Zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej krótkotrwałe użytki zielone są ważnym składnikiem zmianowania w zrównoważonym systemie gospodarowania. Prawidłowe zmianowanie z udziałem roślin wieloletnich ogranicza ilość azotu mineralnego zarówno stosowanego w nawozach, jak i wymywanego z gleby.
Mieszanki traw z roślinami motylkowatymi obsiewane na gruntach ornych przez 2-4 lata pozwalają uzupełnić bilans pasz w gospodarstwie, ułatwiają organizację żywienia letniego i zmniejszają jego koszty. Do obsiewu gruntów przeznaczonych na użytki przemienne stosuje się mieszanki uproszczone (1-2 gatunki traw i gatunek rośliny motylkowatej) lub złożone (3-4 gatunki traw i gatunek rośliny motylkowatej).
Na przemienne użytki zielone nadają się głównie trawy krótkotrwałe lub o średniej trwałości, osiągające pełnię plonowania w 1-2 roku po wysiewie.
W praktyce łąkarskiej nie wszystkie trawy mają jednakowe znaczenie i zastosowanie. Spośród dużej liczby gatunków tylko 15 – ze względu na odpowiednią wartość – ma znaczenie praktyczne. Podobnie, w obrębie grupy motylkowatych drobnonasiennych, jedynie 6 gatunków cechuje się odpowiednią wartością pastewną. W warunkach intensywnej produkcji pasz wykorzystuje się tylko kilka gatunków traw (kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa, kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, życica trwała, życica wielokwiatowa) i trzy gatunki motylkowatych (koniczyna czerwona, koniczyna biała, lucerna).
W doborze traw do mieszanek z roślinami motylkowatymi uwzględnia się takie cechy jak: zbieżność tempa rozwoju roślin (obu komponentów) i podobne wymagania siedliskowe, tworzenie optymalnej struktury łanu, małą konkurencyjność w stosunku do rośliny motylkowatej – zwłaszcza w odniesieniu do dostępu do światła, wody i składników pokarmowych. Ocenia się również przydatność odmian określonego gatunku, na przykład odpowiednie do mieszanek kupkówki pospolitej to: Amera, Astera, Bema, Bepro (największy udział w produkcji nasiennej), natomiast przydatne odmiany kostrzewy łąkowej to: Westa, Skra, Skawa, Skiba.
Na łąkach kośnych – dających co najmniej dwa pokosy w okresie wegetacji – powinny przeważać trawy wysokie, dostarczające obfitej masy roślinnej, np. kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita. Nie może jednak zabraknąć traw niskich, dających mocne zadarnienie i bogato ulistnionych, czyli życicy trwałej, wiechliny łąkowej i kostrzewy czerwonej. Z kolei na pastwiska wysiewa się mieszanki gwarantujące ruń niewysoką, wyrównaną i zwartą, obficie ulistnioną. Musi ona zawierać rośliny dobrze znoszące udeptywanie i częste przygryzanie ich przez zwierzęta, tj. życicę trwałą, wiechlinę łąkową i kostrzewę czerwoną. Trawy wysokie (kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita) są dodatkiem do tych mieszanek. Natomiast mieszanki przeznaczone do użytkowania zmiennego, tj. kośno-pastwiskowego powinny się składać w równych częściach z roślin wysokich i niskich.
Wartość paszowa zielonki jest związana z jej składem gatunkowym, udziałem rośliny motylkowatej w runi oraz terminem zbioru mieszanki. Mieszanki motylkowo-trawiaste są doskonałym źródłem paszy w produkcji mleka i mięsa wołowego. Dzięki nim można w znacznym stopniu ograniczyć zużycie pasz treściwych w żywieniu przeżuwaczy oraz koszty nawożenia azotem. Pasza z tych mieszanek (roślin motylkowatych z trawami) jest też lepiej zbilansowana pod względem energetycznym i białkowym niż pochodząca z samych traw. Gatunki z rodziny motylkowatych charakteryzuje wysoka strawność, koncentracja energii i składników mineralnych. Dzięki motylkowatym pasza charakteryzuje się lepszym składem chemicznym w odniesieniu do białka i składników mineralnych, wyższą strawnością i smakowitością.
Ceniona jest także wartość stanowiska po krótkotrwałych użytkach zielonych, w których skład wchodzą motylkowate.
W racjonalnej gospodarce rolnej krótkotrwałe użytki zielone są ogniwem łączącym produkcję roślinną i zwierzęcą. Obserwowany w ostatnim dziesięcioleciu rozwój tych upraw wynika głównie ze zbyt małej powierzchni i zbyt niskiej wydajności trwałych użytków zielonych oraz rosnących potrzeb paszowych zwierząt gospodarskich. Nawożenie mieszanek azotem jest zagadnieniem złożonym. Azot oddziałuje nie tylko na poziom plonowania, ale jest też czynnikiem regulującym udział poszczególnych komponentów. W optymalnych warunkach wilgotnościowych nawożenie azotem wpływa na wzrost plonu mieszanek koniczyny czerwonej o 20-30%, ale zbyt duża jego dawka może prowadzić do wypadania rośliny motylkowatej. Badania wykazują, że darń motylkowo-trawiasta wprowadzana na pewien czas do płodozmianu przyczynia się również do lepszej sprawności produkcyjnej gleby, co zwiększa wydajność ziemiopłodów uprawianych po przemiennych użytkach zielonych.
* W obecnej nomenklaturze botanicznej rośliny motylkowate nazywane są bobowatymi. Dla uproszczenia celowo pozostawiłam stare nazewnictwo tej grupy roślin.
Literatura:
Piotr J. Domański „Trawy i motylkowate drobnonasienne – Odmiany traw i motylkowatych drobnonasiennych – Odmiany uprawne traw pastewnych i motylkowatych drobnonasiennych, COBORU Słupia Wielka – IHAR.