Rolnice to owady, które występują powszechnie na terenie całego kraju. Wpływ na ich liczebność i masowe występowanie mają wysokie temperatury i umiarkowane opady. Stadium szkodliwym są wielożerne gąsienice, które oprócz kukurydzy uszkadzają około 160 gatunków roślin. Osobnikiem dorosłym jest jasno- lub ciemnobrązowy motyl. Na przednich skrzydłach ma okrągłe lub przecinkowate plamki, a druga para skrzydeł jest jaśniejsza. Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 55 mm, a owłosione ciało ma długość 30 mm. Samiec ma grzebieniaste czułki i jest jaśniejszy od samicy.

Na plantacjach kukurydzy spotyka się gąsienice kilku gatunków rolnic. Samica składa jaja półkoliste o średnicy około 0,5 mm, które początkowo są jasne, a z czasem ciemnieją. Z jaj wylęgają się gąsienice długości około 1 mm, które osiągają długość do 60 mm. Początkowo są żółtozielone, a następnie zmieniają barwę na oliwkowo-szarą z silnym woskowym połyskiem. Mają 3 pary odnóży tułowiowych i 5 par odwłokowych. Na ciele mają czarne punkty lub ciemne smugi. Poczwarki są ciemnobrązowe lub bordowe o wielkości 20-25 mm. W ciągu roku występują 1 lub 2 pokolenia. Po przezimowaniu gąsienice żerują na korzeniach chwastów oraz roślin uprawnych. Przepoczwarczają się w maju. Na przełomie maja i czerwca pojawiają się motyle, które latają po zapadnięciu zmierzchu. Samice składają jaja pojedynczo, rzadko w grupach, na dolnej stronie blaszek liściowych. Młode gąsienice żerują kilka tygodni. Na przełomie lipca i sierpnia pojawiają się motyle drugiego pokolenia. Po kopulacji składają na roślinach jaja, z których wylęgają się gąsienice. Te żerują do października, a następnie schodzą do gleby na zimowanie. Wiosną gąsienice uszkadzają wschodzące rośliny, podgryzają system korzeniowy, w wyniku czego kukurydza zamiera. Mogą wgryzać się w podstawę łodygi, co skutkuje przewracaniem się roślin. Gąsienice drugiego pokolenia żerują na systemie korzeniowym starszych roślin oraz na kolbach. Wyjadają ziarniaki w fazie mlecznej i woskowej dojrzałości.

Aby stwierdzić obecność szkodnika – motyla – należy prowadzić systematyczny monitoring upraw, wykorzystując pułapki feromonowe lub pułapki świetlne. Natomiast obecność gąsienic stwierdzić możemy wykonując odkrywki glebowe przed siewem, a później bezpośrednie obserwacje roślin, w tym ich systemu korzeniowego.

Niezbędne informacje na temat występowania poszczególnych szkodników na roślinach uprawnych dostarcza nam platforma sygnalizacji agrofagów, która znajduje się na stronie internetowej www.agrofagi.com.pl. Doradcy z Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu zaangażowani są w prowadzenie monitoringu upraw, dostarczając cennych informacji na temat występowania poszczególnych agrofagów. Informacje te są na bieżąco aktualizowane na wyżej wymienionej stronie internetowej.  

Decyzja o wykonaniu zabiegu chemicznym środkiem ochrony roślin, musi być podjęta w oparciu o próg ekonomicznej szkodliwości, który dla rolnic wynosi:

- w okresie wschodów roślin obecność 1 gąsienicy na 2 m² uprawy,

- w stadium 5-6 liści kukurydzy znajdą się 1 – 2 gąsienice po trzeciej wylince na 1 m² uprawy.

W integrowanej ochronie roślin stosując metodę agrotechniczną ograniczamy liczebność występujących na roślinach szkodników. Do metody tej zaliczamy: płodozmian, izolację przestrzenną od miejsc zimowania szkodnika, usuwanie chwastów z plantacji, terminowy zbiór plonu, rozdrabnianie resztek pożniwnych, głęboka orka zimowa.

Wacław Biadała PZDR nr 7

Literatura:

„Atlas szkodników roślin rolniczych” – praca zbiorowa pod red. Pawła K. Beresia, wydawca Hortpress Sp. z o.o, Warszawa 2014

Strona internetowa www.agrofagi.com.pl

Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu poinformował, że już pod koniec marca w okolicach Rzeszowa stwierdzono pierwsze w tym roku żerujące gąsienice ćmy bukszpanowej. Warto zatem obejrzeć dokładnie bukszpany i poszukać gąsienic o zielonkawym zabarwieniu i brązowych wydłużonych pasach. Larwy te są bardzo żarłoczne i potrafią doprowadzić do gołożerów a w konsekwencji do całkowitego zniszczenia roślin bukszpanu. Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis) zwana także ćmą azjatycką to gatunek motyla, który w Polsce pojawił się w 2012 roku. Od tego czasu rozszerza swoje spektrum występowania i obserwowana jest na obszarze prawie całego kraju. Największą liczbę zgłoszeń o uszkodzeniach roślin obserwuje się w Polsce południowej. A dlaczego? Ćma bukszpanowa jest gatunkiem ciepłolubnym i w tej części Polski panują najlepsze warunki rozwojowe. Początkowo sądzono, że niskie temperatury ograniczają rozwój szkodnika. Okazało się, że owad dobrze znosi chłody z tym, że wydłuża się okres rozwoju i wydaje mniej pokoleń w ciągu roku. Czy jest to tylko szkodnik występujący na bukszpanie? Otóż nie. Gąsienice ćmy zaobserwowano na trzmielinie, berberysach, irdze, ostrokrzewie, brzozach i wierzbach. Oznacza to, że zakres roślin żywicielskich z roku na rok powiększa się. A ponieważ ćma bukszpanowa jest szkodnikiem żarłocznym i do tego nie ma jeszcze wrogów naturalnych staje się coraz większym problemem w naszym kraju. Owad ten coraz częściej trafia w Polsce na dogodne warunki termiczne i wilgotnościowe oraz łagodne zimy, które sprzyjają jego zimowaniu i wiosennej żarłoczności gąsienic. Jak wygląda biologia szkodnika? Jest to motyl nocny. Zapłodnione samice składają na bukszpanie około 20-30 jaj, które umieszczone są na spodniej stronie liści, głęboko wewnątrz krzewu. Z jaj wylęgają się małe 1-2 mm, aktywne larwy, które są niezwykle żarłoczne i już po 4 tygodniach osiągają około 4 cm. Następnie gąsienice przepoczwarzają się w zbudowanych z delikatnej przędzy kokonach, które rozmieszczone są na krzewach bukszpanu. Dorosłe osobniki latają od kwietnia do września. Larwy drugiego pokolenia zimują w kokonach, które zbudowane są z 2 liści bukszpanu, bardzo mocno sklejonych przędzą. Zazwyczaj w naszych warunkach rozwijają się 2, rzadziej 3 pokolenia tego motyla. Dorosły motyl ma białe skrzydła z brązowym lub jasnobrązowym obrzeżem. Te dorosłe osobniki mogą latać od kwietnia do września a przy ciepłej pogodzie ich lot wydłuża się nawet do października. Ta forma owada nie jest szkodliwa. W celu określenia dokładnego terminu pojawienia się gąsienic zaleca się wykorzystanie pomocnych narzędzi typu: pułapki feromonowe lub pułapki lepowe. Pułapki feromonowe są najprostsze w obsłudze. Ustawia się je w kwietniu i obserwuje do października.  Jak zwalczać ćmę bukszpanową? Należy regularnie oglądać krzewy bukszpanu i sprawdzać czy są wewnątrz gąsienice lub ich ślady żerowania czyli lepka przędza z odchodami. Koniecznie należy zaglądać do środka roślin ponieważ tam szkodnik składa jaja i tam żerują gąsienice. Jeżeli zauważymy gąsienice spróbujmy zebrać je lub strząsnąć na rozłożoną folię. Pędy na których widać oprzędy należy wyciąć i spalić. Gdy metody mechaniczne nie pomogą należy skorzystać z metod bezpośredniego zwalczania czyli biologicznej i chemicznej. Obecnie zarejestrowanych jest 9 preparatów, z których 2 są chemiczne a 7 biologicznych.  Aby gąsienice zginęły liście muszą być dokładnie pokryte cieczą, zwłaszcza wewnątrz krzewu. Od tej dokładności opryskania roślin zależy efekt owadobójczy. Jako ciekawostkę można dodać, że ptaki nie jedzą gąsienic ćmy bukszpanowej. A dlaczego? Otóż gąsienice zawierają substancje goryczkowe, które nie smakują ptakom. Ćma bukszpanowa uwielbia gęste bukszpany, w których nie ma odpowiedniego przepływu powietrza. Warto zatem pamiętać aby każdego roku wykonać cięcie prześwietlające i wygrabić wszystkie pozostałe resztki. Zadawalające może być to, że szkodnik nazywany przez wielu azjatyckim najeźdźcą przestaje być gatunkiem tajemniczym. Prowadzone od 2016 roku przez Terenową Stację Doświadczalną IOR-PIB w Rzeszowie badania we współpracy z portalem ogrodniczym DIONP oraz Uniwersytetem Śląskim zmierzają w dobrym kierunku.  Już zapewne wkrótce staną się podstawą do opracowania kompleksowego programu ochrony bukszpanów przed ćmą bukszpanową.

Dorota Piękna-Paterczyk

PZDR nr 7

Materiały źródłowe:

Ćma bukszpanowa – dr hab. inż. Paweł Bereś

Ćma bukszpanowa – nowy, groźny szkodnik w naszych ogrodach – Grażyna Michalak

Integrowana ochrona bukszpanu w walce z ćmą bukszpanową – Ilona Maczek

Zdjęcia  - dr hab. inż. Paweł Bereś – prof. IOR-PIB, Instytut Ochrony Roślin – PIB w Rzeszowie

Z uwagi na występujące nadal ograniczenia i trudności administracyjne spowodowane pandemią SARS-CoV-2 oraz zmiany wprowadzone w 2021 roku w odniesieniu do zasad wypełniania wniosków o przyznanie płatności, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Grzegorz Puda podjął decyzję o wydłużeniu do 17 czerwca 2021 roku terminu na składanie wniosków o dopłaty bezpośrednie oraz niektóre płatności w ramach PROW (Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich), takie jak: „Rolnictwo ekologiczne”, działanie „Dobrostan zwierząt”, płatności ONW, „Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne” oraz przyznanie premii w ramach działania zalesieniowego.

Do 17 czerwca 2021 roku został także wydłużony termin składania zmian do wniosków.

Wnioski będzie można również składać po 17 czerwca, czyli do 12 lipca 2021 roku, z tym że za każdy dzień roboczy opóźnienia należna kwota płatności zostanie pomniejszona o 1% (z wyjątkiem przypadków kiedy opóźnienie jest wynikiem działania siły wyższej lub wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności).

Obecnie trwają prace legislacyjne zmierzające do wydania stosownego rozporządzenia.