Fenkuł jest odmianą botaniczną kopru włoskiego, należącego do rodziny baldaszkowatych. Pochodzi ze strefy klimatu śródziemnomorskiego, dlatego Włochy, Francja czy Hiszpania mają długoletnią tradycję jego uprawy. Fenkuł znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek leczniczy i przyprawowy. Uprawiano go także w Chinach i Indiach. Obecnie bardzo dużym producentem i eksporterem fenkułów są Włochy, gdzie powierzchnia uprawy tego warzywa corocznie wynosi ok. 20 tys. ha.
W klimacie śródziemnomorskim fenkuł jest rośliną wieloletnią, a w klimacie umiarkowanym dwuletnią lub jednoroczną. U nas w uprawie jest warzywem jednorocznym mało rozpowszechnionym, ale zyskującym coraz większą popularność.
Jako roślina dnia długiego wykazuje wyraźną reakcję fotoperiodyczną – ponad 13,5 godzinny dzień, susza oraz wysoka temperatura (powyżej 25oC ) stymulują wybijanie rośliny w pędy nasienne.
Częścią jadalną fenkuła są białe zgrubienia, zwane potocznie cebulami lub bulwami, powstałe z ściśle zachodzących na siebie mięsistych pochew liściowych. Zgrubienia mają kształt owalny lub lekko spłaszczony i osiągają średnicę około 10 cm. Jadalne są również ogonki liściowe oraz pierzaste liście – służące do przyprawiania potraw.
Fenkuł jest bardzo cennym źródłem witamin i minerałów. Od dawna jest cenioną rośliną leczniczą, która wzmacnia wzrok, łagodzi dolegliwości żołądkowe, korzystnie wpływa na system nerwowy i potencję. Jedno warzywo pokrywa dzienne zapotrzebowanie na witaminę C, na potas i witaminę B1 w 50%. Zawiera dużo olejku lotnego, o bardzo charakterystycznym anyżowym smaku. Jeśli ktoś nie lubi tego smaku, to powinien jeść fenkuły na ciepło. Fenkuł zawiera silne przeciwutleniacze, które zapobiegają rozwojowi komórek rakowych. Duża zawartość potasu sprzyja obniżeniu ciśnienia krwi, zapobiega udarom i zawałom. Fenkuł ze względu na niską zawartość energetyczną jest często wykorzystywany do przyrządzania różnych sałatek i potraw w dietach odchudzających.
Do uprawy fenkułów nadają się żyzne, przepuszczalne gleby o obojętnym odczynie. Dobrze plonuje na glebach piaszczysto gliniastych. Stanowisko powinno być nasłonecznione, osłonięte od wiatrów. Fenkuł nie należy do warzyw o dużych wymaganiach nawozowych, zajmuje stanowisko w drugim roku po oborniku. Przed siewem lub sadzeniem glebę należy zasilić, na przykład Azofoską w dawce 1,0 – 1,5 kg na 100m2 . W fazie wiązania zgrubień wskazane jest nawożenie pogłówne saletrą amonową w dawce 0,5kg azotu na 100m2. W trakcie wegetacji, w miarę potrzeby można rośliny dwukrotnie dolistnie dokarmić 1% roztworem Florowitu.
Zalecane odmiany to:
Rudy - odmiana holenderska, która może być uprawiana zarówno wiosną, latem jak i jesienią, gdyż jest odmianą odporną na wybijanie w pędy kwiatostanowe. Tworzy zgrubienia kuliste i mięsiste.
Goal – odmiana holenderska, podobna do odmiany Rudy, odporna na ordzawienie zgrubień.
Match – odmiana holenderska, tolerancyjna na choroby i wybijanie w pędy kwiatostanowe.
Zefa Fino – odmiana holenderska, wczesna, przeznaczona do produkcji letniej. Tworzy zgrubienia białe, lekko spłaszczone.
Zefa Tardo – odmiana holenderska, średniopóźna, przeznaczona do produkcji jesiennej. Tworzy zgrubienia zielonkawobiałe, duże, lekko wydłużone.
Ze względu na to, iż fenkuł jest rośliną dnia długiego, uprawiany jest najczęściej jako roślina poplonowa. Dobrze znosi spadki temperatur do -5oC , co jest ważne zarówno w uprawie przed jak i poplonowej.
Optymalna temperatura kiełkowania nasion wynosi 20-22oC. W temperaturze powyżej 15oC rośliny szybko rosną, dlatego istotny jest wybór właściwej odmiany. W uprawie polowej siewy wiosenne ze względu na wybijanie roślin w pędy kwiatostanowe są często zawodne. W okresie wiosennym przyspieszenie zbioru można osiągnąć stosując okrycie roślin włókniną lub folią perforowaną. Bardziej bezpieczna jest uprawa poplonowa, po zbiorze warzyw wczesnych. Nasiona sieje się wówczas od połowy czerwca do połowy lipca wprost do gruntu, w rzędy odległe co 30 – 40 cm.
W przypadku uprawy z rozsady (okres produkcji rozsady trwa 40 – 55 dni wiosną, a latem 30-35 dni) można wysiać nasiona w czerwcu na rozsadniku i do końca lipca wysadzić rozsadę na miejsce stałe. Rośliny należy sadzić w zagęszczeniu 10 -15 sztuk na 1m2. Z jednego grama nasion uzyskuje się ok. 120 roślin.
Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie fenkuła należą: przerywka, odchwaszczanie i nawadnianie.
Przerywka – w przypadku poplonowej uprawy z siewu wprost do gruntu, po wschodach, gdy rośliny osiągną fazę dwóch liści, siewki należy przerwać, pozostawiając jedną roślinę co 20 cm.
Odchwaszczanie – w okresie wegetacji odchwaszczamy grządki, usuwając chwasty współzawodniczące z fenkułem o wodę i składniki pokarmowe.
Nawadnianie roślin – gdy wystąpi susza należy rośliny nawadniać.
Do zbioru fenkułów przystępuje się wówczas, gdy rośliny wytworzą 5-8 liści, a zgrubienia osiągną średnicę około 10 cm. Rośliny wykopuje się z ziemi, obcina korzenie, a ogonki liściowe przycina się około 10 cm powyżej zgrubienia. Fenkuły najlepiej spożywać zaraz po zbiorze. Można je przechowywać przez około dwa tygodnie w chłodnych pomieszczeniach o temperaturze 0 – 2oC i wilgotności powietrza 90 – 95%.
Jarosław Górski
WODR Poznań