Na wielu plantacjach zbóż ozimych i rzepaku w bieżącym roku na ternie gminy Duszniki zauważam przebarwienia liści. W przypadku zbóż ich zmiany mają najczęściej kolor żółty, natomiast liście rzepaku przyjmują kolor fioletowy do czerwonego. Często sami rolnicy zwracają się z pytaniem co dzieje się z moim zbożem lub rzepakiem? Trudno na tak postawione pytanie postawić jednoznaczną odpowiedź. Żółknięcie zbóż zwane chlorozą to odbarwianie liści. Roślina z takimi objawami nie wytwarza chlorofilu, nie zachodzi w niej proces fotosyntezy, a tym samym jej proces wzrostu zostaje zahamowany. Łatwiej ulega atakom szkodników i chorób grzybowych. Na taki stan rzeczy może składać się wiele przyczyn – niedobór pierwiastków pokarmowych, choroby grzybowe, żerowanie szkodników, stosowanie herbicydów, zła agrotechnika. Warto zatem przeanalizować, co dzieje się na mojej plantacji. A jeśli to możliwe zastosować środki zaradcze.

1. Niedobór azotu – charakteryzuje się równomiernym żółknięciem od krawędzi starszych liści , młode pozostają zielone. Żółkniecie uwidacznia się od fazy 3-4 liści. Często daje się zauważyć po intensywnych opadach.
2. Niedobór magnezu – przebarwienia starszych liści, począwszy od czubków, aż do ich całkowitego zżółknięcia. Nerwy pozostają zielone, a przez środek liścia biegnie zielony pas. Braki tego pierwiastka można uzupełnić w okresie wegetacji poprzez oprysk siarczanem magnezu. W przypadku braku magnezu w glebie warto już przed siewem zbóż lub rzepaku zastosować np. kizeryt w ilości 200 kg/ha. Nawozem tym można również nawozić pogłównie wówczas jego dawka powinna wynosić od 30 do 80 ka/ha w zależności od ostrości objawów. Najbardziej braki magnezu uwidaczniają się na plantacjach jęczmienia ozimego, pszenicy i rzepaku. Jeśli wiemy, że na danych polu występują braki tego składnika należy wcześniej zastosować wapno magnezowe. Bardzo ważnym zadaniem jest systematyczne badanie zasobności gleby w składniki pokarmowe.
3. Niedobór manganu – objawami jest tutaj zahamowanie wzrostu zbóż, żółknięcie liści , występowanie brunatnych plam pomiędzy nerwami. Na starych liściach pojawiają się żółte plamy, najczęściej z objawami rynchosporiozy. Mangan jest katalizatorem fotosyntezy , odpowiada za wytwarzanie lignin, które budują strukturę ściany komórkowej. Dzięki niemu roślina nie jest wiotka i staje się odporniejsza na uszkodzenia mechaniczne łodyg, liści i korzeni. Braki tego mikroelementu można uzupełnić przez zastosowanie nawozów dolistnych. Warto pamiętać, iż mikroelementy są gorzej pobierane przy wysokim pH> 7,0
4. Mączniak prawdziwy – żółte całe pole lub większe połacie. Na wierzchniej stronie blaszki liściowej widoczne kleistocja w postaci białych poduszeczek grzyba. Do zwalczania tej choroby najczęściej używa się fungicydów na bazie morfolin, które są dość skuteczne w niższych temperaturach.
5. Żółta karłowatość jęczmienia – jest najbardziej niszczycielską chorobą wirusową zbóż. Spowodowana kilkoma gatunkami wirusów przenoszonych przez mszyce zbożowe i czeremchowo zboże. Wirus ten zagraża nie tylko jęczmieniowi, ale również innym gatunkom zbóż między innymi pszenicy i pszenżytu. Porażone rośliny przestają rosnąć i karłowacieją. Obserwuje się również zahamowanie wzrostu korzeni, które nie mogą dostarczyć wody oraz składników pokarmowych. Walka z tym patogenem polega na monitorowaniu plantacji i zwalczaniu mszyc po nalocie zalecanymi insektycydami.
6. Żerowanie ploniarki zbożówki – szkodliwe są larwy ploniarki zbożówki, które żerują u nasady liści sercowych. Na zaatakowanych plantacjach widoczne będą pożółknięte liście, a u ich nasady objawy zgnilizny. Nierozkrzewione rośliny, w których żerują larwy będą obumierać. Obecnie nie ma zarejestrowanych insektycydów do zwalczania tego szkodnika. Insektycydy stosowane do zwalczania mszyc wpływają na zmniejszenie populacji ploniarki zbożówki, warto o tym pamiętać tym bardziej, że przeciwko mszycom oprysk jest konieczny.
7. Niedobór tlenu w glebie – skutkiem nadmiaru wody na glebach zalanych lub powstałego w związku z słabą przepuszczalnością gleby jest zamieranie korzeni z powodu braku wystarczającej ilości tlenu. Mokre, beztlenowe warunki sprzyjają rozwojowi organizmów beztlenowych, które w cyklu życiowym tworzą azotyny, które są toksyczne dla roślin. Ponadto, komórki korzenia uszkodzone wskutek braku tlenu tracą swoją wybiórczą przepuszczalność i pozwalają roślinie absorbować metale toksyczne i inne substancje trujące. Zamarłe korzenie są również łatwo zasiedlane przez fakultatywne pasożyty. Żółknięcie od końców starszych liści, objawy widoczne na całej plantacji , znacznie silniejsze w ścieżkach przejazdowych i na uwrociach.
8. Podeszwa płużna – jest to mocno zbita i w zasadzie nieprzepuszczalna warstwa, która znajduje się poniżej poziomu pracy pługa. Szkodzi ona naszym uprawom ponieważ w latach suchych uniemożliwia podsiąkanie wody do wierzchnich warstw gleby. Natomiast w latach mokrych utrudnia wsiąkanie wody. Objawami na plantacji jest żółkniecie powierzchni starszych liści. Jedynym środkiem zaradczym jest wykonanie głęboszowania w okresie pożniwnym zwłaszcza na glebach cięższych. Pamiętać należy o tym, iż wykonując po raz pierwszy ten zabieg na danym polu nie powinno się przekraczać głębokości 40 cm. Trzeba też mieć na uwadze to na jakim poziomie położona jest sieć melioracyjna, aby nie dopuścić do jej uszkodzenia.
9. Nierównomierna głębokość siewu – zjawisko żółknięcia liści zbóż zachodzi również przy zbyt głębokim lub płytkim siewie nasion. Zdarza się również, że na wskutek błędów podczas przygotowania roli nie została ona uprawiona na jednakową głębokość, wówczas nawet część ziarniaków może pozostać na powierzchni pola. Wówczas dochodzi do rzędowego żółknięcia starszych i środkowych liści.

Obecnie na wielu plantacjach rzepaku można zauważyć fioletowe liście rzepaku, które świadczą o niedoborze fosforu. Im bowiem zimniej, tym rzepak słabiej pobiera i przyswaja fosfor znajdujący się w glebie Pierwiastek ten w organizmie roślinnym pełni bardziej uniwersalną rolę niż inne składniki. Wchodzi nie tylko w szereg związków organicznych , enzymów , ale za pośrednictwem wysokoenergetycznych związków fosforowych staje się głównym przenośnikiem i akumulatorem energii w procesach biochemicznych. Dlatego duże jego ilości znajdują się w stożkach wzrostu. Pełni dużą rolę w budowie systemu korzeniowego, dlatego przy nieodpowiednim zaopatrzeniu spada zimotrwałość rzepaku. Podobne objawy do niedoboru fosforu mogą wykazywać rośliny z deficytem boru. U roślin

młodych pojawiają się czerwone i purpurowe zabarwienia blaszek liściowych i ogonków. W bieżącym roku na wskutek wysokich opadów, mogą wystąpić niedobory azotu jeśli plantacja nie została nieodpowiednio nawieziona tym składnikiem. Należy mieć świadomość , że rzepak swój potencjał plonowania buduje już jesienią, więc każdy nawet utajony niedobór składników pokarmowych może wpłynąć ujemnie na wzrost i rozwój, a w konsekwencji na plon.

Literatura:

1. Mała encyklopedia niedoborów wydawnictwo K+S sp. z o.o.
2. http://agro-technika.pl/dlaczego-jeczmienie-zolkna/
3. http://nowoczesnafarma.pl/Dlaczego-oziminy-zolkna-.html#.U59NAnY5e8

Jak wykorzystać nasze polony lepiej aby to nie było tylko obowiązkiem w przypadku większych rolników ale też przynosiło korzyść dla gleby i naszych przyszłych plonów. Gatunki  roślin określane jako fitosanitarne poprawiają stan sanitarny środowiska glebowego, głównie poprzez specyficzne oddziaływanie ich wydzielin korzeniowych. Wpływają na tempo rozwoju fauny i flory glebowej. Ograniczają liczebność czynników chorobotwórczych i szkodników, a stymulują rozwój pożytecznej mikroflory. Powyższe mechanizmy znacznie poprawiają żyzność gleby, stwarzając warunki do uzyskania dużych plonów.

Są róże grupy roślin fitosanitarnych, jednak w przypadku poplonów muszą to być, rośliny które będą uprawiane z przeznaczeniem na nawóz zielony.  Rośliny te w głównej mierze będą wpływały na organizmy żyjące w glebie oraz na czynniki chorobotwórcze powodujące liczne choroby.

Oto kilka przykładów roślin fitosanitarnych oraz ich właściwości fitosanitarnych.

Owies często nie doceniany przez rolników jednak rośnie zainteresowanie tą rośliną nie tylko na cele spożywcze i dobrze wprowadzenie do płodozmianu tego zboża może zaprocentować ponieważ zboże to bowiem posiada wyjątkowe właściwości fitosanitarne. W jego korzeniach wytwarzany jest alkaloid – skopolatyna, który hamuje rozwój patogenów wywołujących choroby podstawy źdźbła. Nie jest on porażany przez grzyby wywołujące choroby podsuszkowe, dzięki czemu jest bardzo dobrym przedplonem dla pozostałych gatunków zbóż, w tym również dla pszenicy. Wiadomo, iż uprawa zbóż w monokulturze skutkuje znacznym spadkiem plonu.

Kolejnym zbożem jakiem możemy włączyć do płodozmianu jest żyto choć jego właściwości nie są imponujące to uprawa tego zboża może obniżyć zachwaszczenie naszych pól. Podobną właściwość ma również Facelia.

Poniżej kilka przykładów korzystnego oddziaływania roślin na glebę które można wykorzystać i sporządzić odpowiednią mieszankę poplonową.

Gorczyca biała, rzepik, rzodkiew oleista: hamują rozwój nicieni, drutowców i kiełkowanie chwastów.

Gryka: hamuje rozwój pędraków i kiełkowanie nasion chwastów.

Nostrzyk: odporny na suszę, odstrasza gryzonie w uprawach polowych

Aksamitki: wpływają na zmniejszenie liczebności niektórych nicieni w uprawach warzyw i truskawek, w tunelach foliowych i szklarniach aksamitki działają odstraszająco na mączlika szklarniowego,

Wilczomlecz, cesarska korona i bazylia: odstraszają gryzonie,

Mięta: pieprzowa odstrasza mszyce,

Nasturcje i nagietk: i zwabiają mszyce, przez co chronią warzywa.

Anyż: mszyce, mrówki

Bylica piołun: pchełki na roślinach krzyżowych, bielinek kapustnik, połyśnica marchwianka, ślimaki, pędraki

Cebula:króliki, przędziorki, pędraki

Chrzan pospolity: stonka ziemniaczana

Czosnek: przędziorki, mszyce, mrówki

Dalia ogrodowa: nicienie glebowe

Gorczyca biała: drutowce

Gryka: drutowce

Kolendra siewna: połyśnica marchwianka, mszyce, mrówki

Koper: połyśnica marchwianka

Lawenda: połyśnica marchwianka

Len: stonka ziemniaczana

Pelargonia: pędraki

Petunia zwyczajna: pędraki, mszyce, mrówki

Rozmaryn lekarski : połyśnica marchwianka, pietnówka kapustnica

Sałata: zabijają rolnice

Szałwia: połyśnica marchwianka, pietnówka kapustnica

Szczypiore: przędziorki, mszyce, mrówki

Tymianek: pietnówka kapustnica

Wrotycz: połyśnica marchwianka, muchy, mrówki

Literatura

1.       Niedoceniony owies, Anna Rogowska, 1 grudnia 2015 

Na tereny powiatu wągrowieckiego działa LGD Stowarzyszenie „Dolina Wełny” jako Lokalna Grupa Działania. Jest to partnerstwo trójsektorowe, posiadające osobowość prawną pod nadzorem Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Stowarzyszenie „Dolina Wełny” swoim działaniem obejmuje obszar 9 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w województwie wielkopolskim i są to następujące gminy: Margonin, Kiszkowo, Rogoźno, Damasławek, Gołańcz, Mieścisko, Skoki, Wapno i Wągrowiec. Jest to obszar spójny, gminy wchodzące w skład LGD przylegają do siebie granicami.

Stowarzyszenie to przeprowadziło w marcu i kwietniu 2017 roku konkurs nt: „ Formy ochrony przyrody na obszarze Stowarzyszenia „Dolina Wełny” dla uczniów klas 4 – 6 szkół podstawowych z gmin członkowskich Stowarzyszenia.

Głównym celem tego konkursu była popularyzacja wśród młodzieży wiedzy przyrodniczej jak również wzbudzenie zainteresowania młodych ludzi światem przyrody i jego pięknem. Udział w konkursie miał się przyczynić również do nabycia umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych, wyrobienia właściwych postaw pro ekologicznych i szacunku do środowiska. Konkurs to dobra promocja obszaru  Lokalnej Grupy Działania Stowarzyszenia „Doliny Wełny” i możliwość zapoznania się zasobami naturalnym objętymi ochroną. Teren LGD obfituj w ciekawe i godne poznania unikatowe w skali kraju tereny oraz zbiorowiska cennej roślinności i ostoi ptaków. Zasoby naturalne, z którymi uczestnicy konkursu musieli się zapoznać to tereny Natura 2000 i są to obszary takie jak:  Dolina Noteci, Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego, Dolina Wełny, Puszcza Notecka,  Jezioro Kaliszańskie, Buczyna w Długiej Goślinie, Stawy Kiszkowskie i Dolina Małej Wełny pod Kiszkowem. Na terenie LGD można jeszcze zwiedzić rezerwaty przyrody takie jak Promenada k/Rogoźna, Buczyna na terenie gm.Rogoźno, Dębina na terenie gm.Wągrowiec i Rezerwat Wełny w Rogoźnie. Cennymi przyrodniczo terenami, które warto byłoby zobaczyć są na pewno Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka i Lednicki Park Krajobrazowy.

Konkurs przeprowadzony był w dwóch etapach, pierwszy etap odbywał się szkołach podstawowych, które wyraziły chęć udziału w konkursie. W tym etapie wzięło udział 14 szkół i z każdej szkoły do finału przechodziło dwoje uczniów. Drugi etap odbył się dnia 6.04.2017 roku w Szkole Podstawowej im. Wincentego Witosa w Łagiewnikach Kościelnych gm. Kiszkowo i wzięło w niej udział 28 finalistów, którzy podczas pierwszego etapu otrzymali największą ilość punktów.

Laureatami konkursu, którzy wykazali się największą wiedza zostali:

Jakub Urban uczeń klasy IV Szkoły Podstawowej w Łagiewnikach,

 Wiktor Andryszak, uczeń klasy VI Szkoły Podstawowej w Łeknie

Michał Królczyk, uczeń klasy VI Szkoły Podstawowej w Pruścach.

Laureaci otrzymali nagrody rzeczowe ufundowane przez Organizatora:

• Za I miejsce: Tablet HUAWAI
• Za II miejsce: Kamera sportowa FOREVER
• Za III miejsce: Aparat cyfrowy NIKON

Wszyscy zaś finaliści konkursu otrzymali nagrody książkowe oraz gadżety promocyjne Stowarzyszenia „Dolina Wełny”.

Laureaci konkursu i Prezes Stowarzyszenia Doliny Wełny Janusz Woźniak, fot. B. Mączyńska.

Dodatkowo organizator przygotował dla 28 finalistów wraz z opiekunami wycieczkę pn. „Wrocław – Polska Wenecja Północy”, która odbyła się  w dniach 19-20 kwietnia 2017 roku. Na wycieczce dzieci miały możliwość zwiedzić we Wrocławiu Stadion Wrocławski, Stare Miasto-Szlak Wrocławskich Krasnali, podziwiać panoramę miasta z punktu widokowego Sky Tower oraz zobaczyli ZOO i Afrykarium.

Zorganizowany wyjazd to okazja integracji uczestników Konkursu Przyrodniczego i możliwość wzajemnego poznania się. Tego typu wyjazdy uczą nabywania nowych kontaktów oraz umożliwiają nawiązywanie wzajemnej współpracy.

Uczestnicy konkursu to młodzi ludzie, o których na pewni nie będzie można powiedzieć „Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie co posiadacie”, bo przecież konkurs pozwolił im zapoznać się „skarbami przyrody”, leżącymi w najbliższej okolicy.

Beata Mączyńska,

PZDR w Wągrowcu

      W okresie międzywojennym, jak wspominają starsi mieszkańcy Cieszyna na Pile (sioło Cieszyna), znajdowało się pięć zarybionych stawów. Z biegiem czasu z powodu braku bieżącej konserwacji zbiorników, sukcesja naturalna nadbrzeżnych drzew i krzewów oraz roślinności wodnej spowodowała, że lustro wody zostało w dużym stopniu pokryte roślinnością.

W 1986 r. tylko trzy stawy zostały odnowione i zarybione przez Okręgowy Polski Związek Wędkarski w Kaliszu, niestety pozostałe dwa stawy były tak zarośnięte, że  konserwacja ich była ekonomicznie nieopłacalna. Wraz z upływem czasu oraz z uwagi na brak środków finansowych na konserwację zbiorników wodnych odnowione trzy stawy zaczęły ponownie zarastać roślinnością wodną, krzewami wierzby i drzewami topoli osiki i olszy czarnej. Dyrekcja Okręgowego Polskiego Związku Wędkarskiego w Kaliszu z/s w Ostrowie Wielkopolskim w 2016 r. przeznaczyła fundusz na renowację największego stawu o powierzchni 2,25 ha. Niestety na konserwację dwóch pozostałych stawów, zabrakło niezbędnych środków finansowych. 

Działające w Cieszynie od 2013 r. Stowarzyszenie  Przyjazne Otoczenie wystąpiło do Dyrektora Okręgowego Polskiego Związku Wędkarskiego w Kaliszu (OPZW) z propozycją dzierżawy i zagospodarowania wspomnianych dwóch zbiorników wodnych. Przedstawiciele Stowarzyszenia: Pani Lucyna Szymańska, Pan Zbigniew Gronostaj oraz Pan Sebastian Dryka przedstawili  plan zagospodarowania pozostałych  zbiorników. Plan przewidywał  renowację i zagospodarowanie  terenu wokół drugiego stawu o powierzchni 1,625 ha na cele rekreacyjne, natomiast trzeci staw o powierzchni  0,773 ha miał pozostać jako staw naturalny (ekologiczny) wokół, którego zaplanowano powstanie ścieżki edukacyjno-przyrodniczej.

Dyrekcja OPZW pozytywnie oceniła plan zagospodarowania i podpisała ze Stowarzyszeniem umowę dzierżawy. Posiadając umowę dzierżawy na dwa stawy położone w miejscowości Cieszyn, Stowarzyszenie Przyjazne Otoczenie złożyło do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu jesienią 2014 r. wniosek o przyznanie dotacji z budżetu Województwa Wielkopolskiego na renowację zbiornika wodnego.

Zarząd Województwa Wielkopolskiego pozytywnie ocenił wniosek Stowarzyszenia i przyznał dotacje w wysokości 48 600 zł na renowację drugiego zbiornika. Mając zapewnione finansowanie, Stowarzyszenie niezwłocznie przystąpiło do prac związanych przygotowaniem stawu do renowacji, poprzez m.in: odwonienie zbiornika wodnego, inwentaryzację drzew, wycinkę nadmiernego zadrzewienia i zakrzewienia nadbrzeży stawu, a następnie wyłonienie wykonawcy na wykonanie robót ziemnych. W lipcu roku 2015, wykonawca zakończył roboty ziemno-renowacyjne i jako członkowie Stowarzyszenia mogliśmy przystąpić do prac związanych z zagospodarowaniem skarp i terenów wokół stawów.  Dzięki zaangażowaniu członków Stowarzyszenia i udostępnieniu ciężkiego sprzętu przez Państwa Kisińskich, zagospodarowanie terenów wokół stawu są na ukończeniu. Aktualnie brakuje wiaty grillowej, jednakże z uwagi na wysoki koszt budowy, termin jej powstanie nie jest jeszcze znany.

Wiosną 2016 r. Stowarzyszenie Przyjazne Otoczenie przystąpiło do zagospodarowania trzeciego dzierżawionego stawu składając do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu projekt dotyczący utworzenia Edukacyjnej ścieżki przyrodniczej przy stawach Cieszyn –Piła. Projekt został pozytywnie zaopiniowany i przyznana została dotacja w wysokości 20 000zł.Na ścieżce edukacyjno-przyrodniczej zamontowana została: mapa Doliny Baryczy, tablice informujące  o florze i faunie ekosystemu, ławki, kosze na odpady, pływająca tratwa obsadzona roślinami wodnymi dla ptaków wodnych (której wyporność tworzą odpowiednio zamontowane butelki plastikowe z recyklingu), naturalny karmnik dla ptaków, obsiany zbożami ozimymi, których nasionami żywić się będą ptaki w okresie zimowym. Nie zabrakło również podestu widokowego z dostępnymi lornetkami do obserwacji flory i fauny stawu. Na grobli zostały „ku pamięci rosnących nad stawami drzew” odpowiednio ułożone olbrzymie kłody topoli, ściętych ze względów bezpieczeństwa. Ścieżka obecnie pełni dla zwiedzających ważną funkcję dydaktyczną o ekosystemie zbiornika wodnego i żyjących w nim roślin, płazów, gadów, ptaków i ssaków.

I znów po wielu latach, stawy zaczęły tętnić życiem. Na pierwszym stawie wędkarze łowią ryby, przy drugim na przygotowanym miejscu odbywa się grillowanie, a wokół trzeciego stawu spacerują miłośnicy dzikiej przyrody. Zbiorniki wodne Cieszyn-Piła dzięki renowacji, stały się również buforem gromadzącym w trakcie nawalnych opadów nadwyżki wody spływającej ze zboczy południowo-wschodniego wału Wzgórz Trzebnicko-Twardogórsko-Ostrzeszowskich (zwanych Górami Kocimi) zapobiegając tym samym zalewaniem okolicznych pól uprawnych.

Historia stawów w Cieszynie zakręciła następne koło i tylko dzięki zaangażowaniu aktywnych mieszkańców, możemy znowu spacerować groblami, podziwiać florę i faunę ekosystemu, a przede wszystkim spędzić wolny czas na łonie natury.

Należy zaznaczyć, że dużą pomocą w realizacji projektów były dotacje z budżetu Województwa Wielkopolskiego oraz z Wojewódzkiego Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu, bez których Cieszyńskim stawom groziła naturalna zagłada.

Spotkać można jeszcze wiele zarośniętych zapomnianych stawów wiejskich, którym grozi bezpowrotna utrata tak bioróżnorodnego ekosystemu. Rewitalizacja zbiorników wodnych, na przykładzie stawów w Cieszynie, przywrócić im może ważną rolę jako spełniają w środowisku naturalnym, ekosystemie okolicy, czy wzbogaceniu krajobrazu wiejskiego oraz są często jedynym miejscem rekreacji dla mieszkańców wsi.