partenogeneza (dzieworództwo). Mamy z nim do czynienia, np. kiedy w rodzinie brakuje królowej. Wówczas niektóre robotnice (tzw. trutówki), z uwagi na brak oddziaływania matczynych feromonów, zaczynają rozwijać swoje organy płciowe i mogą składać jaja. Ponieważ są one niezapłodnione (robotnice nie są w stanie kopulować z trutniami), powstają z nich samce.

Odkrywcą zjawiska partenogenezy u pszczół jest ksiądz Jan Dzierżon. Swoją teorię opublikował w 1845 roku. Jednak dopiero w 1906 roku dzieworództwo powszechnie uznano za zjawisko udowodnione.

Kolejnym, godnym naszej uwagi, aspektem pszczelich zachowań jest taniec. Został on odkryty w 1973 roku przez austriackiego biologa Karla von Frischa.

Taniec to forma komunikacji między robotnicami – zbieraczkami. Mianowicie, jeśli robotnica znajdzie obfite źródło pożywienia, przylatuje do ula i poprzez taniec, przekazuje pozostałym zbieraczkom informację o położeniu pożytku. Gdy na przykład mają one lecieć w kierunku słońca to robotnica przesuwa się w górę plastra, a jeśli w przeciwną stronę – wówczas „tancerka” przemieszcza się w dół plastra. Taniec służy także, w czasie rojenia się rodziny, zwiadowczyniom do poinformowania roju, gdzie znajduje się miejsce na nowe gniazdo.

Źródła:

• „Magazyn Przyrodniczy Salamandra” nr 2/2016(42)
• „Pszczoły. Poradnik hodowcy” Werner Gekeler
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Dzierżon