Technologia uprawy soi nie jest skomplikowana, jednak przed rozpoczęciem uprawy warto zapoznać się z wymaganiami glebowymi, terminem siewu i ochroną soi.

Stanowisko dla soi to najlepiej gleby kompleksów pszennych, gleby lekkie, przewiewne, dobrze ogrzewające się, w dobrej kulturze, z uregulowanym odczynem. Soja nie znosi gleb zakwaszonych. Jest rośliną która kiełkując, w czasie wschodów wynosi liścienie ponad glebę, dlatego gleby ciężkie niosą ryzyko zaskorupienia utrudniającego wschody. Najlepszymi przedplonami dla soi są zboża, również kukurydza, buraki cukrowe, ziemniaki.

Pole pod plantację soi powinno być starannie uprawione bez kamieni i brył tak, aby w czasie zbioru można było prowadzić heder kombajnu jak najniżej. Uprawa powinna być ograniczona do minimum, by wiosną w okresie siewu i kiełkowania zachować maksimum wilgoci w glebie. Możliwy jest siew soi w uprawie uproszczonej, należy jednak pamiętać, że gleby tak uprawiane wolniej nagrzewają się wiosną, więc wymuszają stosowanie trochę późniejszych terminów siewu.

Odmiany soi polecane do uprawy w polskiej strefie klimatycznej to odmiany wczesne i średnio wczesne. Okres wegetacji odmian wczesnych wynosi ok. 120-130 dni, a odmian średnio wczesnych około 130-150 dni. Odmiany najwcześniejsze pozwalają dokonać zbioru po okresie około 4 miesięcy od siewu soi (zbiór na początku września), ale charakteryzują się niestety niższym potencjałem plonotwórczym niż odmiany średnio wczesne, które zbiera się później od połowy września do początku października (jest ryzyko pogodowe), ale zazwyczaj uzyskujemy wyższy plon.

Soja jest rośliną ciepłolubną, dlatego optymalny termin na siew soi w Polsce przypada na okres ostatniej dekady kwietnia i pierwszej dekady maja, gdy górna warstwa gleby osiągnie temperaturę 10°C, a więc kilka-kilkanaście dni po optymalnym terminie siewu kukurydzy. Jest też rośliną dnia krótkiego, co oznacza, że terminu siewu soi nie powinno się zbytnio opóźniać, ponieważ w warunkach wydłużającego się dnia indukcja kwitnienia jest słabsza, a w związku z tym zmniejsza się potencjał plonowania plantacji. Optymalna obsada roślin na plantacji soi powinna wynosić około 50-60 roślin/m². Soja jest dość elastyczną rośliną pod względem rozstawy siewu. Można ją siać siewnikami zbożowymi w rzędach co 12,5-25 cm, można rozstaw rzędów zwiększyć nawet do 60 cm i siać punktowo, odpowiednio zmniejszając odległości między nasionami w rzędzie. Należy jednak pamiętać, że zwiększanie szerokości międzyrzędzi zwiększa presję chwastów.

Aby uzyskać właściwy plon soi należy ją optymalnie nawozić. Do wytworzenia 1 tony nasion wraz z plonem ubocznym soja potrzebuje: 70 kg N, 16 kg P₂O₅, 32 kg K₂O. Nawożenie soi na glebach o średniej zasobności powinno uwzględniać:

Fosfor: 40-50 kg P₂O₅/ha

Potas: 60-80 kg K₂O/ha

Azot – interwencyjnie lub w uprawie intensywnej – do 30 kg N/h

Soja współżyje z bakteriami brodawkowymi Bradyrhizobium japonicum, dzięki którym potrafi zasymilować z powietrza glebowego ilość azotu pozwalającą w pełni zaspokoić jej potrzeby dotyczące tego pierwiastka. Dzięki tym zdolnościom soja nie wymaga wstępnego nawożenia azotem. Ponadto symbioza z bakteriami brodawkowymi powoduje, że soja jest doskonałym przedplonem. Część azotu związana w brodawkach pozostaje w korzeniach i resztkach pożniwnych i w ten sposób pole zostaje wzbogacone pod roślinę następczą. Pozwala to uzyskać zwiększony plon pszenicy w roku następny o tonę więcej.

Zwalczanie chwastów oraz chorób i szkodników to główne zadania z zakresu ochrony soi. Ze względu na późny siew, powolny rozwój oraz rzadką rozstawę soja jest rośliną wrażliwą na zachwaszczenie, a skuteczna ochrona przed chwastami jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o sukcesie w uprawie. Główne zagrożenie ze strony chwastów dwuliściennych stanowią: komosa biała, samosiewy rzepaku, przytulia czepna, fiołek polny, gorczyca polna, rdest plamisty, dymnica pospolita, rumiany, a na pojedynczych polach ostrożeń polny. Natomiast z jednoliściennych: miotła zbożowa, chwastnica jednostronna i wiechlina. Soja, podobnie jak wszystkie bobowate, początkowo rozwija się wolno. Wysiana pod koniec kwietnia dopiero po dwóch miesiącach zakrywa glebę. Najskuteczniejszym schematem ochrony soi jest zastosowanie przedwschodowego zabiegu doglebowego, po nim poprawki preparatem nalistnym w fazie 1-2 pary trójlistków, a w razie potrzeby oprysku graminicydem. Oprysk herbicydami przedwschodowymi należy wykonać najlepiej w trzecim dniu po siewie soi, gdy rola osiądzie. W razie siewu do suchej roli oprysk można opóźnić o kilka dni – do czasu rozpoczęcia pękania okrywy nasiennej soi.

Zarówno w Polsce, jak w krajach ościennych choroby i szkodniki nie stanowią większego zagrożenia dla soi. Może na niej wystąpić: mozaika soi, bakteryjna ospowatość soi, bakteryjna plamistość soi, zgorzel siewek, mączniak rzekomy soi, septorioza. W warunkach wilgotnej i ciepłej pogody w trakcie dojrzewania może wystąpić zgnilizna twardzikowa. Choroby grzybowe można zwalczać fungicydami.

Ze szkodników groźne mogą być: śmietka kiełkówka, strąkowce, przędziorek chmielowiec, mszyce, a także inne szkodniki wielożerne. W momencie wschodów soi bardzo uciążliwym szkodnikiem stają się gołębie, które potrafią zniszczyć wyjadając nasiona całe plantacje.

Zbiór soi odbywa się za pomocą kombajnów zbożowych w dojrzałości pełnej nasion, która zależy od panującej pogody i wczesności odmiany soi oraz od nawożenia azotowego. Soję należy kosić jak najniżej, by do minimum ograniczyć straty, dlatego pole przed siewem powinno być wyrównane, a po siewie kamienie powinny zostać wyzbierane. Soja może być młócona przy wilgotności 20%, ale trzeba ją wtedy dosuszyć, idealna wilgotność do zbioru i przechowywania to 13%.

Plonowanie soi w Polsce to zazwyczaj 2 tony z hektara przy odmianie średnio późnej i odpowiednich warunkach pogodowych zbiór dochodzi nawet do 4 ton z hektara.

Działalność Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu przyczynia się do ułatwienia transferu wiedzy z obszaru naukowego do praktycznego poprzez prowadzenie szkoleń, pokazów i demonstracji, a także udzielanie bezpośredniego doradztwa rolnikom oraz wykonywanie określonych zadań w obszarze pomocy finansowej z funduszy unijnych oraz krajowych.

Biorąc pod uwagę potrzebę upowszechniania dobrych praktyk rolniczych i produkcyjnych, z inicjatywy Ośrodka w 2012 roku utworzono w województwie wielkopolskim sieć gospodarstw demonstracyjnych. Sieć tę stanowią podmioty związane z rolnictwem, takie jak: gospodarstwa działające przy instytucjach naukowych, grupy producenckie, indywidualni rolnicy o różnym profilu produkcyjnym. Różnorodność gospodarstw stanowi doskonały warsztat do wdrażania innowacji z nauki do praktyki rolniczej.

Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu w ramach „Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich” aktywnie współpracuje z podmiotami, które są zainteresowane wprowadzaniem nowych rozwiązań w produkcji rolnej.

Prezentowane filmy przedstawiają wzorowo działające gospodarstwa demonstracyjne, które w sposób znaczący wspierają transfer wiedzy.

W dniu 9 listopada br. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie zorganizowało szkolenie pt. „Nauka Doradztwu Rolniczemu: Innowacyjne praktyki w nawadnianiu i nawożeniu roślin pod osłonami”. Szkolenie odbyło się w wersji stacjonarnej, a na miejsce spotkania wybrano Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach. Gospodarzem tego dnia był prof. dr hab. Waldemar Treder, jak sam siebie określił specjalista w…laniu wody. Prelegent w bardzo zajmujący i rzeczowy sposób przeprowadził część teoretyczną i praktyczną szkolenia.

W swoim wystąpieniu zawarł tematy związane z nawadnianiem roślin. Podkreślił, jak ważną rolę spełnia woda w uprawie każdej rośliny. Żeby nawadniać trzeba mieć odpowiednią ilość wody.  W wielu rejonach kraju jej dostępność jest ograniczona. Nic nie wskazuje, że nasza sytuacja klimatyczna się poprawi, a więc powinniśmy oszczędzać wodę i koncentrować się na zwiększeniu efektywności nawadniania. W związku z tym, aby oszczędzać wodę, nawadnianie należy prowadzić precyzyjnie. Oznacza, to, że należy tak nawadniać, aby w miarę potrzeb kontrolować wilgotność gleby w najbardziej aktywnej strefie korzeniowej roślin. Postawił pytanie czy rośliny uprawiane pod osłonami potrzebują więcej wody niż uprawiane w gruncie? Rośliny tak uprawiane wcale nie potrzebują więcej wody. W praktyce możemy stosować kryteria klimatyczne lub glebowe Podając przykłady odniósł się do coraz bardziej popularnych roślin jagodowych uprawianych w szklarniach i tunelach, w których stosuje się nawadnianie z wykorzystaniem linii kroplujących. Inny rodzaj produkcji to uprawa w skrzynkach i wykorzystanie systemów kroplowych. Zaznaczył, że  korzystając z doradztwa profesjonalnego należy być czujnym, gdyż często nie zwraca się uwagi na wykonywanie analiz laboratoryjnych wody. Jest to duży błąd. Bardzo ważna jest bowiem jakość wody, o czym nie należy zapominać!

W swoim wystąpieniu odniósł się do podziału upraw bezglebowych na hydroponiczne i niehydroponiczne. Stosowane pod osłonami hydroponiki, aeroponiki, systemy zalewowe i NFT dzięki zamkniętemu obiegowi wody charakteryzują się wysoką efektywnością nawadniania. W przypadku nawadniania kroplowego prowadzonego pod osłonami większość instalacji nawodnieniowych odprowadza wody drenażowe do środowiska. W zależności od uprawianego gatunku roślin i technologii uprawy, wody drenażowe mogą stanowić od 10 do 30% całości użytej wody. Woda która w większości gospodarstw odprowadzana jest do środowiska powinna zostać wprowadzona do obiegu zamkniętego. Cienkowarstwowa kultura przepływowa NFT to jeden z najbardziej popularnych systemów uprawy hydroponicznej wśród growerów na całym świecie. Systemy te są niedrogie, proste w wykonaniu i nie wymagają podłoża uprawowego. A już w trakcie używania nie ma potrzeby opracowywania skomplikowanych planów nawadniania. Nawozy w zbiorniku dodawane są do wody, a rośliny same pobierają wodę z pożywką. Rośliny umieszczone są w przykrywce zbiornika, a taca, na której stoją doniczki, umiejscowiona jest pod pewnym kątem. Pożywka jest wpompowywana od wyższej strony i przepływa do niższej strony, tworząc ciągle płynącą warstwę roztworu z pożywką. Te uprawy rozwinęły się w okresie II wojny światowej. Na przykład w wojsku amerykańskim, gdzie było dużo żołnierzy stawiano na szybką i masową produkcję żywności i to właśnie na Pacyfiku zaczęto rozwijać ten sposób. Co jest tutaj problemem? Podstawowym problemem w hydroponice jest napowietrzanie. To musi być bezwzględnie przestrzegane. A aeroponika? To metoda wykorzystywana jest na przykład w ekskluzywnych restauracjach w Koreii. W ten sposób produkuje się równiutkie ziemniaczki, które trafiają na talerze wymagających klientów.  Wiszące korzenie muszą być zraszane cały czas wodą z pożywką. Wykorzystywane są także maty podsiąkowe oraz stoły zalewowe.

Do nawadniania upraw pod osłonami używa się: ramion zraszających, mikrozraszaczy, taśm i linii kroplujących, kroplowników indywidualnych. Wszystko w zależności od rodzaju uprawy.  Ramiona deszczujące stosowane są głównie do nawadniania roślin w małych pojemnikach czyli do rozsad warzyw, ukorzeniania sadzonek w szkółkach leśnych. Takie ramiona zapewniają bardzo dużą dokładność podlewania. Do zraszania roślin lub zamgławiania czyli podnoszenia wilgotności powietrza wykorzystywane są mikrozraszacze. Do nawadniania sezonowych upraw rzędowych w gruncie jak np. ogórki, pomidory, papryka, truskawki oraz do nawadniania mat podsiąkowych wykorzystuje się taśmy kroplujące. Wykorzystywane mogą być również linie kroplujące popularne w nawadnianiu upraw rzędowych w gruncie typu róża lub kroplowniki indywidualne stosowane głównie do nawadniania roślin w pojemnikach i uprawach bezglebowych w produkcji ogrodniczej.

Nie opłaca się nawadniać „na oko”. Gospodarz spotkania omówił potrzeby wodne roślin i szczegółowo odniósł się do systemów nawadniających stosowanych w ogrodnictwie.  Odniósł się do zamkniętego obiegu wody. Dużo miejsca poświęcił nawożeniu roślin. Omówił zasady prowadzenia fertygacji w uprawach prowadzonych pod osłonami.

Prelegent zapoznał uczestników z pomocniczym narzędziem o nazwie Internetowa Platforma Wspomagania Decyzji Nawodnieniowych. Wspomniana platforma dostępna jest na stronie IO – PIB.  Zdaniem pana profesora Tredera intensywna produkcja roślin pod osłonami prowadzona w podłożach inertnych charakteryzuje się  wysokim drenażem – przelewem. Ze względu na wysokie wymogi technologiczne stosowane dzienne dawki wody są wyższe o jakieś 20-30% od potrzeb wodnych roślin. Te wyższe dawki wody mają za zadanie przemycie podłoża i wypłukanie nagromadzonych składników, które nie zostały pobrane jeszcze przez rośliny. Prelegent zaznaczył, że przy planowaniu nawadniania w swoim gospodarstwie należy wziąć pod uwagę czynniki technologiczne, techniczne i ekonomiczne. Wybór optymalnego dla gospodarstwa sposobu nawadniania wymaga  podstawowej wiedzy technicznej. Nie zawsze cena jest tym kluczowym elementem. Takie instalacje mają służyć wiele lat i należy wybrać jak najmniej zawodne. Złej jakość woda, przewody, emitery lub inne elementy systemu nawadniającego powodują awaryjność instalacji nawodnieniowych. O tym należy zawsze pamiętać zanim podejmie się ostateczną decyzję.

Kolejnym punktem szkolenia były zajęcia terenowe w obiektach szklarniowych należących do Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach. W trakcie zajęć słuchacze mogli zapoznać się z prowadzonymi doświadczeniami, w których sprawdzane są systemy nawadniania i nawożenia roślin pod osłonami. Wykładowca zaznaczył, że w ostatnich latach różne czujniki wilgotności znajdują zastosowanie w automatycznych systemach sterujących nawadnianiem. Współpracują one ze sterownikiem czasowym, blokując nawadnianie w sytuacji, gdy wilgotność jest wysoka. W innych rozwiązaniach sensory mogą autonomicznie sterować nawadnianiem uruchamiając instalację nawodnieniową w momencie obniżenia się wilgotności poniżej wartości progowej.

Pan profesor zaprezentował innowacyjne rozwiązanie sterowania nawadnianiem za pomocą sygnału radiowego AGREUS. Powstało one we współpracy między firmą Inventia a Instytutem Ogrodnictwa – PIB. Jest  to bezprzewodowy system klasy Smart Vilage, umożliwiający pozyskiwanie danych pomiarowych takich jak: wilgotność, zasolenie i temperatura gleby oraz zdalne monitorowanie: temperatury i wilgotności powietrza, czasu zwilżenia liści − parametrów pozwalających na oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia chorób grzybowych. To nowoczesne, kompleksowe rozwiązanie, ułatwiające podejmowanie racjonalnych decyzji agrotechnicznych, polecane jest do kontroli wszystkich rodzajów upraw rolnych, ogrodniczych i leśnych, także tych prowadzonych pod osłonami.

Bezpośredni kontakt z wykładowcą pozwolił uczestnikom szkolenia na zadawanie pytań i otrzymywanie bardzo wyczerpujących odpowiedzi. Spotkanie przeprowadzone przez prof. dr hab. Waldemara Tredera  - pracownika Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach, pozwoliło przekazać dużą dawkę wiedzy z zakresu innowacyjnych praktyk stosowanych w nawadnianiu i nawożeniu roślin pod osłonami. 

Lidia Spychalska

Dorota Piękna-Paterczyk