Głównymi roślinami pożytkowymi możemy nazywać te gatunki roślin, z których przy sprzyjających warunkach pogody pszczelarze uzyskują miód towarowy. Należą do nich rośliny uprawne oraz dziko rosnące, dostarczające pszczołom nektaru i pyłku kwiatowego.

Do najważniejszych uprawnych roślin pożytkowych w Polsce zaliczamy: rzepak ozimy, malinę właściwą, koniczyny i lucernę, fasolę wielokwiatową, grykę zwyczajną, a ostatnio także słonecznik i facelię. Bardzo ważną pod względem gospodarczym cechą różniącą te rośliny pożytkowe od dziko rosnących jest ich gwałtowne zakwitanie, a przez to obfite nektarowanie.

Wśród ważnych dla pszczelarstwa roślin dziko rosnących tylko nieliczne występują w wyraźnie zwartych zespołach na większych obszarach. Można tutaj wymienić pożytki z wierzby, mniszka pospolitego, maliny w zaroślach, robinii akacjowej, lipy (głównie drobnolistnej), nawłoci późnej i kanadyjskiej oraz wrzosu.

Na ogół rośliny dziko rosnące stanowią określone zespoły siedliskowe, jak na łąkach, porębach leśnych, górskich haliznach, odłogach, w leśnym poszyciu itp. Występuje tam wiele gatunków roślin obok siebie, kwitnących w różnych terminach i stanowiących tylko jakiś dodatek porostu w danym zespole. Poza tym rośliny te rosną w uboższych na ogół warunkach środowiskowych, gorzej się rozwijają, a tym samym niższa jest ich wydajność nektarowa. Zatem dzikie źródła pożytków są mniej intensywne, a liczba rodzin pszczelich, jaka powinna przypadać na 1 ha obszaru takiej bazy pożytkowej, jest znacznie mniejsza niż przypadająca na uprawy polowe.

Z punktu widzenia pszczelarskiego możemy wyróżnić pożytki leśne, łąkowe, polne i osiedlowe, w skład których wchodzi wiele gatunków roślin, mniej lub bardziej cennych dla pszczół.

Pożytki leśne – źródłem nektaru dla pszczół w lasach są przede wszystkim takie krzewy, jak kruszyna, malina oraz niektóre rośliny runa leśnego, jak borówka, wrzos i macierzanka. Wśród nektarodajnych gatunków drzew możemy wymienić lipy, klony, jarzębinę, które zwykle nie tworzą większych skupisk, lecz występują pojedynczo.

Pożytki łąkowe – to na wielu obszarach jedne z najlepszych źródeł surowca miodowego dla pszczół. Oczywiście nie mogą to być łąki użytkowane bardzo intensywnie, bo w takich przypadkach gatunki miododajne, nawet gdy są obecne, zwykle nie zdążą zakwitnąć przed ich skoszeniem. Łąki użytkowane ekstensywnie, koszone 1-2 razy w roku, mają szansę być dobrym i bardzo urozmaiconym pożytkiem pszczelim. Na łąkach mogą rosnąć takie gatunki roślin, jak koniczyna biała, biało-różowa (szwedzka) i łąkowa (czerwona), komonica zwyczajna, lucerna sierpowata, wyka ptasia, firletka poszarpana, chaber łąkowy, barszcz pospolity, bodziszek łąkowy, ostrożeń łąkowy, rzeżucha łąkowa, wiązówka błotna, kozłek lekarski i wiele innych.

Pożytki polne – są to rośliny użytkowane rolniczo, uprawiane w monokulturach, które stanowią przeważnie dobry pożytek towarowy. Należą do nich: rzepak, gryka, koniczyna biała i czerwona. Na polach z roślin rolniczych pewne znaczenie mają plantacje gorczycy jasnej, komonicy, sparcety, wyki kosmatej i bobiku. Nie można zapomnieć również o gatunkach specjalnie uprawianych dla pszczół jak np. facelia, ogórecznik czy przegorzan, które mogą być także źródłem pożytku towarowego. Poza wymienionymi gatunkami pszczołom na polach uprawnych dostarczają pożytku takie rośliny warzywne, jak ogórki, dynia oraz nasienniki cebuli, pietruszki, selera i marchwi, a z roślin przemysłowych i zielarskich kolendra siewna, malwa czarna, lawenda, tymianek, jeżówka purpurowa, czarnuszka siewna, ostropest plamisty i wiesiołek dziwny. Nieco mniej ważnym, lecz zawsze pożądanym źródłem pożytków na polach uprawnych są chwasty polne, wśród których na pierwszym miejscu należy wymienić chaber bławatek i rzodkiew świrzepę (łopuchę), a następnie gorczycę polną (ognichę), mlecz polny, ostrożeń polny, koniczynę polną i złocistożółtą, rdesty, zagorzałek późny, czyściec błotny, powój, wykę drobnokwiatową, bratek polny, ostróżeczkę polną i jasnotę różową.

Duże znaczenie dla pszczół ma także większość upraw sadowniczych: agrest, porzeczka czarna, morele, grusze, czereśnie, wiśnie, śliwy i jabłonie.

Pożytki osiedlowe – obecnie coraz większego znaczenia nabierają pożytki osiedlowe. Zmieniające się zwyczaje w urządzaniu własnych posesji pozwalają na optymizm w postrzeganiu tych miejsc jako źródeł pożytku dla pszczół. Na terenach osiedli mieszkalnych, ogrodów, parków, przydroży oraz nieużytków, największe znaczenie z drzew dla pszczół mają lipy i robinia akacjowa oraz wierzby, klony, kasztanowiec, jarzębina i inne drzewa ozdobne, a także owocowe. Z krzewów ozdobnych najważniejsze są irgi, a zwłaszcza irga błyszcząca, rozkrzewiona oraz czarna, a także klon Ginnala, głogi, suchodrzewy, żylistek, śnieguliczka, karagana, tamaryszek, oliwnik, parczelina, moszeniec i inne. Na terenach osiedlowych z roślin zielnych pożytku pszczołom dostarczają rozmaite gatunki rosnące w ogródkach kwiatowych, takie jak: śnieżyczka, cebulica, krokusy, sasanki, fiołki, bratki, niezapominajka, wielosił, lilie, dzwonki, maki, chabry, rozchodniki, lawenda, tymianek, hyzop lekarski, mięta, bazylia, dalie, przegorzany, nawłocie, astry jesienne i wiele innych.

Pożytki ze spadzi – osobne zagadnienie stanowi wykorzystanie pożytku spadziowego. Spadź jest produktem owadów pasożytniczych, głownie mszyc i czerwców, które pobierają z tkanki żywiciela sok roślinny, po czym nadmiar soku wraz z produktami przemiany materii wydalają w postaci kropli na liście, igły i gałęzie zaatakowanych drzew.

Spadź występuje prawie co roku i na wielu gatunkach drzew. Z drzew liściastych (lipy, klonu, jaworu, dębu, wierzby, śliwy, buku) jest jednak zbierana w niewielkich ilościach, gdyż producenci spadzi nie występują na nich masowo.

Największą u nas wartość dla pszczół mają spadziujące jodły i świerki. Zasięg występowania jodły, zależny od warunków klimatycznych, ogranicza się w naszym kraju jedynie do województw południowych: podkarpackiego, małopolskiego, śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego oraz południowej części woj. łódzkiego i świętokrzyskiego. Najbardziej zwarty i jednorodny masyw lasów jodłowych znajduje się w Świętokrzyskim Parku Narodowym, gdzie jodła stanowi ponad 60% drzewostanu (Puszcza Jodłowa).

Spadź na jodłach pojawia się wybitnie losowo. Może występować nie każdego roku, w różnych miesiącach, w różnym nasileniu i niekoniecznie na tych samych zespołach drzew. Obfite spadziowanie notuje się co 4-5 lat i wtedy przy sprzyjającej pogodzie, pszczoły z jednej rodziny zbierają po 30-40 kg miodu. Pożytki spadziowe z jodły można zatem zaliczyć do bardzo intensywnych, ale jednocześnie wyjątkowo nieregularnie i gwałtownie występujących.

​Źródło: www.apis-polonia.pl – jako główny organizator Lubelskiej Konferencji Pszczelarskiej wyrażam także zgodę na kopiowanie tych materiałów i bezpłatne udostępnianie ich innym pszczelarzom; niech wiedza pszczelarska będzie ogólnie dostępna.