Do powszechnie stosowanych w rolnictwie nawozów organicznych, oprócz nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego należą komposty, słoma i resztki pożniwne, a także nawozy zielone.

Kompost jako nawóz może mieć w składzie odpady gospodarskie jak zielone chwasty (bez nasion), plewy, łęty, liście, torf. Pryzmę kompostową przesypuje się warstwami ziemi z dodatkiem nawozów mineralnych, wapniowych, a następnie w ciągu roku lub dwóch polewa się gnojówką lub gnojowicą i wodą. Masę kompostową należy przerabiać kilka razy. Do stosowania jako nawóz nadaje się gdy masa jest sypka, jednolita. Kompost z roślin szybko się rozkładających (do 1 roku) stosuje się głównie pod warzywa i rośliny okopowe w dawkach 10-30 t/ha. Kompostem z roślinności rozkładającej się ok. 2 lata, najczęściej nawozimy trwałe użytki zielone i uprawy polowe, w dawkach 30 do 40 ton/ha. Materiał z chwastów z nasionami kompostujemy osobno do czasu braku kiełkowania nasion. Przeciętny skład nawozowy w 1 tonie kompostu wynosi 3 kg azotu, 2 kg fosforu (P₂O₅) i 4 kg potasu (K₂O).

Słoma jako nawóz organiczny, którego pozyskujemy w ilościach 3 do 6 t/ha, głównie ze zbóż ozimych lub rzepaku ma zastosowanie w gospodarstwach bez produkcji zwierzęcej. Należy spełnić kilka zasad agrotechnicznych jej stosowania. Słoma musi być pocięta i równomiernie rozrzucona na polu. Wraz ze słomą, w celu dobrego procesu rozkładu słomy, należy zastosować ok. 10 kg azotu/tonę z nawozów mineralnych np. saletry amonowej lub gnojówki czy gnojowicy (5 m³/tonę). Pole nawożone powinno być niezachwaszczone, zwłaszcza perzem.

Nawozy zielone i resztki pożniwne – to często stosowane nawozy, które mają równocześnie rolę przerywania monokultury zbóż w płodozmianie ze względów fitosanitarnych lub jako okrywa zimowa gleb. Najczęściej są to poplony ścierniskowe i ozime z roślin motylkowych, krzyżowych, facelii, gryki. Na glebach słabych, niekiedy w plonie głównym, sieje się seradelę i łubiny na przyoranie. Największą wartość poplonową i z resztek pożniwnych pozostawiają rośliny motylkowe.

Las od zarania wieków służył człowiekowi i odgrywał ogromną rolę w jego życiu. Las to nie tylko drzewa, to także zioła, owoce leśne, grzyby, dziczyzna. Z drzew pozyskuje się żywice naturalne, korę drzewną, igliwie. Las to cisza i piękno. Żal patrzeć, gdy widzi się celowo okaleczone drzewa, drzewo też czuje i cierpi. Bez lasu również zginie człowiek. Las pochłania wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia powietrza, przeciwdziała erozji gleby. Niszczenie lasów zaczęło się w okresie żelaza, a więc w ostatnich stuleciach przed naszą erą i trwa do dziś. Początkowo człowiek wypalał lub karczował las, by uprawiać rośliny. Las żywił, odziewał i chronił, dawał drewno na opał i na budowle, W lesie pozyskiwano smołę, żywicę, wosk, miód, był źródłem bogactwa. w lesie zbierano zioła, owoce leśne oraz grzyby. Człowiek aby przetrwać, wyżywić się i odziać, polował. Przez długie lata polowanie na grubego zwierza było tylko przywilejem królów. Już w dobie królów obejmowano ochroną rzadkie i ginące zwierzęta łowne. Bolesław Chrobry wydał dekret o ochronie bobra, a Władysław Jagiełło wprowadził zakaz polowania na tury na terenie Puszczy Jaktorowskiej, a Zygmunt I Stary rozszerzył ochronę na żubry, sokoły i łabędzie. Obecnie poluje się dla mięsa, na zwierzynę czarną (dziki) i zwierzynę płową (jelenie, sarny, łosie, zające). Poluje się także na zwierzynę drapieżną, jak: lisy, wilki, kuny, dla ich futer. Dziczyzna jest najsmaczniejsza gdy pochodzi z młodej sztuki, a ponieważ mięso z dziczyzny nie zawiera tłuszczu śródtkankowego mięso do pieczenia szpikujemy słoninką. Dziczyznę szczególnie mięso z dzika także się bejcuje, dzięki temu mięso kruszeje, staje się miękkie i nabiera właściwego smaku. Potrawy z sarny, jelenia czy dzika przyrządza się podobnie jak mięso z wieprzowiny lub wołowiny, zająca podobnie jak królika.

Najczęściej zbierane owoce leśne to: poziomki, borówki czarne i czerwone, żurawina błotna, jarzębina, malina leśna, jeżyny, leszczyna, bez czarny, kalina, czeremcha.

Poziomki leśne są bardzo pachnące i aromatyczne, ale równie kapryśne jak ogrodowe, są bardzo delikatne i nietrwałe. Poziomki bardzo łatwo gorzknieją, psują się i pleśnieją, w przetworach potrafią twardnieć i brązowieć. Ale poziomki to nie tylko owoce, cała roślina jest cennym surowcem leczniczym.

Borówki czarne inaczej czarne jagody , świeże owoce, kompoty, marmolady, dżemy mają działanie lekko przeczyszczające, ale owoce suszone leczą biegunki. Jagody świetnie smakują lecz również leczą. Z jagód można robić soki, dżemy, zupy, a przede wszystkim spożywać na surowo dla smaku i zdrowia.

Borówki czerwone – przygotowuje się z nich: dżemy na słodko – dodatek do herbaty, borówki do mięsa z dodatkiem jabłek, borówki suszone – świetny dodatek do ciasta.

Żurawina błotna jest pomocna w chorobach układu moczowego, nadaje się na soki i dżemy.

Malina leśna – ma właściwości lecznicze, działa napotnie i rozgrzewająco. Najczęściej przerabia się owoce maliny na soki i dżemy, liście maliny mają właściwości lecznicze.

Jeżyny należą do tego samego rodzaju co maliny i są do nich podobne, i podobnie jak z malin można z nich przyrządzać wiele różnych dań i przetworów, od zup po torty.

Jarzębina – owoce jarzębiny używamy po przemrożeniu, jest mniej gorzka i nie zawiera kwasu parasorbowego, możemy zrobić dżem z dodatkiem jabłek lub gruszek, lub solo. Dobre są też herbatki z suszonych owoców.

 Bez czarny – wykorzystujemy w kuchni, owoce jak i aromatyczne kwiaty, w formie suszu lub innych przetworów. Owoce bzu muszą być bardzo dojrzałe, przygotowujemy z nich soki, dżemy, z kwiatów robimy rewelacyjny syrop.

Czeremcha – wykorzystujemy kwiaty szczególnie na pyszne nalewki, z owoców można przygotować soki i dżemy.

Jałowiec – szyszkojagody jałowca wykorzystujemy do aromatyzowania dziczyzny oraz jako przyprawy do kiszenia kapusty.

Jak las to i grzyby,  które można wykorzystać w kuchni na wiele sposobów: duszone, smażone, gotowane, jako dodatek do przygotowania nadzienia do gołąbków, pasztecików i wiele innych potraw. Grzyby leśne rosną sezonowo więc przygotowujemy różne przetwory: suszone, solone, kiszone, marynowane oraz mrożone. z grzybów najbardziej cenione są borowiki, mniej inne gatunki, ale i one są równie smaczne , choć mniej aromatyczne od borowików. Z popularnych gatunków wyróżniamy: kozaki, maślaki, podgrzybki, kurki, rydze, opieńki, kanie, gąski szare i żółte. z gąsek można ugotować pyszny rosół z dodatkiem warzyw korzeniowych. Jak widać las to ogrom skarbów.

zdjęcia: www.lesnedrogi.blogspot.com

Użytki zielone to zbiorowisko gatunków traw, roślin bobowatych oraz ziół, o sobie właściwym potencjale produkcyjnym oraz właściwościach żywieniowych, które określają wskaźniki lwu i WUŁ.

Produktywność, czyli zdolność plonotwórcza gatunku uwidacznia się przy stworzeniu mu optymalnych warunków rozwoju zgodnych z jego wymaganiami. Do najbardziej produktywnych roślin łąkowych zalicza się: mozgę trzcinowatą, życicę wielokwiatową, życicę westerwoldzką, życicę mieszańcową, lucernę siewną i mieszańcową. Mogą one osiągać plon powyżej 100 dt/ha s.m., czyli powyżej 500 dt/ha zielonki. Następna grupa, której produktywność mieści się w granicach od 50 do 100 dt/ha s. m. zawiera gatunki tj.: kupkówka pospolita, rajgras wyniosły, wyczyniec łąkowy, stokłosa bezostna, kostrzewa trzcinowa, kostrzewa łąkowa, życica trwała i koniczyna łąkowa. Średnia produktywność w wysokości od 25 do 50 dt/ha s.m. charakteryzuje gatunki tj.: wiechlina łąkowa, kłosówka wełnista, kostrzewa czerwona, tymotka łąkowa, konietlica łąkowa, mietlica biaława, wiechlina zwyczajna. Niską produktywność, poniżej 25 dt/ha s.m. posiadają gatunki tj.: grzebienica pospolita, drżączka średnia, tomka wonna, bliźniaczka psia trawka, nieuprawne gatunki kończyn wyk i groszków.

Poszczególne grupy produktywności zawierają gatunki mniej lub bardziej przydatne żywieniowo, czyli o wysokiej lub niskiej wartości wskaźnika lwu (liczba wartości użytkowej). Wysoko plonujący gatunek niekoniecznie ma równie wysoką wartość żywieniową. Te dwa parametry mają a przynajmniej powinny mieć duże znaczenie dla rolnika utrzymującego np.: krowy mleczne. Odpowiednio dobrana ruń łąkowa ma duży wpływ na wydajność mleka od krowy. Znając wartości użytkowe poszczególnych gatunków, które wchodzą w skład runi oraz ich procentowy udział w łące, możemy z dużym prawdopodobieństwem obliczyć wartość użytkową łąki, czyli wskaźnik WUŁ. Oto wartości użytkowe niektórych gatunków: mozga trzcinowata - 7, wyczyniec łąkowy - 9, kostrzewa łąkowa - 10, kostrzewa trzcinowa - 6, życica trwała - 10, życica wielokwiatowa - 9, życica mieszańcowa – 10, festulolium - 10, kostrzewa czerwona - 6, kupkówka pospolita - 9, tymotka łąkowa - 10, kłosówka wełnista – 5, śmiałek darniowy - 2, trzcina pospolita - 1, koniczyna łąkowa - 9, koniczyna biała - 10, koniczyna szwedzka - 9, komonica zwyczajna - 9, lucerna siewna - 10, mniszek pospolity - 6, babka lancetowata - 5, jaskier rozłogowy – (- 1), turzyca zaostrzona - 0, sit - 0, skrzyp błotny - (- 2) a szalej jadowity - (-3).

Skala od plus 10 do minus 3 zawiera przypisane do wartości rośliny łąkowe od najbardziej pożądanych do wręcz szkodliwych. Wartość maleje wraz ze spadkiem wartości pokarmowej (coraz więcej lignin, mniej cukru). Poniżej zera są rośliny produkujące toksyny szkodzące zwierzętom. Krowy o największej rocznej wydajności w granicach 9000-10 000 kg mleka powinny otrzymywać ruń bardzo dobrą, której wskaźnik wartości użytkowej łąki WUŁ wynosi 9-10. Taki wskaźnik uzyskuje się w polowych uprawach lucerny, lucerny z trawami i koniczynami, zakładanych na bardzo dobrych stanowiskach. Obniżenie wartości WUŁ o jeden punkt zmniejsza efektywność paszy łąkowej o około 1000 kg mleka od krowy. Łąki, których wskaźnik WUŁ mieści się w granicach 4,1-6 będą nadawały się dla krów o rocznej wydajności od 4100 do 6000 kg mleka.
Najwyższa wartość wskaźnika WUŁ 9-10 może być utrzymywana na gruntach rolnych 2-4 lata. Na łąkach trwałych, bezpośrednio po renowacji, uzyskuje się wskaźnik w zakresie od 7 do 9, ale z tendencją malejącą w kolejnych latach. Największą sztuką jest utrzymanie jak najdłużej poziomu wskaźnika w granicach 7-8. Można to osiągnąć poprzez eliminację zachwaszczenia chwastami tj.: jaskry, mniszek pospolity, ostrożeń, barszcz, rdesty, szczawie, przytulie, stosując herbicydy selektywne.

Literatura: „ Lwu i WUŁ, czyli wszystko zależy od składu botanicznego” prof. Roman Łyszczarz (UTP w Bydgoszczy)

W 2017 roku odbyły się w Sompolnie, w powiecie konińskim, cztery spotkania Lokalnej Grupy Dyskusyjnej – sadownictwo Produkcja owoców wysokiej jakości.
Pierwsze spotkanie miało miejsce 18 stycznia. Omówiono zagadnienia związane z ochroną sadów przed chorobami w początkowym okresie wegetacji, ochronę przed parchem jabłoni oraz uzupełnienie niedoboru składników pokarmowych. W trakcie przypomniano o zwalczaniu nasiennicy trześniówki w uprawach drzew pestkowych. Przeprowadzono również wykład na temat integrowanej ochrony roślin sadowniczych na temat metod, które można wykorzystać przy zagrożeniu wystąpieniem muszki plamoskrzydłej Drosophila suzuki, z uwzględnieniem tego, co owad ten atakuje w pierwszym momencie: owoce jagodowe oraz owoce pestkowe. W czasie trwania spotkania przypomniano o coraz częstszym pojawianiu się w sadach zarazy ogniowej z naciskiem na rośliny, które są źródłem zagrożenia i rozprzestrzeniania się tej choroby min.: świdośliwa, pigwowiec, irga, głóg, pigwa, nieśplik, ognik i jarząb. Największe skutki gospodarcze odnotowuje się w uprawie gruszy i jabłoni. Na końcu spotkania sadownicy zaproponowali zorganizowanie wyjazdu na targi specjalistyczne, przypomniano również o obowiązku prowadzenia ewidencji zabiegów środkami ochrony roślin, posiadaniu uprawnień na wykonywanie zabiegów oraz okresowych badaniach technicznych opryskiwaczy.

Drugie spotkanie odbyło się 17 maja. Na spotkaniu omówiono ochronę jabłoni przed chorobami i szkodnikami, które mogą wystąpić w okresie wegetacyjnym: parch, mączniak, mszyce, przędziorki, zwójki, owocówki i pordzewiacze. Zwrócono uwagę na niedobory składników pokarmowych w roślinach, zalecono uzupełnienie ich w formie poza korzeniowej. Zwrócono uwagę na niedobór wapna oraz jego stosowanie w odpowiednich temperaturach w zależności od formy użytkowej i składu. W uprawach drzew pestkowych przypomniano o zwalczaniu brunatnej zgnilizny drzew pestkowych a także drobnej plamistości liści drzew pestkowych. Wspomniano też o monitoringu muszki plamoskrzydłej Drosophila suzuki oraz upraw sadowniczych wykorzystujących pułapki feromonowe. Poruszono też tematy finansowania inwestycji w gospodarstwie rolnym, w tym kredytów preferencyjnych i klęskowych. W czasie dyskusji sadownicy szacowali przyszłe plony w uprawach drzew pestkowych, które będą mniejsze z uwagi na wystąpienia długotrwałych opadów i chłodów w okresie ich kwitnienia. W zależności od gatunku, odmiany i warunków siedliskowych straty z tych powodów wyniosą od 50 do 95%.
Trzecie spotkanie odbyło się 4 września. Poruszono temat chorób przechowalniczych występujących u jabłoni tj.: gorzka zgnilizna, szara pleśń, parch przechowalniczy oraz gorzka plamistość podskórna oraz temat występowania w sadach skutków opadów, gradu i bardzo silnych wiatrów. Omówiono konieczność jak najszybszego wykonania zabiegów zabezpieczających uszkodzone owoce i drzewa przed atakiem chorób po gradobiciu za pomocą preparatów tj.: Merpan, Captan lub Topsin. Pod koniec okresu wegetacji, wraz z początkiem opadania liści, (najczęściej po pierwszych przymrozkach) warto wykonać zabieg mocznikiem w ilości 40-50 kg/ha. Zabieg ograniczy występowanie parcha w roku przyszłym na skutek braku warunków do przezimowania jego grzybni, bo zachodzi szybszy rozkład liści.
Czwarte spotkanie odbyło się 24 października. Głównym tematem dyskusji były trudności pogodowe (częste opady deszczu) oraz brak pracowników do zbioru owoców. Drugim punktem dyskusji była sprawa doboru odmian do nowo nasadzanych sadów po likwidacji starych plantacji. Na rynku dużym zainteresowaniem cieszą się odmiany tzw. czerwone. Wśród nich możemy wyróżnić: Jonagold, Gala, Gloster, Ligol, Idared, Szampion. Omówiono też możliwości dofinansowania inwestycji odtwarzających produkcję sadowniczą zniszczoną klęskami żywiołowymi.
W ciągu roku oprócz spotkań sadownicy wzięli udział w wyjeździe studyjnym do Nadarzyna na Targi Sadownictwa i Warzywnictwa oraz w imprezach masowych tj.: Święto Sadownika i XXI Dzień Otwarty Sadu Doświadczalnego SGGW w Warszawie.