Wyleganie może spowodować znaczne straty ilościowe i jakościowe w plonie ziarna zbóż. Poziom strat zależy przede wszystkim od stopnia wylegnięcia plantacji oraz od terminu jego wystąpienia. Zapobiegać można poprzez działania profilaktyczne i stosowanie odpowiednich do danego gatunku retardantów.
Żyto jest najbardziej podatne na wyleganie w fazie kwitnienia, pszenica ozima także w fazie kwitnienia oraz w fazie dojrzałości mlecznej ziarna, owies - bezpośrednio przed fazą wyrzucania wiech a jęczmień przed kwitnieniem oraz podczas dojrzałości mlecznej ziarna. Wyleganie zbóż we wczesnych fazach rozwojowych zbóż (przed kłoszeniem) nie powoduje zwykle istotnych obniżek plonu ponieważ rośliny stosunkowo łatwo wracają do pionu. Także wylegnięcie zbóż w późnych fazach rozwojowych roślin tj. od końcowej fazy dojrzałości mlecznej skutkuje z reguły niewielką obniżką plonu (5-10%) ponieważ ziarno jest już wtedy prawie całkowicie wykształcone. Efektem wylegania plantacji w tym okresie jest natomiast utrudniony zbiór a w przekropnych latach także obniżenie lub całkowita utrata walorów jakościowych ziarna spowodowana porastaniem ziarna. Największe straty w plonie ziarna (nawet do 60%) wystąpią w przypadku kiedy zboże wylegnie w okresie od pełni kłoszenia do początku dojrzałości mlecznej. Zmniejsza się wtedy plenność kłosów, obniża masa 1000 ziaren oraz wzrasta udział pośladu w ogólnym plonie ziarna.
Przyczyny i zapobieganie wyleganiu. Najczęstsze przyczyny wylegania zbóż to:
- zbyt duża obsada roślin na jednostce powierzchni,
- jednostronne, wysokie nawożenie azotem,
- deficyt potasu w kompleksie sorpcyjnym gleby,
- niekorzystne warunki atmosferyczne (intensywne opady deszczu w połączeniu z bardzo silnym wiatrem),
- porażenie roślin przez choroby podstawy źdźbła oraz uprawa odmian podatnych na wyleganie.
Wyleganiu można zapobiegać poprzez odpowiednie działania profilaktyczne tj. stosowanie optymalnej technologii uprawy, dobór odmian o zwiększonej odporności na wyleganie, stosowanie odpowiednich dla danego gatunku retardantów (regulatorów wzrostu).
Odmiany mniej wylegające. Spośród wielu odmian zbóż jarych mniejszą skłonnością do wylegania charakteryzują się następujące odmiany:
- pszenica jara - Cytra, Zebra, Bombona, Koksa, Raweta, Trappe,
- jęczmień jary - Johan, Frontier, Żeglarz, Sebastian, Stratus,
- owies - Krezus, Furman, Polar, Breton, Koneser
Natomiast ze zbóż ozimych odmiany:
- pszenica ozima - Markiza, Tonacja, Satyna, Meteor,
- pszenżyto ozime - Woltario, Gniewko, Pigmej, Baltiko,
- żyto ozime - Kier, Stach F1, Walet,
- jęczmień ozimy - Nikela, Merlot, Fridericus.
Stosowanie retardantów. Poza doborem odpowiednich odmian, bardziej odpornych na wyleganie, innym bardzo skutecznym zabiegiem zapobiegającym wyleganiu zbóż jest stosowanie retardantów. Zarejestrowane obecnie preparaty oparte są na bazie następujących substancji czynnych:
Chloromekwat, czyli chlorek chlorocholiny (CCC). Z tej grupy preparatów w sprzedaży dostępne są następujące retardanty: Antywylegacz płynny 675 oraz 725 SL, Belcocel 720 SL, CCC Stefes 720 SL, Cycocel 460 SL oraz 750 SL, Cycogan 460 SL, Stabilan 460 SL oraz 750 SL (pszenica ozima i jara, żyto ozime), Regulator 620 SL (jęczmień jary i pszenżyto ozime). Do stosowania w owsie, z grupy CCC, zalecany jest Antywylegacz płynny 675 SL oraz Stabilan 750 SL. CCC hamuje działanie hormonów wzrostu - auksyn i giberelin powodując skrócenie dolnych międzywęźli o około 10%. Po jego zastosowaniu następuje także pogrubienie międzywęźli i wytwarzanie przez rośliny grubszych, szerszych, ciemnozielonych liści. Dodatkowym efektem działania CCC jest stymulacja rozwoju korzeni oraz zwiększenie liczby źdźbeł płodnych. W pszenicy wyższą efektywność zabiegu uzyskuje się stosując retardant w dawkach dzielonych: w pierwszym zabiegu 1/3 do 2/3 dawki a resztę po około 5-8 dniach. Drugi zabieg powinien być wykonany w okresie, gdy z pierwszego kolanka rozpoczyna się uwalnianie drugiego. Późniejsze stosowanie CCC tj. na około 10-12 dni przed kwitnieniem może być szkodliwe dla roślin ponieważ może opóźnić kwitnienie. Chloromekwat najlepiej działa w temperaturze 10-15°C. Przy spadku temperatury poniżej 10°C w ciągu 5 dni od zabiegu skuteczność jego spada.
Etefon. Do tej grupy retardantów należą: Cerone 480 SL, Retar 480 SL, Agrotefon 480 SL. Substancja czynna tych preparatów (etafon) w komórkach roślinnych ulega rozkładowi wydzielając etylen, który hamuje aktywność hormonów wpływających na wzrost i długość źdźbeł. Najefektywniej działa w okresie intensywnego wydłużania się źdźbła tj. od fazy ukazywania się 2 kolanka do momentu ukazywania się liścia flagowego. Do stosowania w pszenicy jarej zalecany jest Cerone 460 SL, w pszenicy ozimej - Cerone 460 SL, Retar 480 SL, w pszenżycie ozimym i życie ozimym - Agroetefon 480 SL i Cerone 480 SL. W jęczmieniu jarym retardanty sosować można od fazy 2 kolanka do początku pojawiania ości - Agroetefon 480 SL, Cerone 480 SL. Preparaty te powodują skrócenie źdźbła o około 8-12%. Optymalna temperatura działania etefonu to 15-20°C. Pamiętajmy, że retardantów zawierających etefon nie należy stosować łącznie z herbicydami. Herbicydy można stosować na 10 dni przed lub po zastosowaniu regulatora wzrostu.
Chloromekwat + etefon. Retardanty z tej grupy to: Terpal C 460 SL, Cecefon 465 SL. Hamują one wzrost oraz skracają i usztywniają górne międzywęźla. Stosuje się je: w pszenicy jarej (Cecefon 465 SL) - od początku strzelania w źdźbło do momentu ukazania się liścia flagowego, w pszenżycie ozimym (Cecefon 465 SL) od fazy 1 - go kolanka do fazy początku liścia flagowego oraz (Terpal C 460 SL) od fazy 2-go kolanka do fazy początku liścia flagowego , w pszenżycie jarym i życie ozimym (Terpal C 460 SL) od fazy 2-go kolanka do początku fazy liścia flagowego a w jęczmieniu ozimym i jarym - od ukazania się liścia flagowego do momentu pojawienia się pierwszych ości. Preparaty te najlepiej działają w temperaturze 15-25°C. Nie można ich także stosować łącznie z herbicydami.
Trineksapak etylu. Przedstawicielem tej grupy retardantów jest Modus 250 EC. Zapobiega on wyleganiu żyta, pszenicy ozimej, jęczmienia ozimego i owsa. Pobierany jest przez liście i źdźbła a następnie przemieszczany jest do tkanek merystematycznych zapobiegając nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli. Powoduje usztywnienie źdźbeł nie redukując masy roślin i długości korzeni. Szczególnie zalecany jest dla gospodarstw zainteresowanych uzyskiwaniem wysokich plonów słomy. Największą skuteczność wykazuje w temperaturze 10-15°C, kiedy rośliny są suche. Pszenicę ozimą opryskiwać od fazy krzewienia do fazy całkowicie rozwiniętego liścia flagowego. Na pszenicę preparat ten można stosować także w dawkach dzielonych - pierwszy zabieg w końcu krzewienia a drugi w początkowej fazie liścia flagowego. Na jęczmień ozimy i żyto preparat stosować od fazy pełni krzewienia do fazy rozwiniętego liścia flagowego, natomiast na owies od fazy pierwszego do fazy drugiego kolanka.
Źródło: Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2010/11
Andrzej Obst