Jarmuż znany jest również pod nazwą kapusta liściasta. Pochodzi od kapusty dzikiej i jest jedną z najstarszych form użytkowania roślin kapustnych. W Polsce uprawiany jest już od końca XIV wieku. Jarmuż jest faktycznie rośliną dwuletnią a w uprawie jako warzywo użytkowe jednoroczną. W pierwszym roku uprawy tworzy silnie ulistnioną, grubą, prostą łodygę, wysokości do 110 cm. Liście stanowiące część użytkową są długie w różnym stopniu kędzierzawe o zabarwieniu zielonym lub fioletowozielonym. Ze względu na wysoką wartość odżywczą i łatwą uprawę, jarmuż zasługuje na szerszą uprawę. Ponadto liście jarmużu dostępne są do spożycia długi okres czasu bez nakładów na przechowywanie. Wartość odżywcza jarmużu polega głównie na dużej zawartości witaminy C, witamin z kompleksu B oraz karotenów, cukrów a także wysokowartościowego białka. Białko stanowi 2,4 do 6,0%. Ze względu na dużą zawartość soli mineralnych oraz brak kwasu szczawiowego warzywo to powinno być polecane dla dzieci. Jarmuż ze wszystkich roślin kapustnych jest najlepiej przystosowany do warunków klimatycznych Polski. Rośnie już w temperaturze kilku stopni powyżej zera, odznacza się dużą zimotrwałością. Najodpowiedniejsza dla jarmużu jest gleba piaszczysto-gliniasta, ale dobrze rośnie również na innych typach gleb. Jarmuż najczęściej uprawiany jest na zbiór późnojesienny jako poplon po wczesnych ziemniakach, cebuli z dymki, sałacie czy szpinaku. Nie należy uprawiać go po innych roślinach z rodziny krzyżowych. Najlepsze warunki wzrostu zapewnia nawożenie organiczne uzupełnione nawożeniem mineralnym. Ze względu na wysokość łodygi odmiany jarmużu dzieli się na niskie (do 20 cm), średnio wysokie (20-70 cm) i wysokie (ponad 70 cm). W sprzedaży dostępne są nasiona dwóch odmian jarmużu Winterbor F1 i Redbor F1. Obie są holenderskimi odmianami firmy Bejo Zaden. Odmiana Winterbor F1 tworzy rośliny średniowysokie o ciemnozielonych liściach z blaszką silnie kędzierzawą. Odmiana Redbor F1 różni się zabarwieniem liści, są one w zabarwieniu podobne do liści kapusty głowiastej czerwonej przez to są bardziej dekoracyjne. Jarmuż najczęściej uprawia się z rozsady produkowanej na rozsadniku, może być również uprawiany z siewu wprost na miejsce stałe. Na rozsadniku nasiona można wysiewać przez maj i czerwiec. Po 5-6 tygodniach rozsadę wysadza się na miejsce stałe w rozstawie 50-70 cm x 40-50 cm. Zabiegi pielęgnacyjne na plantacji jarmużu, takie jak odchwaszczanie, nawożenie pogłówne, ochronę roślin przed szkodnikami czy chorobami prowadzi się jak przy uprawie kapusty głowiastej. Zbiór jarmużu zaczyna się jesienią, w tym czasie można zebrać wszystkie liście lub co zalecane jest przede wszystkim w uprawie amatorskiej, prowadzić zbiór stopniowo przez zimę i wiosnę aż do wytworzenia przez rośliny pędów kwiatostanowych. Jarmuż nie nadaje się do długotrwałego przechowywania. W temperaturze 0oC i przy wilgotności powietrza 90-95% można go przetrzymać do 4 tygodni. Jarosław Górski WODR Poznań Jarmuż zapiekany z jajkami i sosem mlecznym 0,5 kg obgotowanego i zmielonego jarmużu, 6 jajek ugotowanych na twardo i przekrojonych na pół, 2 szklanki mleka, 50g mąki, 50g masła, 100g startego, żółtego sera, posiekana natka pietruszki, sól, pieprz. Przygotować sos. Masło stopić, dodać mąkę, dobrze wymieszać trzepaczką. Podgrzewając dodawać stopniowo zimne mleko. Doprowadzić do zagotowania, odstawić z ognia, doprawić solą i pieprzem do smaku. Do naczynia wysmarowanego masłem nałożyć jarmuż i jajka, zalać sosem, posypać tartym serem i zapiec w nagrzanym piekarniku w 180 stopniach. Podawać na gorąco posypane zieleniną. Surówka z jarmużu 25dag młodego jarmużu, 2 marchewki, 3 kiszone ogórki, 2 jabłka, sól, cukier, 4 łyżki majonezu. Jarmuż drobno siekamy, marchew obieramy i trzemy na tarce, dodajemy starte jabłka i drobno pokrojone ogórki, wszystko razem mieszamy, przyprawiamy i polewamy majonezem, jeszcze raz mieszamy.

Gryka - technologia uprawy

Gryka zwyczajna należy do roślin z rodziny rdestowatych. Jest rośliną jednoroczną o bardzo krótkim okresie wegetacji ( 70 – 90 dni ), o wielorakim zastosowaniu.
Nasiona przerabia się na kasze i mąkę. Kwitnące rośliny są źródłem rutyny i innych związków biologicznie czynnych, ponadto są używane na pasze do bydła. Plewy i słoma swoją wartością pokarmową zbliżone są do zbóż jarych, mimo to nie wolno używać ich do skarmiania białych zwierząt, ponieważ wywołuje tzw. wysypkę gryczaną.
Nasiona gryki wyróżniają się dużą zawartością bezglutenowego białka.
Dzięki znacznej zawartości wielu witamin (zwłaszcza z grupy B, PP i E) i składników mineralnych (zwłaszcza magnezu, potasu, żelaza, miedzi i cynku), dużej wartości biologicznej białka (wysoka zawartość lizyny i innych aminokwasów egzogennych), obecności związków flawonoidowych (przeciwutleniaczy) i znacznej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych, kasza ta posiada walory dietetyczne. Zapobiega wielu chorobom cywilizacyjnym, jak skleroza, nadciśnienie i zawały serca, choroby nowotworowe oraz dobrze wpływa na sprawność umysłu. Gryka jest rośliną w miarę odporną na niskie temperatury. Najlepiej rozwija się w temp. około 20oC .
Siew gryki wykonuje się gdy gleba jest wystarczająco nagrzana i minie niebezpieczeństwo wystąpienia przymrozków. Optymalna temperatura kiełkowania to 15oC. Wzrost i rozwój to temperatura 20oC. Susza i zbyt wysoka temperatura niekorzystnie wpływa na rozwój szczególnie w okresie kwitnienia, ponieważ powoduje zamieranie zawiązków.
Siew gryki wykonuje się siewnikiem zbożowym w rzędy od 15 – 45 cm (im większa odległość tym możliwość uzyskania większych plonów), na głębokość 2 - 3 cm na glebach lepszych i wilgotnych oraz 4 - 5 cm na glebach słabych i bardzo suchych.
Najlepszy termin siewu przypada na 15 – 25 maja. Norma siewu to 70 kg/ha na glebach lepszych, 80 kg/ha na glebach słabszych. Przy wysiewie w opóźnionym terminie należy zwiększyć ilość nasion o 10 kg/ha.

Gryka wymaga gleb o większej ilości wody i zasobnych w składniki pokarmowe. Pozytywne rezultaty dają gleby kompleksów żytniego dobrego, żytniego słabego, zbożowo górskiego i owsiano – ziemniaczano – górskiego.
Od siewu do końca kwitnienia wymaga zwiększonej ilości wody, najmniej potrzebuje w czasie dojrzewania nasion.
Niekorzystnym zjawiskiem dla uprawy gryki są silne wiatry, powodujące wyleganie.
Gryka jest roślina owadopylną, zapylaną w 90% przez pszczoły. Korzystne warunki pogodowe są niezbędne dla prawidłowego oblotu pszczół, które to zapylają kwiaty gryki, co ma duży wpływ na plonowanie. Zalecane jest wywożenie uli na pola w celu lepszego zapylenia.

Gryka jest rośliną nie wymagającą intensywnego nawożenia mineralnego, ze względu na dobre wykorzystanie substancji pokarmowych zawartych w glebie.
Nawożenie azotem w przypadku gleb o przeciętnej zawartości azotu stosuje się po siewie lub wschodach w ilości 30-40 kg/ha. Na glebach bardzo ubogich w azot stosuje się dawkę 50 – 60 kg/ha, przy czym 30 kg/ha wysiewa się przed lub po siewie, resztę po wzroście gryki do 15- 20 cm.
Nawożenie fosforem- na glebach o średniej zawartości tego składnika stosuje się dawkę w ilości 30 kg/ha, natomiast na glebach o bardzo niskiej zawartości stosuje się dawkę nawet podwojoną.
Nawożenie potasem na glebach o średniej zawartości stosuje się 40 kg/ha, na glebach o bardzo niskiej zawartości zaleca się zwiększyć dawkę dwukrotnie.

Gryka charakteryzuje się odpornością na szkodniki i choroby dlatego nie wymaga szczególnej specjalistycznej ochrony. Wykazuje natomiast dużą wrażliwość na herbicydy. Dotychczas nie zostały zarejestrowane środki do zwalczania chwastów na gryce.
Przy planowaniu stosowania środków ochrony roślin – zabieg odchwaszczanie należy zastosować środek doglebowy zaraz po siewie, wykonując jednocześnie głębszy siew 4-5 cm na jednakowa głębokość.

Gryka jest rośliną nierównomiernie dojrzewającą, dlatego trzy tygodnie przed planowanym zbiorem kombajnem wykonuje się desykację, w okresie gdy orzeszki w dolnych gronach są brunatne. Kombajn powinien ścinać roślinę na wysokość 40 cm, z uwzględnieniem nisko rosnących ziarniaków. Po wymłóceniu wilgotne ziarna należy poddać wstępnemu oczyszczeniu na wialni, następnie dosuszyć do wilgotności 15 %.

Obecnie zarejestrowane do uprawy są następujące odmiany: Hruszowska, Kora, Luba i Panda. Wszystkie mają podobne wymagania agrotechniczne. Odmiana Hruszowska jest nieco mniej plenna od pozostałych, a Luba i Panda są odporniejsze na wiosenne chłody.

Opracowała : Barbara Skrzypniak

Literatura;
1Szczegółowa uprawa roślin- praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Hersego
2 Zalecenia agrotechniczne – Technologia uprawy roślin IUNG – Puławy
3 Lista odmian roślin rolniczych – COBORU 1998 r. – Słupia Wielka
4 Uprawa gryki na ziarno. Nauka – praktyce. 1996 r. AR Wrocław.

APITERAPIA I ZDROWIE

 Miód naszą szansą na powszechne zdrowie, dziś każdy mądry Polak już to powie. Chrońmy więc zdrowie od dziecka małego w myśl Rejowskiego hasła racjonalnego:

„Każdej chorobie w czasie zabiegaj, bo pozdne lakarstwo niedobre bywa"

                                                                                                                                           /Jerzy Gala 1996/

      Medycyna naturalna obejmuje szereg specyficznych dziedzin leczniczych, wykorzystujących naturalne produkty lub metody leczenia, służące podtrzymywaniu i przywracaniu zdrowia. Taką specyficzną dziedziną jest - apiterapia – termin ten pochodzi od łacińskiego słowa: „apis" - pszczoła i greckiego„therapia" – leczenie. Jest to dziedzina medycyny naturalnej oparta na stosowaniu produktów pszczelich takich jak: miód, pyłek kwiatowy, propolis (kit pszczeli) oraz mleczko pszczele.

OCHRONA ZBÓŻ

Zwalczanie chwastów jest konieczne i niezbędne bo obniża znacznie plony przez pobieranie z gleby wody i składników pokarmowych chwasty, zacieniają też rośliny uprawne. Walkę z chwastami w zbożach ozimych należy rozpocząć jak najwcześniej wiosną po rozpoczęciu wegetacji roślin. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji i badań naukowych można zauważyć że niektóre chwasty na pewne herbicydy się uodporniły. Dlatego zaleca się stosować mieszaniny środków ochrony roślin, lub stosować środki herbicydowe przemiennie. Niektóre środki ochrony roślin są fabrycznymi mieszaninami. Takim środkiem składającym się z trzech substancji czynnych jest Lancet Plus125wg stosujemy go w dawce 200g + adiuwant 1litr na 1 ha zwalcza skutecznie chwasty jednoliścienne i dwuliścienne w uprawach pszenicy ozimej, pszenżyto ozimego i żyta używamy go do oprysku w fazie od 3 liści do 1 kolanka włącznie. Co ciekawe działa w niskich temperaturach około 5 stopni C zniszczenie chwastów następuje po około 3 tygodniach. Natomiast do zwalczania uciążliwych chwastów dwuliściennych w uprawach zbóż możemy stosować Mustang Forte195 se składający się także z 3 substancji czynnych w zbożach ozimych stosujemy w: pszenicy ozimej, pszenżycie ozimym i życie w dawce 1litr na ha. Natomiast w jarych zbożach: jęczmieniu jarym i pszenicy jarej 0,8litra na 1 ha. Stosuje się też mieszaniny zbiornikowe herbicydów, które sporządza się przed opryskiem np.Protugan500sc 2 litry +Mustang 306se 0,4 litra/ha w celu zwalczania miotły i dwuliściennych działają w niskich temperaturach. Następnym i nie mniejszym zagrożeniem dla upraw zbożowych są choroby grzybowe, które uszkadzają liście, kłosy, łodygi oraz całe rośliny, ograniczając powierzchnię asymilacyjną. Właściwie to w okresie całego wzrostu roślinom zagrażają choroby grzybowe, które są największą przyczyną obniżenia plonów zbóż i jakości ziarna. Zawsze lepiej na początku wegetacji rozpoznać chorobę grzybową i z nią
skutecznie walczyć i zabezpieczyć plon. Zagrożenie plantacji zbóż teraz jest duże z tego powodu, że jesień w roku ubiegłym była wilgotna, śnieg spadł na pola niezamarznięte i wówczas pod śniegiem zarodniki grzybów mogły się rozwijać. Duży udział zbóż w strukturze zasiewów i uprawa ich po sobie sprzyja także rozwojowi chorób. Pierwszym przeważnie obecnym i poprzedzającym wszystkie choroby jest mączniak prawdziwy zbóż. Mączniak poraża wszystkie gatunki zbóż nawet owies objawy w postaci mączystego nalotu można zauważyć na dolnych liściach i łodygach zbóż, nie zwalczany atakuje całą roślinę. Zaś chore liście porażone mączniakiem przedwcześnie zasychają a niekiedy zamierają całe rośliny przy silnej infekcji. Rozwojowi sprzyja też wzrost nowych tkanek, które są bardziej uwodnione. Trzeba zauważyć po pojawieniu się mączniaka można spodziewać wystąpienia się innych chorób grzybowych np. septoriozy, rdzy, brunatnej plamistości liści. Do zwalczania chorób grzybowych stosujemy preparaty do oprysku np. Bumper Super 490 ec 1 litr na ha zwalcz mączniaka prawdziwego, rdzę źdźbłową, septoriozę plew, łamliwość podstawy źdźbła. Z lepszych środków można polecić dwuskładnikowy preparat Reveller 280 sc w dawce 0,8 -1,0 litra na 1ha charakteryzujesię długim okresem działania nawet do 6 tygodni.

Krzysztof Świerek doradca z gminy Gołuchów.