Świnie rasy złotnickiej pstrej stanowią rodzima rasę świń, która jest objęta "Programem Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich". Program ten przewiduje wsparcie finansowe dla rolników, w wysokości 570 zł za każdą hodowaną lochę i knura. Warunkiem jest posiadanie minimum 8 loch, natomiast stado ubiegające się o dopłaty nie może przekroczyć 100 loch. Świnie te cechują się gorszymi wynikami produkcyjnymi, gorszymi dobowymi przyrostami, większym otłuszczeniem, z tej przyczyny zmniejszyło się zainteresowanie producentów wieprzowiny tą rasą.
Instytut Zootechniki przedstawia następującą charakterystykę świń tej rasy:  

Świnia rasy złotnickiej pstrej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy szczególnie w starszym wieku. Głowa powinna być średniej wielkości, ryj średnio długi i prosty, uszy pochylone do przodu, średniej wielkości. Tułów długi, lekko spłaszczony, dopuszczalna jest lekka karpiowatość grzbietu. Zad dobrze wypełniony, może być lekko spadzisty. Kończyny mocne o grubej kości. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Umaszczenie łaciate, czarno - białe, ponad 50% maści białej, przy czym najbardziej pożądany
jest układ łat sprawiający wrażenie “drugiej skóry" narzuconej na grzbiet zwierzęcia. Eliminować należy osobniki ze skórą siwo pigmentowaną pod białą szczeciną lub rudymi przebarwieniami. Szczecina powinna przybierać barwę pigmentu skóry. Knury odznaczają się wysokim libido, a lochy dużą troskliwością macierzyńską. Płodność rzeczywista wynosi około 11 prosiąt. Masa ciała dorosłych osobników: knury około 300 - 350 kg lochy około 200 - 300 kg Są to świnie w typie mięsno – słoninowym w kierunku mięsnym, późno dojrzewające, o średnim tempie wzrostu. Docelowo zwierzęta te powinny odznaczać się szybszym tempem
wzrostu oraz większą mięsnością.

Locha rasy złotnickiej pstrej z prosiętami po knurze mieszańcu (Duroc x Pietrain). Fot; archiwum własne autora.

W uzasadnieniu konieczności objęcia ochroną populacji świń rasy złotnickiej pstrej czytamy:
Konieczność ochrony świń złotnickich pstrych wynika z:

• niewielkiej liczebności populacji stwarzającej zagrożenie wyginięciem,
• występowania u tej rasy odmiennych cech fenotypowych i genetycznych,
• występowania specyficznych genów, które u innych ras nie występują, lub też występują z małą częstością,
• możliwości wykorzystania świń tej rasy jako rasy matecznej w produkcji towarowej, w celu uzyskania surowca rzeźnego o lepszych parametrach jakościowych. Stwierdzono, że mieszańce pochodzące z krzyżowań po lochach złotnickich pstrych i knurach pietrain nie ustępują tucznikom krzyżówkowym wbp/ pbz x pietrain.

W naszej obserwacji terenowej dokonano wstępnej analizy prosiąt przeznaczonych na tucz, które były efektem krzyżowania trójrasowego. Prosięta hybrydowe pochodzące po matce złotnickiej pstrej (czystorasowej) i knurze mieszańcu Duroc x Pietrain), należącym do komponentu ojcowskiego.

Prosięta hybrydowe trójrasowe po matce złotnickiej pstrej i knurze mieszańcu Duroc x Pierain. Fot. Archiwum własne autora.

W czasie trwania obserwacji terenowej lustrowano gospodarstwo kilkukrotnie, udzielając porad, odnotowując zaszłości dotyczące hodowli, żywienia tuczników jak również dobrostanu. Obserwacją terenową objęto 32 sztuk prosiąt hybrydowych po losze złotnickiej pstrej i knurze mieszańcu (duroc x pietrain). Prosięta się urodziły się 18, 19 i 20 lutego 2013 roku. Przyjęto 19 lutego 2013 roku jako wspólna datę początkową. Dane o dacie urodzenia pozyskano z "Notesu miotów", lochy w gospodarstwie są pod kontrolą użytkowości. Prosięta zostały odsadzone od lochy gdy osiągnęły masę ciało powyżej 8 kg, miało to miejsce po 40 dniach od urodzenia w dniu 31 marca 2013 roku, a średnia masa odsadzonych prosiąt kształtowała się na poziomie 8,5 kg. Następny etap odchowu warchlaków trwał 61 dni i zakończył się 31. maja 2013 roku, a warchlaki uzyskały średnią masę ciała 29,4 kg. Tucz zasadniczy rozpoczęto 1 czerwca 2013 r. z pierwsza fazą do 70 kg i drugą do końca tuczu, gdy tuczniki osiągnęły średnią masę końcową wynoszącą 121 kg. Masę końcowa określono na podstawie faktury sprzedaży, co miało miejsce w dniu 10 października 2013 roku. W czasie trwania obserwacji analizowano żywienie jakie stosuje rolnik, w razie dużej różnicy w stosunku do zapotrzebowania korygowano je i omówiono z rolnikiem.

Jedna z wizyt doradcy WODR w gospodarstwie, gdzie lochy z prosiętami są utrzymywane w systemie półotwartym, który daje wysoki standard dobrostanu. Fot; archiwum własne autora.

Analiza żywienia tuczników.

Analizę żywienia oparto o "Normy żywienia świń z 1993 r." Z wyliczeń wynikało, że w dotychczasowym żywieniu było zbyt mało lizyny w 1 kg paszy pełnoporcjowej, co daje 0,57 g lizyny na 1 MJ EM, wobec 0,65 g lizyny przewidzianej w normach. Postanowiono zwiększyć udział koncentratu BIOGOLDEN 15/12,5 z .10% do 13%, co uwidocznia poniższe wyliczenie.

Poniżej poprawiona receptura paszy pełnoporcjowej.

Symulacja przyrostów od urodzenia do sprzedaży tj. od 1,5 kg do 121 kg mc

Porównano uzyskany wynik 512 g z przyrostami standaryzowanymi różnych ras z hodowli elitarnej. Wyniki Instytutu Zootechniki i POLSUSU wskazują, że standaryzowane dobowe przyrosty (od urodzenia do 180 dnia życia) kształtują się na poziomie dla ♀ 634 g. Elitarny knur niemieckiej firmy JSR Hirschmann GmgH użytkowany w "INSEFARM" Sp. z o.o. w Śmiłowie charakteryzował się przyrostem standaryzowanym na poziomie 680 g. Rasa puławska charakteryzuje się standaryzowanymi przyrostami w granicach 451 – 515 g.

Przeprowadzono również symulację tempa przyrostów w zależności od wieku dla prosiąt i tuczników hybrydowych, które zostały poddane obserwacji terenowej.

Przeanalizowano zużycie paszy pełnoporcjowej (receptura wyżej). Z obliczeń wynika, że na 1 kg przyrostu w przedziale wagowym 30 – 121 kg, zużyto 3,35 kg. Cena 1 kg paszy pełnoporcjowej wyniosła 1,02 zł za kg, według cen z 2013 roku. Rolnik sprzedał tuczniki po 5,80 zł za kilogram plus VAT, co dało cenę brutto 6,26 zł/kg.

Opracował; Jan Sarnowski WODR Poznań 2014 r.

Posiadanie zwierząt w gospodarstwie agroturystycznym powoduje, że stają się one bardziej atrakcyjne. Zwierzęta te stanowią swoisty „magnes”, który przyciąga turystów z małymi dziećmi, a także osoby dorosłe. W gospodarstwie, zwłaszcza agroturystycznym powinny być utrzymywane zwierzęta różnych gatunków, a w obrębie gatunku poszczególnych ras. Zwierzęta te swym zachowaniem i wyglądem będą wzbudzały zainteresowanie pensjonariuszy. W tym opracowaniu chciałbym ograniczyć swoje spostrzeżenia tylko do trzody chlewnej, a właściwie do rasy złotnickiej pstrej.

Locha rasy złotnickiej pstrej z prosiętami utrzymywana w systemie półotwartym Fot; archiwum autora.

Świnie rasy złotnickiej pstrej są objęte programem ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich. Należy ona do nielicznych ras rodzimych. Mimo, że pochodzi z północno – wschodnich kresów dawnej Rzeczpospolitej (Wileńszczyzna), to wytworzenie tej rasy i skonsolidowanie jej cech rasowych wiąże się ściśle z Wielkopolską. Jest to świnia mało wybredna co do żywienia oraz warunków utrzymania. Zwierzęta te od wczesnej wiosny do późnej jesieni mogą być utrzymywane w systemie półotwartym z zapewnieniem pomieszczenia, w którym mogą się schronić podczas niekorzystnych warunków atmosferycznych (deszcz, wiatr, słońce, chłody). Urządzenie kwater z budkami do schronienia się zwierząt, z pewnością wzbogaci architekturę krajobrazu gospodarstwa agroturystycznego.

Dużą zaletą świń rasy złotnickiej pstrej w agroturystyce jest ubarwienie zwierząt. Na białym  tle znajdują się liczne czarne łaty. Lochy te kryte knurami ras komponentu ojcowskiego jak; duroc lub knurem mieszańcowym (duroc x pietrain) dają prosięta, u których na brązowym ubarwieniu są czarne łaty. Pojawiają się również prosięta o ubarwieniu brązowym. Ubarwienie świń złotnickich pstrych i ich mieszańców wzbogacają gospodarstwo agroturystyczne o dodatkowy koloryt.

Po lewej stronie prosię o ubarwieniu brązowym, cecha po duroc, po prawej na białym tle czarne łaty cecha po pietrain.

Prosięta o różnym ubarwieniu. Fot. Archiwum autora

Żywienie świń złotnickich nie powinno stanowić większych trudności. Jak już wcześniej wspomniałem jest to rasa mało wymagająca, co nie oznacza, że ta część chowu może być zaniedbana. Zgodnie z dobrą praktyką i zachowaniem warunków dobrostanu musimy żywienie to oprzeć na zbilansowanej dawce pokarmowej. Genotyp dotyczący dziennych przyrostów tuczników czystej rasy złotnickiej pstrej, która charakteryzuje się stosunkowo niskimi przyrostami. Ta cecha była przyczyną zaniechania chowu świń złotnickich w wielu gospodarstwach, mimo, że mięso z tych tuczników charakteryzuje się bardzo wysokimi walorami smakowymi i kulinarnymi. W programie hodowlanym ochrony zasobów genetycznych świń złotnickich pstrych czytamy, że konieczność ochrony tych świń wynika z:

• występowania u tej rasy odmiennych cech fenotypowych i genetycznych,
• występowania specyficznych genów, które u innych ras nie występują, lub też występują z małą częstotliwością,
• możliwość wykorzystania świń tej rasy jako rasy matecznej w produkcji towarowej, w celu uzyskania surowca rzeźnego o lepszych parametrach jakościowych. Stwierdzono, że mieszańce pochodzące z krzyżowania po lochach złotnickich pstrych i knurach pietrain nie ustępują tucznikom krzyżówkowym wbp/pbz x pietrain.

W dalszej części programu ochrony czytamy; „ zwierzęta te mogą także spełniać funkcje pozaprodukcyjne  , stanowiąc element krajobrazu. Z tego względu mogą okazać się atrakcyjnym elementem stad zwierząt w gospodarstwach agroturystycznych”

Dobre wyniki w tuczu można uzyskać krzyżując lochy złotnickie pstre z knurami rasy duroc. Potomstwo z tego krzyżowania w całości przeznaczamy na tucz. Osobniki te przy zbilansowanym żywieniu osiągają przyrosty dzienne na poziomie 700 g, jest to bardzo istotne, gdyż zabieg krzyżowania  poprawia wyraźnie ekonomikę tuczu. U tuczników pochodzących z krzyżowania zaobserwowano poprawę mięsności, przy jednoczesnym zachowaniu wyjątkowych walorów smakowych i kulinarnych mięsa, które jest charakterystyczne dla wieprzowiny pochodzącej od świń złotnickich czystorasowych.

Poniżej przykład receptury paszy pełnoporcjowej przeznaczonej dla tuczników hybrydowych, gdzie komponentem matecznym była locha złotnicka pstra, a komponentem ojcowskim knur mieszaniec (duroc x pietrain).

Wartość mieszanki pełnoporcjowej dla świń 30 – 110 kg mc.

Osobnym zagadnieniem jest chów i żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym. Charakterystyczną cechą rolnictwa ekologicznego jest wzajemne powiązanie; gleba -  roślina – zwierzę i jest prowadzone w cyklu zamkniętym. Jest to taki system gospodarowania, w którym nie stosuje się w uprawie roślin syntetycznych nawozów, pestycydów, regulatorów wzrostu, a w produkcji zwierzęcej syntetycznych dodatków paszowych. W rolnictwie ekologicznym nie uprawia się roślin genetycznie modyfikowanych oraz nie stasuje się pasz z roślin genetycznie modyfikowanych (GMO). Dąży się, aby gospodarstwo było samowystarczalne, a cele ekologiczne były nadrzędne nad ekonomicznymi.

Produkcja zwierzęca jest nieodłącznym działem w gospodarstwie ekologicznym. Z jednej strony zwierzęta są konsumentem ekologicznej paszy, a z drugiej strony dostarczają materię organiczną do użyźnienia gleby. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 w Artykule 22 dopuszcza stosowanie nieekologicznych materiałów paszowych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego pod warunkiem, że są wymienione w załączniku V rozporządzenia, z pewnymi ograniczeniami.

Przykładowa dzienna dawka paszy dla tuczników w przedziale wagowym 30 – 70 kg w żywieniu ekologicznym.

Przykładowa dzienna dawka paszy dla tuczników w przedziale wagowym 70 –110 kg w żywieniu ekologicznym.

Tak skonstruowane dawki żywieniowe powinny zapewnić zadowalające efekty tuczu świń. Uzyskany produkt, a więc mięso wieprzowe musi być pełnowartościowe, wyprodukowane zgodnie wymogami bezpieczeństwa żywnościowego, powinno charakteryzować się dużymi walorami kulinarnymi jak smak , jakość, czy wygląd.

Tuczniki hybrydowe złotnicka pstra x F1(duroc/pietrain) Fot. Archiwum autora.

Opracował; Jan Sarnowski WODR Poznań    2014 r.