W Zakładzie Traw, Roślin Motylkowatych i Energetycznych IHAR – PIB w Radzikowie został zaaklimatyzowany do warunków Polski nowy gatunek trawy wieloletniej – perz wydłużony odmiany BAMAR. Autorami odmiany są dr inż. Danuta Martyniak oraz dr inż. Józef Martyniak.

Możliwości wykorzystania tej rośliny:

Charakterystyka gatunku i odmiany

To trawa wieloletnia, bardzo trwała, zbito kępowa. W odróżnieniu od perzu właściwego, znanego jako uporczywy chwast – bezrozłogowa. Odmiana BAMAR charakteryzuje się bardzo dużymi, szczeciniastymi liśćmi o długości do 30 cm, o szarozielonej barwie oraz bardzo dużej zdolności do intensywnego krzewienia. Perz wydłużony jest odporny na różnice temperatur  i przez to wieloletni. Wytwarza masywne, zbite kępy (bez rozłogów) o dużej biomasie z licznymi pędami generatywnymi o długim kwiatostanie, który wydaje nasiona o wysokiej zdolności kiełkowania. Posiada silny system korzeniowy, sięgający do 2 m głębokości, który jest przystosowany do dalszego wydłużania się w przypadku niedoboru wody. Rośliny nie wylegają i nie są dotychczas porażane przez choroby. Gatunek bardzo wcześnie wchodzi w okres wegetacji wiosną a zimozielone rośliny mogą być pokarmem w okresie zimy przy umiarkowanej pokrywie śnieżnej dla zwierzyny łownej. Pędy generatywne mogą osiągać do 2 m wysokości, są odporne na wyleganie ze względu na bardzo sztywne źdźbła o dużej zawartości celulozy. Rośliny w łanie są wyrównane, nasiona dorodne i mało podatne na osypywanie. Biomasa perzu wydłużonego charakteryzuje się w stosunku do innych roślin fito-energetycznych wysoką wartością opałową.

Wymagania klimatyczno-glebowe

Odmiana nie ma specjalnych wymagań w stosunku do gleby i klimatu. Plantacje mogą być zakładane nawet na piaszczystych glebach klasy V, pod warunkiem niewielkiego lecz dostatecznego dla tej rośliny uwilgotnienia. Należy unikać natomiast gleb podmokłych i organicznych (torfowych). Dla zapewnienia dużych plonów biomasy gleba powinna być dostatecznie żyzna, przepuszczalna i niezbyt kwaśna. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu odmiana BAMAR odporna jest na okresowe susze oraz znosi temperatury do -20^oC.

Agrotechnika

Perz wydłużony, jako trawa wieloletnia, wymaga starannego przygotowania pola przed założeniem plantacji, aby w pierwszym roku zapewnić równomierny wysiew nasion, ich dobre kiełkowanie i wschody.

Wybór stanowiska

Decyzja o założeniu plantacji powinna być podjęta w roku poprzedzającym jej założenie. Najlepszymi przedplonami są rośliny motylkowate drobnonasienne i strączkowe oraz okopowe. Dobre efekty dają także stanowiska po zbożach, przy właściwej strukturze gleby i dobrej agrotechnice. Pole powinno być wyrównane a gleba niezbyt pulchna, odleżała jak pod żyto.

Zabiegi przedsiewne

Uprawę gleby należy rozpocząć natychmiast po zbiorze przedplonu od bardzo ważnych uprawek pożniwnych, które mają na celu w jak największym stopniu zniszczyć chwasty. Następnie wykonuje się orkę zimową a wiosną włókowanie, wysiew nawozów i ich przykrycie przez uprawki przedsiewne. W razie konieczności, przy opóźnieniu siewu, można użyć lekką bronę w celu zniszczenia skiełkowanych chwastów. Górna warstwa gleby nie może być zbyt pulchna, tak aby nasiona znalazły się nie głębiej niż 2 cm.

Nawożenie przedsiewne jest podstawowym nawożeniem mineralnym i ma ogromny wpływ na wysokość plonu biomasy w pierwszym roku zbioru i kolejnych latach. Nawożenie fosforowo-potasowe stosuje się w ilości 60 kg P₂O₅ oraz 60 kg K₂O na glebach mocniejszych. Na gleby słabsze i bardziej suche zaleca się 80 kg P₂O₅ i 80 kg K₂O. Nawozy muszą być dobrze wymieszane z glebą (np. glebogryzarką).

Siew

Wysiew nasion jest jedną z najważniejszych czynności w agrotechnice perzu wydłużonego. Musi zapewnić odpowiednie zagęszczenie roślin na jednostce powierzchni, głębokość i przykrycie nasion. Nasiona najlepiej wysiewać w siewie czystym, w glebę odleżałą, na głębokość 1-2 cm i w rozstawie 30 cm, w ilości 10-15 kg na 1 ha (w zależności od żyzności gleby). Nasiona mają duży wigor i w skrajnych warunkach wschodzą nawet z większej głębokości (3-4 cm). Wstępne badania wykazały, iż z tego względu w trudnych warunkach terenowych mogą być wysiewane nawet rzutowo pod warunkiem wymieszania z glebą na głębokość do 4 cm.

Termin siewu

Wiosenny (od kwietnia do połowy czerwca) zapewnia bardziej równomierne wschody niż termin letni lub wczesnojesienny z racji bardzo dobrego rozkrzewienia i ukorzenienia roślin. Przy lepszej i pewniejszej wilgotności gleby w okresie wiosennym siewy są mniej zawodne. Zasiewy wczesnojesienne stwarzają większe ryzyko nierównomiernych wschodów oraz obniżenia plonu nasion w następnym roku. Natomiast siewy letnie w przekropnym roku mogą być udane, jeśli rośliny do końca wegetacji wytworzą co najmniej 4-5 liści.

Szerokość międzyrzędzi

Ma duże znaczenie z uwagi na to, że perz wydłużony jest trawą bardzo wysoką, tworzy silnie rozwinięty system korzeniowy i kępy o bardzo dużej ilości pędów, wymaga więc szerszej rozstawy międzyrzędzi. Optymalna rozstawa wynosi 30 cm. Dorodne nasiona dobrze wysiewają się zarówno redlicowym, jak i talerzowym siewnikiem rzędowym.

Osada roślin

W rozstawie 30 cm i wysiewie 10 kg/ha  na 1 m bieżącym rządka powinny znaleźć się 43 nasiona w odstępie do 2,5 cm, a przy zasiewie 15 kg/ha – 73 nasiona w odstępie 1,5 cm.

Pielęgnacja plantacji

Nawożenie pogłówne plantacji (zwłaszcza azotowe) uzależnione jest od kierunku jej użytkowania. Nawożenie fosforowo-potasowe można stosować jako uzupełnienie jesienią, zależnie od zasobności gleby w te składniki. Dotyczy to zarówno uprawy na suchą, jak i zieloną biomasę. Nawożenie azotowe, przy produkcji biomasy do spalania, należy zastosować wczesną wiosną (na przełomie marca/kwietnia), co najmniej w ilości 60 kg czystego składnika na 1 ha. Do uzyskania wysokich plonów suchej biomasy potrzeba 60-80 kg azotu/ha. Wczesny wysiew nawozów azotowych wpływa na wzrost liczby pędów generatywnych, co przyczynia się do zwyżki plonu. Jeśli zachodzi potrzeba wzmocnienia pędów generatywnych można pod kłos (w fazie kłoszenia się roślin) zasilić plantację dodatkową dawką azotu w ilości 20-30 kg/ha. Najlepsze przy produkcji suchej biomasy są nawozy azotowe szybko działające (np. saletry amonowa i wapniowa).

Nawożenie azotowe plantacji  na zieloną masę (na biogaz), w latach pełnego użytkowania, rozpocząć należy również wczesną wiosną (przełom marzec/kwiecień) stosując nawozy wolnodziałające (np. mocznik) w ilości 40-60 kg azotu na 1 ha. Podobne dawki stosuje się w następnych 3-4 pokosach, co daje rocznie 120-160 kg N/ha.

Zabiegi pielęgnacyjne

Plantacja perzu wydłużonego BAMAR nie wymaga szczególnej pielęgnacji, zwłaszcza mechanicznej. Jednak przy mniej starannym przygotowaniu stanowiska problemem mogą być niektóre chwasty jednoliścienne, rzadziej dwuliścienne, co zmusza do zabiegów chemicznych. Szczególnie niepożądane są inne gatunki traw np. perz właściwy (rozłogowy), życica wielokwiatowa, kostrzewa trzcinowa. Nasiona ich zbliżone są niekiedy swą wielkością do perzu wydłużonego, dlatego mogą być trudne do oddzielenia w procesie doczyszczania nasion. Pielęgnacja ma szczególne znaczenie w roku siewu, ponieważ pozostawia ją zwykle wolną od chwastów także w latach następnych. Dotyczy to takich chwastów jak: chwastnica jednostronna, wiechlina roczna, włośnica zielona. Chwasty te, podobnie jak wyczyniec polny czy miotła zbożowa, są wrażliwe (od fazy 2 liści do końca krzewienia) na działanie herbicydu Puma Uniwersal (dawka 0,8-1,0 l/ha). Środek ten stosuje się, gdy rośliny perzu wydłużonego są już dostatecznie rozkrzewione (minimum 5-6 liści). W przypadku jednoczesnego zwalczania chwastnicy jednostronnej i chwastów dwuliściennych można zastosować mieszaninę Puma Uniwersal (1,0 l/ha) + Chwastox Extra 300 SL (3,0 l/ha). W roku siewu dość skutecznie ogranicza też rozwój chwastów mechaniczne ich niszczenie w trakcie koszenia poszczególnych pokosów zbieranych na zieloną biomasę lub specjalnie zastosowane w tym celu podkaszanie.

Zbiór

Zbiory biomasy suchej (na spalanie)

Uzależniony jest od stanu roślin na plantacji (stojące czy wyległe np. pod wpływem zastosowania wysokiej dawki azotu) i od możliwości technicznych. Biomasę przeznaczoną do spalania można kosić jesienią, przeważnie już w końcu września, w fazie dojrzewania (zżółknięcie i brunatnienie dokłosia źdźbeł generatywnych) kombajnem zbożowym, zwłaszcza jeśli chcemy oprócz słomy zebrać nasiona, lub kosiarką na pokos. Ściętą biomasę słomy pozostawiamy przez kilka dni na rżysku, celem dosuszenia. Taka powietrznie sucha biomasa, osiągająca wilgotność 12-20%, dobrze się sprasowuje i nadaje do belowania, brykietowania oraz produkcji peletu. W przypadku konieczności przyspieszenia zbioru można zastosować Reglone w dawce 3,0 l/ha. Natomiast nie ma zasadniczych przeciwwskazań opóźniania terminu zbioru. Można go przyprowadzać do późnej jesieni a nawet w grudniu.

Zbiory biomasy zielonej (na biogaz)

Koszenie odrostu zielonej masy wegetatywnej konieczne jest już w roku siewu, zwłaszcza przy wczesnowiosennym terminie zakładania plantacji. Należy ją skosić na wysokość 8-10 cm a zebraną zieloną masę przeznaczyć na paszę lub biogaz. Zielonkę przy wczesnym siewie  i na dobrym stanowisku zbierać dwa a nawet trzy razy. Ostatnie koszenie wykonać nie później niż w końcu września. Kosić najlepiej kosiarką listwową, natomiast kosiarka rotacyjna jest mniej odpowiednia, powoduje bowiem uszkodzenia roślin a nawet ich wyrywanie, co ma wpływ na gorsze odrastanie. W podobny sposób należy zbierać zielonkę w kolejnych latach użytkowania. Sprzętu pokosu dokonuje się, gdy kępy roślin są jeszcze żywo zielone, liście nie zmieniają barwy na szarą i ich końce nie podsychają.

Zagospodarowanie biomasy

Biomasa słomy perzu wydłużonego nowej trawy energetycznej może stanowić obiecujące źródło energii do bezpośredniego spalania i bardzo wygodny sposób ogrzewania domów w postaci brykietów, peletu, czy sprasowanych bel w większych kotłowniach. Badania wartości energetycznej biomasy w postaci suchej słomy czy brykietów wykazały jej wysoką wartość (ciepło spalania ok. 18 MJ), wyższą od innych polowych roślin energetycznych, np. słomy zbóż a zbliżoną do niektórych gatunków drzew i węgla brunatnego. Biomasa po spaleniu charakteryzuje się także małą zawartością popiołu (ok. 3-4%), który może być użytkowany jako nawóz o dużej zawartości potasu i innych składników do nawożenia gleb. Natomiast zielona biomasa wegetatywna odmiany BAMAR może być wykorzystywana w procesie fermentacji do zakiszania i produkcji biogazu, jako paliwa ekologicznego o wysokiej wartości opałowej 18-24 MJ/m³. Jednocześnie produkt pofermentacyjny z biogazu może być wykorzystany do rekultywacji słabych i ubogich gleb w celu zwiększenia ich żyzności i wzbogacenia masą organiczną.

Zielonka lub kiszonka perzu odmiany BAMAR z odrastających młodych liści może być z powodzeniem użytkowana bezpośrednio jako pasza zwłaszcza dla przeżuwaczy.

Na podstawie instrukcji IHAR Radzików opracowała Jolanta Klupś