Szkodniki występujące na zbożach mogą obniżyć plon ziarna o 2 do 20 dt/ha. Najważniejszymi gatunkami występującymi na terenie Polski i zagrażającymi zbożom są skrzypionki, mszyce i pryszczarki. W niektórych rejonach obserwuje się również masowe pojawy ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic.

Problem zwalczania szkodników zbóż o ekonomicznym znaczeniu wyłonił się wraz ze zmianami w technologii uprawy. Intensywna ochrona przed chwastami i chorobami oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi różnych gatunków owadów. Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, powszechne stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, mniej ważnych szkodników. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie, nie powodując żadnych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki, łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nałanek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa.

Mszyce
Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe, uszkadzają rośliny przez wysysanie soków z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów, co prowadzi do więdnięcia i zasychania młodych roślin oraz do nie wykłaszania się zbóż i bielenia kłosów u starszych roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku, może się rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia (w optymalnej temperaturze), przy wysokim wskaźniku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesięciokrotny. W wysokiej temperaturze mszyce giną, więc warunkiem dużej liczebności jest utrzymująca się sucha pogoda i przynajmniej przeciętna temperatura od momentu wykłoszenia pszenicy. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych.

Rolnice
Rolnice to motyle średniej wielkości. Często mają szarobrunatne ubarwienie o jaśniejszych tylnych skrzydłach. Dorosłe osobniki pojawiają się najczęściej od połowy maja do połowy lipca i od sierpnia do października, po zmierzchu i w nocy. Samice składają jaja do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczęściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczynku lub w razie zaniepokojenia. 
Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają kiełkujące ziarno lub wychodzą w nocy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki korzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera. Stadium zimującym są gąsienice zakopane w ziemi na głębokości od 10 do 15 cm. Wiosną, pod koniec kwietnia gąsienice kończą żer i przepoczwarzają się pod powierzchnią gleby. 
Problem rolnic pojawił się po raz pierwszy od dłuższego czasu w 2003 roku. Gąsienice żerowały nie tylko na warzywach, burakach i ziemniakach, lecz rozprzestrzeniły się także na zasiewy rzepaku ozimego i zbóż. Tak silne uszkodzenia roślin rzepaku ozimego i zbóż nie były dotychczas notowane w Polsce. W niektórych rejonach kraju liczebność gąsienic (dotyczy to zwłaszcza rolnicy zbożówki) osiągnęła od kilkudziesięciu do 200 sztuk na 1 m2. Straty spowodowane przez gąsienice, zwłaszcza na Opolszczyźnie, Dolnym Śląsku, Kujawach czy w południowej Wielkopolsce i woj. łódzkim, zmusiły wielu rolników do zaorania plantacji rzepaku oraz wcześnie posianych zbóż ozimych. Sytuacja taka miała miejsce w rejonach, gdzie stosuje się wiele uproszczeń agrotechnicznych, a na polach pozostawia się nie przyorane resztki pożniwne, na których rozwijają się szkodniki. 

Badania nad rolnicami wskazują na cykliczność ich masowych pojawów, tj. gradacji rolnic, które mają miejsce co 10, 7, 5, a nawet 3 lata. Jednym z głównych czynników zmiennego występowania rolnic są warunki meteorologiczne. Najbardziej sprzyjające rozwojowi rolnic są wczesne, suche i ciepłe wiosny oraz lato, suche jesienie, a także mroźne i śnieżne zimy. Wyższe temperatury przyspieszają rozwój rolnic. Czynnik ten wpływa na częstsze występowanie drugiego pokolenia rolnic, zwiększając ich liczebność. Stosując preparaty przeciwko rolnicom, powinno się uwzględniać następujące zalecenia:

• zabieg opryskiwania prowadzić tylko wieczorem, najlepiej gdy gąsienice znajdują się we wczesnych stadiach rozwojowych, przed lub po wschodach roślin,
• wyższą dawkę stosować do zwalczania starszych stadiów gąsienic oraz podczas dużego nasilenia szkodnika.

Skrzypionki
Skrzypionki to chrząszcze z rodziny stonkowatych, o wydłużonym, metalicznie błyszczącym ciele, zielonkawym lub niebieskawym, o czułkach długich i nitkowatych. Zimują w ściółce i korzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na liściach zbóż i traw. Larwy są brunatno-żółte z czarną głową, odżywiają się miękiszem, zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Żer prowadzi do powstawania białych plam i podłużnych dziurek na liściach, a u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząszcze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni, żerując na zbożach i trawach.

Integrowana ochrona zbóż
Integrowana ochrona polega na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod i sposobów, aby do minimum ograniczyć stosowanie insektycydów. Szkodniki zbóż zwalcza się dopiero po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości. Bardzo ważnym zagadnieniem jest ochrona pszczół oraz innych owadów pożytecznych. Koszty ochrony zbóż przed szkodnikami zależą od nasilenia ich występowania na plantacji oraz od ceny stosowanych insektycydów.

Źródło: Wystawa ,, Polskie Zboża” 2011,

Andrzej Obst