W 2015 r. odbyła się szósta edycja konkursu „Rolnik Roku Regionu Morza Bałtyckiego”. Celem konkursu było przedstawienie najlepszych, przyjaznych Morzu Bałtyckiemu praktyk rolniczych. Szczególnie istotne są te dotyczące gospodarki nawozowej, gdyż związki azotu i fosforu zawarte w nawozach przyczyniają się do nasilania się zjawiska eutrofizacji Morza Bałtyckiego.

Zwycięzcami międzynarodowego Konkursu na Rolnika Roku Regionu Morza Bałtyckiego 2015 zostało małżeństwo z Finlandii: Markus Eerola i Minna Sakki-Eerola z Knehtilä.

Zwyciężczynią krajowego etapu konkursu i reprezentantką Polski w etapie międzynarodowym była Pani Elżbieta Reitzig z województwa wielkopolskiego. Drugie miejsce w etapie krajowym zajęli Państwo Danuta i Jacek Plotta z województwa pomorskiego, a trzecie Państwo Krystyna i Robert Wagner z województwa dolnośląskiego. Z Wielkopolski wyróżniono również gospodarstwo Pani Janiny Saacke oraz gospodarstwo Pana Mirosława Serafinowicza.

Zapraszamy do zapoznania się z broszurą pt. „Praktyki rolnicze przyjazne Bałtykowi – laureaci i finaliści konkursu WWF na Rolnika Roku Regionu Morza Bałtyckiego – edycja polska 2015”, którą można pobrać ze strony www.wwf.pl, a wszystkim Laureatom serdecznie gratulujemy.

Trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska) to jedne z najważniejszych półnaturalnych zbiorowisk roślinnych terenów rolniczych. Są źródłem najtańszych pasz bogatych w białko i składniki mineralne. Jednakże ich rola nie ogranicza się jedynie do rolnictwa, lecz obejmuje również ochronę środowiska, gospodarkę oraz sprawy społeczne. Znaczenie użytków zielonych dla środowiska naturalnego to: utrzymywanie różnorodności biologicznej roślinnej i zwierzęcej, regulacja wielu cykli biochemicznych, ograniczanie przemieszczania się azotu do wód, pobieranie i gromadzenie węgla atmosferycznego oraz umożliwianie gromadzenia substancji organicznych w glebie. Użytki zielone stanowią miejsce występowania cennych i wartościowych pod względem przyrodniczym gleb. Są to tereny, gdzie bioróżnorodność jest bardzo wysoka. Realnym zagrożeniem dla tych użytków jest zubażanie ich składu gatunkowego, wprowadzanie gatunków obcych, zbytnie uszlachetnianie runi łąk, przeorywanie, zbyt wczesne rozpoczynanie pokosów i wypasów oraz intensyfikacja wypasu, używanie ciężkiego sprzętu, odłogowanie, nadmierne nawożenie, zwłaszcza mineralne, odwadnianie, zmiana stosunków wodnych. Antropogeniczne pochodzenie łąk i pastwisk powoduje, że należą one do najbardziej zagrożonych zbiorowisk roślinności.

Trwałe użytki zielone oznaczają grunty wykorzystywane do uprawy traw lub innych pastewnych roślin zielnych, rozsiewających się naturalnie (samosiewnych) lub uprawianych (wysiewanych), które nie były objęte płodozmianem danego gospodarstwa rolnego przez okres pięciu lat lub dłużej; mogą one obejmować inne gatunki, takie jak krzewy lub drzewa, które mogą nadawać się do wypasu, pod warunkiem że zachowano przewagę traw i innych pastewnych roślin zielnych. Przewaga traw i innych pastewnych roślin zielnych oznacza, że rośliny te pokrywają ponad 50% obszaru kwalifikującego się obszaru działki rolnej.

Jeżeli rolnik użytkuje trwałe użytki zielone, musi realizować praktykę zazieleniania w zakresie trwałych użytków zielonych.

Praktyka zazielenienia w ramach trwałych użytków zielonych składa się z dwóch komponentów:

• obowiązku utrzymania na poziomie gospodarstwa – wyznaczonych rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wyznaczenia trwałych użytków zielonych wartościowych pod względem środowiskowym (Dz.U. z 2015 r., poz. 348, zm. w 2016 r., poz. 313) – trwałych użytków zielonych cennych przyrodniczo, położonych na obszarach Natura 2000, w tym obejmujących gleby torfowe i podmokłe, które wymagają ścisłej ochrony, jak i
• utrzymywania w skali kraju powierzchni trwałych użytków zielonych na niezmienionym poziomie w stosunku do ich powierzchni ustalonej w roku referencyjnym (2015 rok).

Współczynnik referencyjny trwałych użytków zielonych to stosunek:

• powierzchni trwałych użytków zielonych zadeklarowanych przez rolników w roku 2012 i w roku 2015 (które nie były deklarowane jako trwałe użytki zielone w roku 2012) do
• całkowitej powierzchni użytków rolnych zadeklarowanych przez rolników, podlegających praktykom zazielenienia w 2015 roku.

Jeżeli gospodarstwo jest położone na obszarze Natura 2000 i posiada wyznaczone trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym, obowiązuje zakaz ich przekształcania w inne użytkowanie, w tym zaorywania. Informacja o wyznaczonych trwałych użytkach zielonych znajduje się w karcie informacyjnej dołączonej do spersonalizowanego wniosku o przyznanie płatności na dany rok oraz na załączniku graficznym jako TUZ C.

W przypadku trwałych użytków zielonych cennych przyrodniczo, obowiązkowa praktyka w ramach płatności za zazielenienie polega na:

• zakazie przekształcania i zaorywania wyznaczonych TUZ cennych przyrodniczo – zakaz weryfikowany na poziomie gospodarstwa;
• obowiązku ponownego przekształcenia danego obszaru w trwały użytek zielony w przypadku jego przekształcenia lub zaorania;
• terminowym wypełnieniu obowiązku przywrócenia TUZ cennych przyrodniczo – nie później niż data złożenia wniosku na następny rok.

Przekształcenie, w tym zaoranie trwałych użytków zielonych wrażliwych pod względem środowiskowym, skutkować będzie zmniejszeniem powierzchni kwalifikującej się do przyznania płatności za zazielenienie. W przypadku przekształcenia TUZ C na obszary pozarolnicze, którego nie można przypisać decyzji rolnika (np. do użytku publicznego i w interesie publicznym, na wniosek władz krajowych) lub gdy rolnik zaprzestaje prowadzenia działalności rolniczej w całym gospodarstwie rolnym, co ostatecznie doprowadziło do przekształcenia TUZ cennych przyrodniczo, zakaz przekształcania nie ma zastosowania do takiego rolnika.

Dochodowość gospodarstw produkujących mleko zależy w znacznym stopniu od jakości produkowanego surowca. Pełnowartościowe mleko powinno pochodzić od zdrowych krów, do którego nic nie dodano, ani też nie odjęto. Na jakość mleka wpływa szeroka gama czynników podzielonych na dwie grupy: genetyczne i pozagenetyczne, czyli środowiskowe. Skład chemiczny mleka i różnice w zawartości poszczególnych składników pomiędzy rasami i osobnikami danej rasy warunkowane są genetycznie. Ujawnienie najwyższych cech genetycznych krów pod względem przydatności mleka w procesie technologicznym przemysłu mleczarskiego i zadowolenie najbardziej wybrednych konsumentów wymaga od producenta stworzenia optymalnych warunków otaczającego środowiska. Dotyczy to szczególnie: racjonalnego żywienia, zapewnienia odpowiednich norm zoohigienicznych w oborze, utrzymania wymaganych warunków higienicznych w produkcji i podczas doju, stanu zdrowia krów, zdrowotności wymion, sprawności urządzeń udojowych, postępowania z mlekiem po udoju i jego przechowywania.

W odniesieniu do surowego mleka krowiego ustanowiono następujące wymagania:

• liczba drobnoustrojów nie może przekraczać 100 tys./ml i jest miarą starannego postępowania przy pozyskiwaniu mleka,
• liczba komórek somatycznych nie może być większa od 400 tys./ml i świadczy o zdrowotności wymion (zmiany w składzie chemicznym mleka),
• kwasowość mleka jest w przedziale 6 do 7,5°SH,
• temperatura – 8 i 6°C lub niżej,
• gospodarstwa są wolne od gruźlicy i brucelozy,
• substancje hamujące są niedopuszczalne,
• zafałszowanie mleka wodą jest zakazane.

O jakości higienicznej i mikrobiologicznej mleka surowego decyduje: liczba drobnoustrojów oraz komórek somatycznych w 1 ml. Mleko pozyskane od zdrowej krowy będzie również zawierało pewną ilość komórek somatycznych (od 35 tys. w pierwszej do 85 tys. w czwartej laktacji) oraz bakterii (od 10 tys. do 45 tys.).

Florę bakteryjną, powodującą psucie mleka i jego przetworów, cechuje bardzo duża różnorodność. Miejscem ich bytowania jest mleko niewłaściwie schłodzone, pasza, ziemia, powietrze, woda, odchody, urządzenia udojowe i chłodnicze, sprzęt używany do doju, rany na ciele zwierząt oraz ręce dojarza. Zawartość bakterii w mleku surowym świadczy więc o higienie utrzymania i odpowiednim żywieniu krów oraz właściwym pozyskiwaniu i przechowywaniu mleka. Mleko zdojone w warunkach niehigienicznych może zawierać setki tysięcy, a nawet miliony bakterii w 1 ml.

Komórki somatyczne, jak wskazuje nazwa, pochodzą z organizmu krowy. W ciągłym procesie wytwarzania mleka następuje odnawianie i obumieranie złuszczonych komórek nabłonka wyścielającego pęcherzyki, przewody, zatoki mleczne, i to właśnie ich zawartość razem z białymi komórkami krwi (limfocytami, leukocytami) informują o stanie zdrowotnym wymienia. Schorzenie gruczołu mlekowego u krów, czyli mastitis, określane jest jako zespół zmian chorobowych o charakterze czynnościowym i patomorfologicznym. Około 640 zł to wydatek przypadający na jedną sztukę, jaki ponosi nasz rolnik. Wynika on przede wszystkim z konieczności wyłączenia dostaw od chorej sztuki, diagnostyki i leczenia oraz przedwczesnego brakowania krowy. Gorsze pod względem jakości mleko stanowi stratę nie tylko dla producenta i zakładu przetwórczego, a także potencjalne zagrożenie dla zdrowia konsumenta. Aby uniknąć zapaleń wymion, należy bezwzględnie koncentrować się na profilaktyce pojedynczych sztuk, a nie na leczeniu.

Każda złotówka przeznaczona na profilaktykę przynosi pięć zł zysku. Zapobieganie mastitis opiera się na zwykłych i logicznych działaniach, jednak niekiedy wydaje się to takie proste, że czasem zostaje zaniedbywane. Choroba ta rozwija się początkowo bez widocznych objawów u pojedynczych sztuk, które doją się normalnie, nic im nie dolega, a spadek jakości i ilości produkowanego przez nie mleka nie jest widoczny na tle całego stada. Jednak w końcu przekroczenie w zbiorczym mleku 400 tys. LKS dyskwalifikuje surowiec i uświadamia producentowi, że na profilaktykę jest już za późno, trzeba rozpocząć kosztowne i długie leczenie. Przełomem w działaniach na rzecz poprawy jakości i ilości produkowanego mleka surowego może być wprowadzenie od pewnego czasu szczepionki przeciwko mastitis. Może oan przynieść pozytywne efekty tylko w tych stadach, gdzie pomimo spełnienia wszystkich zaleceń zootechnicznych i higienicznych nadal występują problemy ze zdrowotnością gruczołu mlekowego.

Racjonalne żywienie krów jest istotnym czynnikiem, który wpływa na właściwości fizykochemiczne mleka surowego. Polega ono na dostarczeniu zwierzętom w codziennej dawce pokarmowej odpowiedniej ilości węglowodanów, białka, tłuszczów, suchej masy oraz składników mineralno-witaminowych. Niedobór lub nadmiar składników w dawce powoduje zmiany w wydajności krów, zaburzenia w rozrodzie, a także jest przyczyną schorzeń metabolicznych oraz zmniejszonej odporności zwierząt. Deficyt energii jest szczególnie niebezpieczny u krów o wysokiej wydajności. Wartości graniczne wskazujące na niedobory energetyczne są zależne od wydajności mierzonej w kg mleka. Jeżeli np. wydajność krowy jest mniejsza niż 27 kg mleka, to zawartość białka poniżej 3,2% świadczy o niedoborze energii. Poza tym zbyt mało energii w paszy przy znacznych ilościach wytwarzanego w żwaczu amoniaku nie pozwala na jego wbudowanie w struktury bakteryjne, powodując zaburzenia w rozrodzie, uszkodzenia wątroby oraz pogorszenie parametrów mleka. A zatem w tym przypadku amoniak przenika w dużych ilościach do krwi i po przemianach w wątrobie wydalany jest w moczu i mleku, gdzie przekracza przyjęty poziom 150-250mg/l. Nadmierna koncentracja mocznika w mleku obniża jego wartość technologiczną. Procent tłuszczu mleka podlega największym zmianom na skutek żywienia. Zależy od podawanych pasz objętościowych, ich struktury fizycznej, a także od koncentracji i składu węglowodanów strukturalnych (włókno surowe, ADF, NDF) oraz poziomu węglowodanów łatwo fermentujących (skrobi, sacharozy i innych), z których powstają w odpowiednim stosunku kwas octowy i propionowy. Bilansując dawkę żywieniową należy koniecznie zastosować kompleksowe mieszanki mineralno- witaminowe, dostosowane do wieku i stanu fizjologicznego zwierząt. Wynika to ze zmienności pasz objętościowych, jak i treściwych wyprodukowanych w gospodarstwach.

Podawanie krowom mlecznym dobrych pasz oraz nieograniczony dostęp do świeżej i czystej wody przy zapewnieniu najkorzystniejszych warunków utrzymania gwarantuje uzyskanie surowca na najwyższym poziomie.

Ostatnim etapem w produkcji mleka jest jego chłodzenie i przechowywanie w gospodarstwie. Należy pamiętać, że proces ten nie poprawia jakości pozyskanego surowca, a pozwala na jego utrwalenie, przy szybkim schłodzeniu do odpowiedniej temperatury.

Obowiązek prowadzenia rejestru działalności rolnośrodowiskowej przez rolnika (lub zarządcę), realizującego zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne, wynika z zapisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne”, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (Dz.U. poz. 415 z późn. zm.). Natomiast obowiązek prowadzenia rejestru działalności ekologicznej przez rolnika realizującego zobowiązanie „Rolnictwo ekologiczne” wynika z zapisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne”, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (Dz.U. poz. 370 z późn. zm.).

Posiadanie i prowadzenie rejestru to jeden z wymogów, który warunkuje przyznanie płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznej i płatności ekologicznej. W przypadku poinformowania przez ARiMR o kontroli na miejscu, rejestr należy udostępnić kontrolującym inspektorom terenowym wraz z pozostałą dokumentacją dotyczącą realizowanego działania PROW 2014-2020, w wersji papierowej.

W sytuacji, gdy rolnik realizuje jednocześnie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne i zobowiązanie ekologiczne, rejestr działalności rolnośrodowiskowej może być prowadzony na jednym formularzu z rejestrem działalności ekologicznej.

Oczywiście rolnicy, którzy realizują program rolnośrodowiskowy, w ramach PROW na lata 2007-2013, pamiętają o kontynuowaniu prowadzenia rejestru działalności rolnośrodowiskowej.

Jeżeli rolnik (lub zarządca) realizuje zobowiązanie z co najmniej jednym innym rolnikiem (lub zarządcą), rejestr ten musi być prowadzony przez każdego z rolników (lub zarządców) osobno, we własnym zakresie.

Rejestr musi być prowadzony przez cały okres realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowo-klimatycznego lub zobowiązania ekologicznego dla wszystkich działek rolnych objętych tym zobowiązaniem. Rolnik (lub zarządca) jest zobowiązany przechowywać rejestr przez cały okres trwania zobowiązania.

W przypadku działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego rejestr zawiera wykaz:

• wykonywanych działań agrotechnicznych,
• realizowanych wypasów zwierząt.

W przypadku działania „Rolnictwo ekologiczne” rejestr zawiera wykaz:

• wykonywanych działań agrotechnicznych, w tym zastosowania nawozów i wykonywania zabiegów przy użyciu środków ochrony roślin ze wskazaniem nazwy i dawki zastosowanego nawozu i środka ochrony roślin oraz przyczyny zastosowania tego środka,
• wykonywania koszenia,
• realizowanych wypasów zwierząt.

Należy też pamiętać, że w przypadku stosowania nawozów i środków ochrony roślin (w tym ochrony integrowanej), rejestr trzeba prowadzić w odniesieniu do wszystkich działek rolnych będących w danym gospodarstwie.

Wpisy do rejestru muszą być dokonywane na bieżąco oraz chronologicznie, ale nie później niż w ciągu 14 dni od daty wykonania danej czynności agrotechnicznej/zastosowania nawozów oraz środków ochrony roślin/realizacji wypasu zwierząt i związanej z danym pakietem/wariantem. Aby zwiększyć czytelność i przejrzystość rejestru, zaleca się prowadzenie zapisów dotyczących poszczególnych działek rolnych na odrębnych stronach.

Zapisy umieszczane w rejestrze powinny zawsze odzwierciedlać stan faktyczny na danej działce rolnej.

Rejestr może być też prowadzony w formie elektronicznej. Wzór formularza Rejestru działalności rolnośrodowiskowej lub działalności ekologicznej (PROW 2014-2020) dostępny jest w Biurach Powiatowych oraz Oddziałach Regionalnych ARiMR, a także na stronie internetowej: www.arimr.gov.pl, gdzie zamieszczona jest także instrukcja wypełniania i prowadzenia rejestru.

W Wykazie działań agrotechnicznych (Tabela A) należy na bieżąco wpisywać wszystkie wykonywane zabiegi agrotechniczne, np. siew, koszenie, orka, bronowanie oraz stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Natomiast informacje, które dotyczą prowadzonego wypasu zwierząt, należy zapisywać w rejestrze w Tabeli B. Wykaz wypasów zwierząt.

Jeżeli rolnik (lub zarządca) zleca wykonanie działania agrotechnicznego osobom trzecim, należy w kolumnie UWAGI wpisać imię i nazwisko/nazwę wykonawcy tego działania. 

Żródło: ARiMR