Opis

Osobnik dorosły – długość ciała motyli dochodzi do 15 mm u samicy i 12 mm u samca. Rozpiętość skrzydeł samca wynosi 20-26 mm, natomiast samicy 25-34 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte z ciemnymi brzegami i dwoma falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylne są jaśniejsze z jasną środkową pręgą. Przednie skrzydła samców są ciemniejsze, najczęściej brązowawe z jasnymi przepaskami, tylne natomiast jasnobrązowe.

Jaja – o wymiarach 1,0-1,2 x 0,7-1,1 (długość x szerokość), płaskie, barwy białej lub kremowej. Układane dachówkowato w złoża zawierające średnio po 20-30 jaj. Całe złoże pokryte zostaje przeźroczystą wydzieliną tężejącą na powietrzu, która mocuje je do roślin i ogranicza opadanie.

Gąsienica – posiada zabarwienie brunatno żółte lub cieliste, na każdym segmencie znajdują się brązowe, okrągławe plamki a na grzbiecie ciemniejsza smuga. Głowa zwykle ciemnobrązowa lub brązowo-czerwona. W lata suche i upalne gąsienice przechodzą przez pięć stadiów larwalnych, które różnią się między sobą długością ciała oraz szerokością puszki głowowej. Pierwsze stadium rozwojowe osiąga zwykle długość 1-2 mm, natomiast ostatnie 19-25 mm.

Poczwarka – typu zamkniętego, długości około 17 mm, barwy ochry lub jasnobrązowej.

Występowanie

Omacnica prosowianka występuje na obszarze całego kraju. Jej większa liczebność notowana jest w regionach południowych. Wzrasta szkodliwość gatunku w regionach centralnych i częściowo północnych. Rozwojowi i szkodliwości gatunku sprzyjają plantacje prowadzone w wieloletniej monokulturze, systemy bezorkowe, wysiew odmian podatnych i mieszańców pochodzących z samo reprodukcji oraz brak dokładnego rozdrabniania resztek pożniwnych zaraz po zbiorze.

Rozwój

Omacnica prosowianka rozwija jedno pokolenie w ciągu roku, jednak w lata suche i upalne może lokalnie pojawić się druga generacja, która nie stanowi aktualnie zagrożenia dla kukurydzy. W ostatnich latach obecność drugiego pokolenia szkodnika obserwowana była w południowej i południowo-wschodniej części kraju w okresie września i października.

Stadium zimującym są wyrośnięte gąsienice znajdujące się w resztkach pożniwnych kukurydzy, sorgo, prosa, chmielu i w chwastach grubo łodygowych np. komosie, bylicy, rdeście. W maju przędą kokony i przepoczwarzają się. Wylot motyli rozpoczyna się od końca pierwszej dekady czerwca. Jako pierwsze wylatują zwykle samce, a dopiero po kilku dniach samice. Pojaw motyli na plantacjach kukurydzy ma miejsce od drugiej dekady czerwca. Zwykle motyle pojawiają się wcześniej na plantacjach prowadzonych w monokulturze lub bezpośrednio sąsiadujących z ubiegłorocznym ścierniskiem pokukurydzianym. Wyloty motyli z poczwarek następują systematycznie, przy czym proces ten przebiega najintensywniej w pierwszej połowie lipca. Ostatnie motyle pierwszego pokolenia omacnicy prosowianki stwierdza się w sierpniu. Po wylocie osobników dorosłych następuje kopulacja po czym samice rozpoczynają składowanie jaj. Pierwsze złoża stwierdza się w drugiej połowie czerwca lub pierwszych dniach lipca. Szczyt liczebności złóż jaj przypada zwykle w pierwszej połowie lipca, natomiast ostatnie jaja można spotkać na roślinach nawet do końca sierpnia. Pierwsze, nieliczne wylęgi gąsienic rozpoczynają się od drugiej i trzeciej dekady czerwca lub pierwszej dekady lipca. Nasilenie tego procesu ma miejsce w drugiej i na początku trzeciej dekady lipca. W lata chłodne i deszczowe, gdy lot motyli i składowanie jaj są zakłócone, masowe wylęgi mogą trwać do końca lipca, a nawet pierwszych dni sierpnia. Ostatnie wylęgające się gąsienice ze złóż jaj można spotkać pod koniec sierpnia, a nawet na początku września. Wykazano, że w lata suche i upalne lot motyli i składowanie jaj przebiegają bardzo intensywnie i mogą zakończyć się już w lipcu lub na początku sierpnia, natomiast w okresach chłodnych i deszczowych proces ten ulega przedłużeniu do sierpnia, a nawet pierwszych dni września.

Wylęgłe z jaj gąsienice przechodzą przez pięć stadiów larwalnych, po czym dojrzałe gąsienice opuszczają żerowiska, migrują często po powierzchni pola i wgryzają się w podstawę łodygi lub w pierwsze międzywęźle najmniej uszkodzonych roślin kukurydzy lub chwastów łodygowych. W lata upalne i suche pierwsze gąsienice schodzą na zimowanie już na początku września, po czym zwykle proces ten ma miejsce pod koniec września i w październiku. Zimujące gąsienice wygryzają w tkankach kolebkę a otwór wlotowy zasklepiają błoną, która chroni je przed czynnikami meteorologicznymi i wrogami naturalnymi.

Szkodliwość

Bezpośrednio po wylęgu gąsienice wgryzają się do zawiązków kolb, osi i kłosków wiech, nerwów głównych blaszek liściowych, a także wchodzą pod pochwy liściowe, liście okrywowe kolb oraz migrują na świeże znamiona kolb i odsłonięte ziarniaki. Żerowanie szkodnika w zawiązkach kolb prowadzi do całkowitego ich zniszczenia. Przegryzanie kłosków wiech oraz żerowanie w osi wiechy skutkuje łamaniem się kwiatostanu męskiego, w wyniku czego skraca się okres pylenia i ilość wytwarzanego pyłku, co ma duże znaczenie na plantacjach nasiennych. Gąsienice żerujące pod pochwami liści odżywiają się wewnętrznymi tkankami, co objawia się zasychaniem tych organów. Ponadto często wgryzają się w nerw główny liści na długość do 15 cm, co skutkuje zasychaniem i zamieraniem blaszek liściowych, w wyniku czego zmniejsza się powierzchnia asymilacyjna rośliny. Zwykle szkodnik uszkadza liście około kolbowe, które są największe, a tym samym najaktywniej biorą udział w procesie fotosyntezy. Żerowanie młodych gąsienic pod liśćmi okrywowymi kolb powoduje tzw. bielenie, w wyniku czego ziarniaki przedwcześnie dojrzewają, nie będąc w pełni wypełnione. Znacznie groźniejsze jest żerowanie szkodnika na świeżych znamionach. Na jednej kolbie w początkowym okresie formowania ziarniaków można nie raz spotkać nawet do 10-15 młodych gąsienic omacnicy prosowianki. Ich liczebność w późniejszym czasie spada, gdyż migrują na inne części rośliny. Rezultatem przegryzania znamion kolb jest słabsze zaziarnienie tych organów, a same ziarniaki są mniejsze i gorzej wypełnione. Wyjadanie miękkiego ziarniaka skutkuje bezpośrednimi stratami wysokości plonu oraz przyczynia się do wzrostu zagrożenia ze strony chorób, zwłaszcza fuzariozy kolb.

Zwykle od sierpnia gąsienice wgryzają się do łodyg oraz rdzenia kolby. W łodygach wyjadają liczne kanały i komory, w wyniku czego zostaje zakłócony a niekiedy nawet całkowicie wstrzymany przepływ wody i substancji odżywczych. Ponadto żerowanie szkodnika w tej części rośliny zwiększa podatność kukurydzy na porażenie przez tzw. fuzariozę łodyg. W miejscu żerowania gąsienic obserwowane są białe trociny wysypujące się z niewielkich otworków. Zjawisko to najczęściej widoczne jest pod koniec sierpnia i w pierwszej dekadzie września. Charakterystycznym objawem żerowania gąsienic w łodygach są ich złomy. Z gospodarczego punktu widzenia najgroźniejsze są złomy łodyg poniżej kolby, gdy cała roślina przewraca się na glebę. Gąsienice żerują na kolbach mogą także podgryzać je u nasady. Takie kolby zwieszają się w dół i pod wpływem własnego ciężaru obrywają się.

Próg szkodliwości – stwierdzenie 15% roślin uszkodzonych dla kukurydzy uprawiane na ziarno lub 30-40% uprawianej na kiszonkę jest sygnałem, że w kolejnym roku uzasadnione będzie zwalczanie interwencyjne lub też, jeżeli w trakcie bieżących obserwacji wykonywanych w czerwcu i lipcu wykryje się obecność średnio 6-8 złóż jaj na 100 roślinach.

Profilaktyka i zwalczanie

Metoda agrotechniczna – płodozmian, izolacja przestrzenna (od plantacji prowadzonych w monokulturze, ściernisk pokukurydzianych, innych roślin żywicielskich), opóźniony siew, usuwanie z plantacji chwastów grubo łodygowych, optymalne nawożenie azotem, terminowy zbiór plonu, rozdrabnianie resztek pożniwnych, głęboka orka zimowa, wiosenne talerzowanie.

Metoda hodowlana – siew odmian mniej podatnych na szkodnika oraz o wczesności dostosowanej do lokalnych warunków środowiska.

Metoda biologiczna – jedno- lub dwukrotne stosowanie po wykryciu pierwszych motyli lub jaj szkodnika na plantacji (zwykle pod koniec czerwca lub na początku lipca) biopreparatów zawierających pasożyta jaj zwanego kruszynkiem.

Metoda chemiczna – wykonanie jedno-dwukrotnego opryskiwania roślin na początku lub w szczycie masowego wylęgu szkodnika z jaj, co ma zwykle miejsce w drugiej lub na początku trzeciej dekady lipca.

Tomasz Olejnicki – WODR Poznań

Źródło: Szkodniki w uprawie kukurydzy-Bayer CropScience, internet