Zasobność gleby to sumaryczna zawartość w glebie dostępnych dla roślin makro- i mikroelementów.
Analiza chemiczna próbki gleby badanej w laboratorium daje pogląd na zawartość w glebie składników pokarmowych i jest podstawą racjonalnego nawożenia. Zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie dawkowanie niesie za sobą spore problemy w uprawie. Zbyt niskie dawki nawozów powodują obniżenie plonu i bilans ujemny pierwiastków w glebie – doprowadza to do wyjałowienia, degradacji gleby. Z kolei zbyt wysokie dawki przyczyniają się do spadku jakości plonu, a także do niekorzystnych zjawisk, np. dochodzi do kumulacji szkodliwych azotanów. Ponadto nieodpowiednie nawożenie może doprowadzić do uwstecznienia w glebie jakiegoś pierwiastka, który stanie się niedostępny dla roślin. Nie można zapominać, że nawożenie nawozami naturalnymi i organicznymi we właściwych dawkach, terminach i częstotliwości to także wyraz dbałości o jak najwyższy poziom próchnicy w glebie.
Składniki pokarmowe to pierwiastki chemiczne, które muszą spełniać trzy kryteria niezbędności:
- Dany pierwiastek jest konieczny dla całego cyklu życia rośliny.
- Nie może być zastąpiony przez żaden inny pierwiastek.
- Jest potrzebny dla wszystkich roślin zielnych i drzewiastych.
Wśród składników pokarmowych wyróżnia się makroskładniki, które są pobierane przez rośliny w dużych ilościach, a ich zawartość w suchej masie rośliny jest wyższa niż 0,1%, oraz mikroskładniki pobierane w znacznie mniejszych ilościach – ich zawartość w suchej masie nie przekracza 0,01%.
Do makroskładników zalicza się: azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarkę.
Do mikroskładników zalicza się: żelazo, mangan, miedź, bor, cynk, molibden, chlor i nikiel.
Pierwiastkami korzystnymi w glebie są sód, krzem, glin, kobalt, selen, jod, chrom.
Składniki występują w glebie w wielu formach/postaciach – jako związki mineralne i organiczne oraz jony związane z fazą stałą gleby lub znajdujące się w roztworze glebowym. Formy te charakteryzują się różną biodostępnością, czyli przyswajalnością nie tylko dla roślin, ale również dla innych organizmów w glebie. Za najłatwiej dostępne uważa się formy jonowe obecne w roztworze glebowym, a następnie formy łatwo rozpuszczalne lub jony zaabsorbowane wymiennie, które w miarę szybko uzupełniają ubytki stężenia jonów w roztworze. Z form trudniej dostępnych wyróżnia się te, które są silnie związane, a ich uwolnienie do roztworu glebowego wymaga np. zmiany pH, potencjału redoks czy utworzenia helotów. Odrębną grupę stanowią formy bardzo silnie związane w postaci wietrzejących minerałów czy materii organicznej odpornej na rozkład mikrobiologiczny.
Najbardziej odpowiednim terminem do pobierania prób gleby jest okres od sprzętu roślin z pola do nawożenia pod rośliny następcze, czyli wczesną wiosną lub jesienią. Terminy te są szczególnie ważne ze względu na możliwość określenia w glebie ilości najbardziej plonotwórczego składnika – azotu. Jest on bardzo niestabilny w środowisku, poddawany w glebie ciągłym przemianom, w tym też stratom. Z tego powodu taką analizę lepiej wykonać krótko przed ruszeniem wegetacji wiosennej, a jesienne oznaczenie zawartości azotu mineralnego wykonywać jedynie w aspekcie ochrony środowiska. Wówczas wyznaczony poziom powie nam, ile mobilnego azotu pozostało w glebie po minionym sezonie wegetacyjnym. Pamiętać trzeba, że do oceny ilości azotu w glebie w kg N min/ha na konkretnym polu konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych próbek z 2 poziomów: 0-30 i 31-60 cm.
Przed przystąpieniem do przygotowania próbek glebowych konieczne jest zapoznanie się z instrukcją ich pobierania. Wykonanie czynności pobierania niezgodnie z ustalonymi zasadami skutkuje błędami. Mogą one wynosić nawet powyżej 100% wartości wyników. Błędy analityczne ze względu na ujednolicenie procedur badawczych nie przekraczają generalnie 5%. Instrukcje dostępne chociażby w Internecie dostarczą też innych niezbędnych informacji, gdyż istotne jest też przechowywanie próbek, zwłaszcza gdy wykonywane są badania w świeżym materiale. Zachodzące procesy mikrobiologiczne, chemiczne i fizyko-chemiczne mogą zmieniać szybko skład próbki.
Ważne jest, aby dostarczając glebę do laboratorium, określić składniki, których ma dotyczyć analiza. W typowej analizie gleby pod uprawy rolnicze bada się jedynie zawartość przyswajalnego fosforu, potasu, magnezu oraz pH (w 1 M KCl), a zawartość składników podaje się w mg/100 g gleby.
Źródła:
- PN–R–04031; Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Pobieranie próbek. PKN, listopad 1997.
- PN–R–04028; Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Metoda pobierania próbek i oznaczania zawartości jonów azotanowych i amonowych w glebach mineralnych. PKN, grudzień 1997.