„Mała retencja – duży problem, czy duże korzyści”

        Z uwagi na deficyt wodny na obszarze Polski powodowany stopniowym obniżaniem się poziomu wód, wysychaniem potoków czy naturalnych oczek,  powstał pomysł mający przyczynić się do poprawy tego stanu rzeczy. Stworzone zostały Wojewódzkie Programy Małej Retencji diagnozujące sytuację oraz wskazujące możliwości zwiększenia retencji na poziomie regionalnym. Jednym z wielu instrumentów mających podnieść poziom wiedzy i świadomości powagi problemu są debaty ze środowiskami wiejskimi. Jedna  z  nich, o nazwie „Mała retencja – duży problem czy duże korzyści”, odbyła się 10 czerwca 2014 roku w Centrum Wystawowo-Szkoleniowym w Sielinku w ramach kampanii na rzecz poprawy małej retencji na obszarach wiejskich. Debata zorganizowana została przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja” i Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, a dofinansowana została ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Podczas spotkania uczestnicy wysłuchali bloku wykładów na tematy dotyczące  roli  i znaczenia małej retencji dla jakości życia i środowiska na obszarach wiejskich, przeciwdziałania zmianom klimatu, wdrażania programu małej retencji wodnej w województwie wielkopolskim, ujęcia małej retencji w aspekcie programowania przyszłych funduszy UE na lata 2014-2020. Zapoznano się także z przykładami dobrych praktyk w ramach małej retencji. W dalszej części spotkania miała miejsce dyskusja nad możliwością zwiększenia retencji na poziomie regionalnym poprzez realizację wielu małych proekologicznych przedsięwzięć, które mogą podnieść i poprawić nie tylko retencję, ale także walory przyrodnicze, turystyczne i krajobrazowe obszarów wiejskich. W dyskusji brali udział przedstawiciele samorządów, instytucji i środowisk naukowych związanych z gospodarką wodną, organizacji ekologicznych oraz mieszkańcy wsi i doradcy WODR w Poznaniu. Burzliwa dyskusja na temat problemów i szans wdrożenia małej retencji na poziomie lokalnym i regionalnym świadczy o zasadności organizowania spotkań w podobnej formie. Więcej informacji na www.malaretencja.pl.

Tekst: Iwona Sadowska – WODR w Poznaniu

Nie jest prosto odpowiedzieć na pytanie rolnika „ co robić moje zboże żółknie?

Żółknięcie zbóż to chloroza inaczej odbarwienie liści. Roślina „na coś choruje”, bo nie może wytwarzać chlorofilu, nie zachodzi fotosynteza, roślina nie rozwija się, narażona jest na atak szkodników i chorób grzybowych, złych warunków atmosferycznych. Szybka i trafna odpowiedź na pytanie „co jest przyczyną?” jest jak trafna diagnoza usłyszana u lekarza - wiem jak leczyć i czym, zwłaszcza gdy trzeba szybko reagować.

Niestety przyczyny żółknięcia mogą być różne:

1. Brak składników pokarmowych: magnezu, żelaza, azotu, manganu – potocznie się mówi o „głodowaniu roślin”. W wyniku długich jesieni a krótkich zim rośliny dłużej „jedzą” w polu w czasie gdy powinny już „spać”. Z tego powodu wiosną może dochodzić do żółknięcia ozimin z braku pokarmu w glebie.
2. Nadmiar w glebie wapna czy fosforu też może być przyczyną żółknięcia, ale takie przypadki występują rzadko.
3. Brak magnezu jesienią – by uzupełnić magnez w glebie stosujemy wapnowanie wapnem magnezowym (dolomitem) w dawce 2 tony na 1 ha, co 3-4 lata lub nawozimy ziemię kizerytem (siarczan magnezu) w dawce 200 kg/ ha.
4. Brak magnezu w czasie wegetacji roślin - trzeba zastosować oprysk siarczanem magnezu lub saletrą magnezową (zabieg powtórzyć po 10 dniach). Niedobór magnezu można uzupełnić poprzez:
   - pogłówne stosowanie nawozów magnezowych w formie stałej,
   - nawożenie płynne doglebowe,
   - nawożenie dolistne magnezem,
   - nawożenie dolistne wieloskładnikowe.
   Do nawożenia pogłównego nadają się np.: siarczan magnezu (15% MgO), Kizeryt (20% MgO), Karmag (30% MgO). Skuteczność pogłównego nawożenia zwiększa się, jeśli nawozy zostaną wymieszane z glebą, np.: przed zaplanowanym bronowaniem. Dawka magnezu w pogłównym nawożeniu powinna wynosić od 30 do 80 kg/ha, w zależności od ostrości objawów niedoboru składnika i od gatunku uprawianej rośliny. Największe wymagania mają rośliny okopowe, kukurydza, pastewne, następnie zboża, rzepak, rośliny strączkowe (czyli dla zbóż około 50 kg/ha, dla strączkowych 30 kg/ha). Nawozem płynnym polecanym do stosowania doglebowego jest azotan magnezowy zawierający 9% MgO + 6,2 % N, może być stosowany w okresie wegetacji roślin. W uprawie zbóż zabiegi te można stosować 2 razy: w fazie krzewienia i pod koniec strzelania w źdźbło.
   Występujące objawy niedoboru magnezu na roślinach świadczą o niskiej zasobności gleby w ten składnik. Optymalne zaopatrzenie roślin w magnez zapewniają: odpowiedni płodozmian oraz stosowanie wapna magnezowego, niezbędne są także systematyczne badanie zasobności gleby w składniki pokarmowe (co 4 lata!).
5. Brak manganu – objawy: zahamowanie wzrostu zbóż, żółknięcie liści, występowanie brunatnych plam między nerwami. Mangan jest katalizatorem fotosyntezy, odpowiada za wytwarzanie przez roślinę lignin, tj. związków, które budują część struktury ściany komórkowej. Dzięki niemu ścianki rośliny są sztywniejsze (roślina nie jest wiotka) i odporniejsze na uszkodzenia mechaniczne nie tylko łodyg ale też liści i korzeni. Zboża nie wylegają tak bardzo podczas silnych opadów deszczu czy gradu. Brak uszkodzeń i grube ścianki chronią roślinę przed chorobami. Pierwiastek ten stymuluje rozwój systemu korzeniowego i jest szczególnie polecany przy intensywnej uprawie zbóż. Natomiast brak manganu zwiększa podatność zbóż na zgorzel podstawy źdźbła. Z warunków atmosferycznych najmniej przyjazna jest susza ponieważ utrudnia przyswajanie manganu a jego niedobór wpływa na gorszą jakość ziarna. Niedobór manganu najlepiej uzupełnić w formie nawozu dolistnego (Mikrovit Mangan 160, Mantrac 500). Pamiętać należy, że mikroelementy są gorzej wchłanianie przy wysokim pH (7,00) odwrotnie niż azot, fosfor i potas.
6. Zbyt niskie pH - kwaśny odczyn pogarsza właściwości fizyczne i chemiczne gleby. Roślina żółknie i wskazuje, że coś jej przeszkadza w rozwoju. Przy niskim pH, pobieranie makroelementów pokarmowych z gleby przez wszystkie gatunki zbóż, jest utrudnione i dużo wolniejsze w przeciwieństwie do chwastów, które szybko odnajdują się w niekorzystnych warunkach. Wraz z zakwaszeniem gruntu, zmniejsza się ilość przyswajalnego dla roślin fosforu, molibdenu i potasu. Rośliny żółkną od dołu. Największe wymagania wśród zbóż – co do odczynu gleby - ma jęczmień. Gdy trzeba szybko go ratować można zastosować: saletrę magnezową 5 kg/ha+ Florowit  5-7 litrów/ha lub siarczan magnezu z mikroelementami 5 kg/ha +10 kg/ha mocznika. Dodatkowo można jeszcze zasilić saletrą wapniową o składzie: wapń 26,5%+Azot 15,5% w dawce 100-150 kg/ha. Żyto, owies czy łubin rosną przy pH niższym 4,5 - 5,0, co nie znaczy, że nie powinniśmy dbać o glebę (należy wapnować co 3-4 lata!).
7. Choroby grzybowe i bakteryjne - mączniak prawdziwy zbóż, wirusowa żółta karłowatość jęczmienia, rdza żółta oraz szkodniki, m.in. larwy ploniarki zbożówki – to kolejne powody żółknięcia. Objawy niektórych chorób są bardzo charakterystyczne, np. biały nalot mączniaka. Żółknięcie, występowanie plam może oznaczać chorobę ale też brak składników pokarmowych, dlatego najlepiej wykonać badanie chorej rośliny w laboratorium Inspekcji Nasiennej np.: na ul. Wojska Polskiego 25 w Koninie. Wykluczenie chorób będzie znakiem, że albo brakuje składników pokarmowych albo pH gleby jest zbyt niskie. Ale mogą wystąpić oba przypadki.

1. 8. Występowanie „podeszwy płużnej”, czyli nadmiernie ubitego gruntu, będącego górną częścią warstwy podornej, który utrudnia przenikanie wody oraz powietrza (niedobór tlenu) do korzeni roślin. Warstwa ta powoduje zaleganie preparatów w glebie, a wzmacniane jest dodatkowo przez wysoką wilgotność gleby w fazie wschodów, co miało miejsce w wyjątkowo zimnym maju tego roku.

1. 9. Jeszcze jedna ważna sprawa – należy pamiętać, że zakupując materiał siewny kwalifikowany – trzeba przestrzegać gęstości siewu. Jest to ważna sprawa, bo rośliny gęsto posiane „ciągną do słońca”, zbyt szybko rosną. Łan jest wtedy słabo przewietrzony (jest wilgotno), ścianki roślin są cienkie i narażone na wyleganie, na uszkodzenia a przez to dostępniejsze dla zarodników chorób grzybowych i szkodników. Gęsto posiane zboża żółkną od spodu, ponieważ nie ma dostępu światła do warstwy dolnej. Dolne liście martwieją, gniją i są przyczyną chorób zbóż.

10.  Działanie niektórych herbicydów (środki ochrony roślin) zawierających substancje czynne: diflufenikan i flurtamon, czyli takie substancje czynne w środku ochrony roślin, które uruchamiają mechanizm działania powodujący blokadę fotosyntezy w chwaście. Chwasty żółkną (to dobrze), ale mechanizm działania środka może wpłynąć też na roślinę uprawną powodując jej żółkniecie (i to jest złe) zwłaszcza, gdy środka użyto w niewłaściwej dawce, np. w maksymalnej, gdy nie było to konieczne lub w nadmiarze. Wtedy mamy do czynienia z fitotoksycznością, czyli przedawkowaniem.

Literatura:

http://nowoczesnafarma.pl/Dlaczego-oziminy-zolkna-.html#.U59NAnY5e8o

www.bayercropscience.pl/att/2/broszury/2011/zboza_broszura.pdf

Liliana Tatara

doradca specjalizujący się w ochronie roślin

Niebawem półmetek realizacji programów działań dla OSN na lata 2012-2016. Warto więc przypomnieć o obowiązkach wynikających z programów „naprawczych” przygotowanych do realizacji na tych obszarach. Informacje o zasadach gospodarowania na OSN można uzyskać w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego, w urzędach gmin i na stronach internetowych.

OSN to obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącego ze źródeł rolniczych, na których występują wody zanieczyszczone lub wody zagrożone zanieczyszczeniem. Wyznaczane są one zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 91/676/EWG z 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanami pochodzenia rolniczego, zwanej Dyrektywą Azotanową. Aby zapobiegać pogorszeniu stanu wód, jak i poprawić stan wód, w których pogorszenie już nastąpiło – ich jakość spadła poniżej określonych prawem norm, należy przede wszystkim dążyć do poprawy praktyki rolniczej. Dlatego też dla OSN opracowywane są Programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Wprowadzane są one rozporządzeniami dyrektorów RZGW, dla Wielkopolski – RZGW w Poznaniu i we Wrocławiu. Programy działań realizowane są przez 4 lata, począwszy od dnia ich wejścia w życie. Obecnie obowiązujące Programy, na lata 2012-2016, są takie same dla wszystkich OSN w całej Polsce. Od lipca 2012 r. obowiązują też w naszym kraju nowe obszary OSN.

Obowiązki dla osób prowadzących działalność rolniczą na OSN w zakresie poprawy praktyki rolniczej, określone zostały jako ogólne zasady – wynikające z przepisów prawa krajowego oraz wymogi szczegółowe dla OSN. Zgodnie z Programem nawozy naturalne i organiczne stosuje się na gruntach ornych w okresie od dnia 1 marca do dnia 15 listopada, a nawozy płynne naturalne na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych – od dnia 1 marca do dnia 15 sierpnia. Natomiast nawozy stałe naturalne stosuje się na łąkach trwałych od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, a na pastwiskach trwałych od dnia 1 marca do dnia 15 kwietnia i od dnia 15 października do dnia 30 listopada. Nawożenia nie stosuje się przez cały rok na glebach nieuprawianych, w tym na ugorach. Natomiast nawozy azotowe mineralne stosuje się na gruntach ornych i w uprawach wieloletnich od dnia 1 marca do dnia 15 listopada. Termin 15 listopada nie dotyczy producentów buraków i kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę buraków i kukurydzy po dniu 15 listopada. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów azotowych mineralnych oblicza się dodając 14 dni do terminu dostawy produktów rolnych objętych umową kontraktacyjną, jednak nie później niż po zakończeniu okresu wegetacyjnego w danym regionie. Na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych nawozy azotowe mineralne stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 sierpnia.

W 2016 roku, czyli na koniec obowiązywania obecnego Programu, rolnicy muszą posiadać zbiorniki na płynne nawozy naturalne, szczelne i o pojemności umożliwiającej gromadzenie nawozów przez co najmniej 6 miesięcy. Nie ma obowiązku posiadania płyty obornikowej, ale obornik należy przechowywać w sposób, który uchroni przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu, lub w przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce, w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu. Miejsca do przechowywania musi wystarczyć na co najmniej 6 miesięcy. Sposób obliczania pojemności płyty i zbiorników precyzuje załącznik nr 3 do Programu. W okresie od dnia 1 marca do dnia 31 października, jednak nie dłużej niż przez 12 tygodni, dopuszcza się złożenie obornika na pryzmie bezpośrednio na gruncie przy zachowaniu następujących wymagań:

1. pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu na możliwie płaskim terenie o dopuszczalnym spadku do 3%, na terenie nie piaszczystym i nie podmokłym, w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych;
2. w przypadku potrzeby ponownego złożenia obornika na pryzmie w kolejnym sezonie wegetacyjnym, pryzmy muszą być lokalizowane w innym miejscu;
3. lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na danej działce prowadzący działalność rolniczą na OSN zaznacza na mapie lub szkicu działki, które przechowuje przez okres obowiązywania Programu i rok po jego zakończeniu.

Pasze soczyste przechowuje się na zabezpieczonym gruncie w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do gruntu i wód, w szczególności w silosach, na płytach lub na podkładzie z foli i sieczki oraz pod przykryciem foliowym. Kiszonki składuje się w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych oraz źródeł i ujęć wody.

Nawozy stosuje się oraz rolniczo wykorzystuje ścieki na glebach nie zamarzniętych powierzchniowo. Zapis nie dotyczy pierwszej wiosennej dawki nawozów azotowych na uprawach roślin ozimych na glebach zamarzniętych powierzchniowo (nocne przymrozki i odwilże w dzień), jeżeli uzasadniają to względy agrotechniczne. Ilość zastosowanych w ciągu roku nawozów naturalnych w każdym gospodarstwie nie może przekroczyć dawki 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.

Do opracowania planu nawożenia zobowiązani są wszyscy prowadzący działalność rolniczą na OSN gospodarujący na powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych na OSN (stanowiących własność prowadzącego działalność rolniczą na OSN, dzierżawionych przez niego lub będących w jego użytkowaniu lub w użytkowaniu wieczystym). W gospodarstwie takim nie można stosować wyższych dawek nawożenia niż dawki wynikające z planu nawożenia, nawet jeżeli dawki określone w załączniku nr 5 do Programu są wyższe. Załącznik nr 5 zawiera informacje o maksymalnych dawkach nawożenia azotem (ze wszystkich źródeł) dla poszczególnych upraw w plonie głównym N w kg/ha składnika działającego. Bilans azotu na potrzeby opracowania planu nawożenia sporządza się metodą „na powierzchni pola”. Plan nawożenia należy przechowywać przez okres obowiązywania Programu i rok po jego zakończeniu. Z kolei prowadzący działalność rolniczą na OSN gospodarujący na powierzchni do 100 ha użytków rolnych na OSN (stanowiących własność prowadzącego działalność rolniczą na OSN, dzierżawionych przez niego lub będących w jego użytkowaniu lub w użytkowaniu wieczystym) stosują dawki nieprzekraczające maksymalnych dawek nawożenia azotem dla upraw w plonie głównym, o których mowa w wymienianym już załączniku nr 5 do Programu.

Ilość dostępnego dla roślin azotu zawartego w nawozach naturalnych ustala się według zawartości w nich tzw. azotu działającego, który wylicza się w oparciu o równoważnik nawozowy – załącznik nr 6 do Programu.

Prowadzący działalność rolniczą na OSN zobowiązani są do prowadzenia dokumentacji wszystkich zabiegów agrotechnicznych, a w szczególności związanych z nawożeniem (termin, rodzaj, zastosowana dawka pod daną uprawę). Dokumentację należy przechowywać przez okres obowiązywania Programu i rok po jego zakończeniu.

W zdecydowanej większości wymogi powyższe obowiązują od dnia 1 marca 2013 roku. Od dnia wejścia w życie Programu, tj. od września 2012 r. obowiązują przepisy, które mówią o konieczności przechowywania nawozów płynnych naturalnych w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do gruntu i wód oraz o warunkach przechowywania pasz soczystych. Z kolei na koniec obowiązywania Programu, tj. w 2016 r. należy zapewnić odpowiednią pojemność miejsc gromadzenia nawozów naturalnych.

Wioletta Kmiećkowiak
Dział EOŚ WODR w Poznaniu

Źródło:

1. ROZPORZĄDZENIE DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ w Poznaniu z dnia 17.08.2012 r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz.  U. Woj. Wlkp., Poznań, 20.08.2012r., poz. 3601).
2. ROZPORZĄDZENIE NR 5/2012 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ we Wrocławiu z dnia 13 września 2012 r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (DZIENNIK URZEDOWY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO, Wrocław, dnia 17 września 2012 r., poz. 3157 i DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO, Poznań, dnia 14 września 2012 r., poz. 3847).