Nawożenie dolistne polega na dostarczaniu (aplikacji) nawozu, czyli składników pokarmowych, bezpośrednio na liście roślin uprawnych. Zabieg ten jest sposobem szybkiego usuwania występujących niedoborów składników pokarmowych w nadziemnych częściach rośliny, zwłaszcza w sytuacji, gdy jest utrudnione pobieranie przez system korzeniowy. Ma ono szczególne zastosowanie w przypadku czynników stresowych, tj. niskich temperatur, suszy czy nadmiaru wody. W tych przypadkach pobieranie składników niezbędnych do wzrostu roślin jest przez korzenie upośledzone. Dokarmianie dolistne umożliwia zaopatrzenie roślin w niezbędne substancje, szczególnie mikroelementy. Kompleksowe zaopatrzenie roślin odbywa się poprzez system korzeniowy i składniki dostarczane doglebowo. Jednak w przypadku różnych zjawisk, np.: suszy (która powoduje zatrzymanie składników pokarmowych w glebie) czy też mineralizacji (zjawiska szczególnie groźnego w okresach przyrostu biomasy upraw), dokarmianie drogą dolistną daje możliwość dostarczenia pierwiastków śladowych, takich jak: bor (Br), żelazo (Fe), mangan (Mn), molibden (Mo), miedź (Cu) oraz cynk (Zn). Jest to bardzo ważne w uprawie zbóż, gdzie niedobory mikroskładników objawiają się:

• miedź – wpływa na rozwój i budowę tkanek, bierze udział w przemianach azotowych, syntezie białek oraz witaminy C, jej niedobór uniemożliwia prawidłowy rozwój roślin;
• mangan – wpływa na podwyższenie intensywności oddychania, asymilacji dwutlenku węgla i syntezy węglowodanów, uczestniczy w redukcji azotanów do azotynów, jego brak jest powodem występowania chlorozy;
• cynk – bierze udział w przetwarzaniu kwasów organicznych, syntezie chlorofilu i witamin, wpływa na procesy wzrostu i rozwoju roślin.

Przy niedoborach makroelementów, takich jak: azot (N), fosfor (P), potas (K), magnez (Mg), siarka (S), nawożenie dolistne można zastosować tylko doraźnie, ponieważ rośliny składniki te pobierają za pomocą systemu korzeniowego. Obecność makroskładników, tj. potasu i magnezu, jest niezwykle ważna, ponieważ ich niedobory sprzyjają wyleganiu zbóż, co utrudnia zbiór, powoduje gorsze zawiązywanie kłosów i zmniejszenie plonu. Brak magnezu uniemożliwia prawidłowy wzrost roślin, gdyż jest on składnikiem chlorofilu.

Z makroelementów poza azotem zboża dokarmia się poprzez liście również siarką. Zabieg ten wykonuje się od fazy krzewienia do kłoszenia. Zaleca się w tym czasie dwa zabiegi. Np. w przypadku dwukrotnego zabiegu siedmiowodnym siarczanem magnezu w postaci 5% roztworu, tj. 5 kg nawozu rozpuszcza się w 100 litrach wody, po zastosowaniu 200-300 litrów cieczy roboczej na hektar wprowadza się około:

• 3,2-4,8 kg MgO,
• 1,9-2,9 kg Mg,
• 2,6-3,9 kg S.

Ilości te często przyczyniają się do efektywniejszego pobierania tych składników z gleby oraz umożliwiają lepsze wykorzystanie innych składników (przede wszystkim azotu), co przekłada się na wyższe i bardziej stabilne plony.

W przypadku mikroskładników dokarmianie dolistne można traktować jako podstawowe. W ten sposób można pokryć całość zapotrzebowania zbóż na składniki. Z grupy mikroskładników należy nawozić przede wszystkim manganem i miedzią oraz cynkiem, ponieważ szczególnie korzystnie wpływają na gospodarkę azotową roślin (stymulują pobieranie i przetwarzanie tego składnika, a także rozwój systemu korzeniowego). Dokarmianie tymi składnikami powinno przeprowadzać się od fazy krzewienia do początku strzelania w źdźbło. W zależności od potrzeb można wykonać jeden lub dwa zabiegi.

Istotną zasadą nawożenia dolistnego jest stosowanie roztworów o niskim stężeniu, aby zapobiec uszkodzeniom roślin. Zaleca się, aby uwzględniać wiek roślin, tj. im starsza roślina, tym niższe stężenie cieczy roboczej.

Prawidłowe nawożenie dolistne zbóż zaleca się wykonywać w pochmurne dni o dużej wilgotności powietrza oraz przy pełnym turgorze tkanek liści. Działanie to może zapewnić roślinom dostateczną dostępność składników pokarmowych nawet w warunkach ograniczonego ich dostępu z gleby. Należy unikać zabiegów w okresie suchej pogody, przy silnym nasłonecznieniu i niskiej wilgotności powietrza. Najbardziej optymalne warunki występują wcześnie rano lub po południu (wieczorem). W okresie występowania przymrozków należy pamiętać, że zarówno krótko przed, jak i po ich wystąpieniu nie jest wskazane wykonywanie dokarmiania dolistnego. Nawożenia dolistnego nie należy stosować także w okresach tzw. suszy fizjologicznej, gdyż grozi to dla roślin szokiem termicznym, przyczyniając się do ich zamierania. Zalecaną porą na zabieg jest wówczas wczesny poranek.

Ważne jest, aby nasycenie mikroelementami w nawozie dolistnym było na odpowiednim poziomie. Należy pamiętać, że ww. nawożenie jest tylko uzupełnieniem nawożenia doglebowego. Mimo to zabieg ten może zapewnić roślinom dostateczną dostępność składników pokarmowych nawet w warunkach ograniczonego ich dostępu z gleby.

Podsumowując, czynniki wpływające na dobre pobieranie składników przez liście to:

1. Czynniki agrotechniczne, takie jak: odpowiedni odczyn ph gleby, prawidłowe przygotowanie nawożenia doglebowego, przynajmniej średnia zasobność gleby w fosfor, potas i magnez.
2. Optymalna gęstość siewu oraz ochrona.
3. Odpowiedni gatunek rośliny, jej wiek.
4. Warunki pogodowe – wysoka wilgotność powietrza.
5. Zdolność składników do przenikania przez liść – najszybciej przenika azot, potas, magnez i sód, wolniej siarka, wapń i fosfor oraz mikroskładniki.
6. Większość mikroskładników najlepiej stosować w formie chelatowej.
7. Dodatek mocznika.
8. Oprysk – stężenie roztworu dostosowane do gatunku i fazy rozwojowej rośliny. Zaleca się stosować substancje powierzchniowo czynne, zwiększające przyleganie kropli do liści.

Wnioskiem powyższych rozważań jest fakt, że makroelementy są elementami budulcowymi roślin, natomiast mikroelementy odpowiedzialne są za prawidłowe przeprowadzenie procesów biochemicznych w roślinie. Niedobory mikroelementów uniemożliwiają uzyskanie wysokich i dobrych jakościowo plonów, dlatego ich uzupełnianie jest tak ważne.

Literatura:

• „Dolistne dokarmianie zbóż” – dr Witold Szczepaniak, UP w Poznaniu
• „Zboża – wszechstronne wykorzystanie” – IHAR 2009 r., HR Smolice 2011 r.