Podstawowym krokiem do prawidłowego doboru odmian ziemniaków jest określenie celu prowadzenia uprawy. Pozwala to na sprecyzowanie , które z cech użytkowych plonu są najważniejsze, a zatem i jaki ich poziom u wybieranej odmiany będzie najbardziej korzystny. Inne bowiem właściwości będą istotne przy wyborze odmiany w uprawie ziemniaków wczesnych, a inne - gdy będą uprawiane z przeznaczeniem na okres późniejszy. Odmiennymi cechami muszą charakteryzować się bulwy ziemniaka przeznaczone na poszczególne kierunki przetwórstwa spożywczego, a jeszcze innymi ziemniaki skrobiowe.
W przypadku producenta ziemniaków jadalnych (który na ogół sam musi zadbać o zbyt zebranego plonu) konieczne jest, by wybierana odmiana odpowiednimi cechami, poszukiwanymi przez konsumentów (smak, barwa, zwięzłość miąższu, kształt). Upodobania konsumentów odnośnie wymienionych walorów ulegają pewnym zmianom, ale w wielu rejonach kraju, głównie tych o ugruntowanej tradycji kulinarnej, stanowią ważny atut. Cechy te są genetycznie uwarunkowane, a uprawa ma niewielki wpływ na ich poziom. Smak ziemniaków jest cechą subiektywną, jest waloryzowana, a ocena podawana w skali od 1 do 9 . Ocena wyższa oznacza, że odmiana zyskała większe uznanie w przeprowadzonych testach. Za odmiany smaczne uważane są te, którym przyznano ocenę 7 i powyżej. O atrakcyjności ziemniaków na rynku decydują również genetycznie uwarunkowane parametry wyglądu bulw (kształt i jego regularność, głębokość oczek oraz kolor i charakter skórki). Ponadto, ze względu na coraz większe wymagania odbiorców ziemniaka jadalnego dotyczące występowania w oferowanej partii bulw uszkodzonych mechanicznie, zdeformowanych, czy spękanych, a także z wadami miąższu (pustowatość , rdzawa plamistość), warto zwrócić uwagę, by była to odmiana wykazująca niższą wrażliwość na abiotyczne stresy, objawiające się takimi defektami. Powstawanie takich wad jest wprawdzie silnie związane z warunkami rozwoju bulw – jeśli są one niekorzystne – to występują one także w plonie odmiany o mniejszej skłonności, ale ich nasilenie jest mniejsze. Podobna zależność dotyczy także odporności odmian na choroby skórki, co jest także ważne dla wyglądu bulw.
Odbiorcy ziemniaka jadalnego przeznaczonego do produkcji wyrobów konserwowanych, mrożonych i suszów ziemniaczanych, a także frytek i chipsów zainteresowani są przede wszystkim odpowiednią dla każdego z tych kierunków zawartością skrobi i niską zawartością cukrów redukujących oraz cechami bulw zapewniającymi wysoką wydajność i efektywność produkcji, tj. określoną wielkością i kształtem. Producent ziemniaków przeznaczonych do zakładów przetwórstwa skrobiowego nie uzyska akceptacji odbiorcy surowca, jeżeli przy wyborze odmiany, w pierwszej kolejności nie zwróci uwagi na zawartość skrobi.
Po wyselekcjonowaniu odmian pożądanych do prowadzonej przez rolnika produkcji właściwe jest dokonanie wyboru tych spośród nich, które będą najodpowiedniejsze do uprawy pod względem cech agrotechnicznych. Znajomość cech agrotechnicznych odmiany jest niezbędna do zapewnienia jej optymalnych warunków rozwoju, by uzyskać wysoki plon dobrej jakości. Ponadto poprzez dobór odmiany o określonych walorach np. o wyższej odporności na określony organizm szkodliwy, możliwe jest ograniczenie na zabiegi ochronne.
Należy uznać, że przy wyborze odpowiedniej odmiany trzeba dysponować szeroką wiedzą, umieć dotrzeć do źródeł informacji. Dla współczesnego rolnika źródłem wiedzy są publikacje dostępne zarówno w formie tradycyjnej oraz (w mniejszym zakresie) na stronach internetowych. Upowszechnianie Internetu daje możliwość także wprowadzania systemów decyzyjnych w rolnictwie , bardzo pomocnych w podejmowaniu decyzji w tym także doborze odmian. Publikacje pomocne przy doborze odmian są to na ogół materiały będące kolejnymi edycjami wydawnictw cyklicznych (Lista Opisowa Odmian, Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych, Lista Zalecanych Odmian) wydawanych przez COBORU w Słupi Wielkiej. W najbliższym czasie ukaże się również kolejne wydanie Charakterystyki Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka.
Pewnym mankamentem powyższych materiałów jest to, że zawierają dane tylko dotyczące odmian wpisanych do Krajowego Rejestru. Rodzi to trudności dla tych producentów, którzy chcą uprawiać odmiany z poza Rejestru, z racji braku wystarczającej informacji o tych odmianach.
Również dostępność odmian ziemniaka na rynku budzi wiele zastrzeżeń. Wiele z nich zbyt późno wchodzi do produkcji, a wiele z nich to tylko propozycja. Wymaga to poprawy stanu nasiennictwa ziemniaka.
Mieczysław Łepkowski
Główny specjalista ds. roślin okopowych
WODR Poznań