Zwięzłość gleby wskazuje na stopień związania poszczególnych cząsteczek glebowych ze sobą, dzięki czemu gleba stawia większy lub mniejszy opór przy próbach jej rozcięcia lub rozklinowania, np. przy pracy pługiem. Od zwięzłości gleby uzależniony jest rozwój korzeni roślin, które przy silnym wzroście napotykają na różny opór.

Zwięzłość gleby zależy od:

• składu granulometrycznego,
• zawartości próchnicy,
• struktury,
• zawartości CaCO₃,
• wilgotności gleby,
• uprawianych roślin.

Miarą zwięzłości jest spójność. Wyróżniamy następujące rodzaje gleb:

• gleby zwięzłe (wytworzone z iłów glin ciężkich),
• gleby średnio zwięzłe (wytworzone z glin lekkich, piasków gliniastych mocnych, utworów pyłowych),
• gleby słabo zwięzłe (wytworzone z piasków gliniastych lekkich, słabo gliniastych piasków pylastych),
• gleby luźne (wytworzone ze żwirów i piasków).

Do sprawdzenia zwięzłości gleby w warunkach terenowych stosuje się narzędzie zwane zwięzłościomierzem (penetrometrem), który mierzy jej zawartość. Najczęściej wykorzystuje się penetrometry sprężynowe.

Oznaczenie penetrometrem sprężynowym polega na pomiarze oporu stawianego przez glebę podczas zagłębiania w niej stożka o kącie wierzchołkowym 30°  lub 60°  i o określonej powierzchni. Opór rejestrowany jest przez urządzenie samopiszące wchodzące w skład aparatu.

Drugą metodą jest penetrometr wyposażony w dwie końcówki w zależności od typu gleby:

• małą – dla gleb mineralnych,
• dużą – dla gleb organicznych.

Na skali zaznaczone są trzy kolory: zielony, żółty, czerwony.

Kolor zielony oznacza zwięzłość gleby, przy której dobrze rozwija się system korzeniowy wszystkich gatunków roślin. Kolor żółty – że dobrze sobie radzą rośliny wytwarzające silny system palowy, np. bobowate grubonasienne (strączkowe) takie jak łubiny i bobik. Kolor czerwony – to sygnał, że opór gleby jest tak duży, że system korzeniowy roślin nie jest w stanie się rozwijać.