Ocena użytkowości mlecznej prowadzona przez Polską Federację Hodowli Bydła i Producentów Mleka daje hodowcom możliwość uzyskania dużej liczby aktualnych informacji charakteryzujących stado. Federacja odpowiedzialna jest za rozwój hodowli bydła mlecznego w kraju. Zrzesza w swoich kręgach: hodowców indywidualnych, gospodarstwa państwowe, spółki Skarbu Państwa, gospodarstwa spółdzielcze oraz dzierżawione. Działa    na terenie całego kraju.

Kontrolę prowadzi się na wniosek lub za zgodą  właściciela krów poddawanych ocenie oraz w zakresie i według określanej metodyki. Zawsze ocenie podlega całe stado, której celem jest gromadzenie danych umożliwiających właścicielowi rozpoznanie wartości hodowlanej danego zwierzęcia  i podejmowanie  decyzji co do wyboru na rodziców przyszłego pokolenia. Konieczne jest zatem dążenie do zwiększenia liczby stad  objętych oceną  użytkowości mlecznej. W stadach nią  objętych  uzyskuje się wyższą o ok. 43% średnią roczną wydajność mleczną krów w porównaniu z populacją masową. Dlatego warto zainwestować w kontrolę użytkowości mlecznej niezbędnej do rozwoju produkcji, jak i prowadzenia pracy hodowlanej.

W efekcie  uzyskuje  się  wzrost  wydajności krów, poprawę ich zdrowotności oraz płodności.

Ocena użytkowości mlecznej bydła ras mlecznych obejmuje:

• określenie wydajności mlecznej w laktacji w oparciu o wyniki przeprowadzonych próbnych udojów,
• ustalenie zawartości  suchej masy mleka oraz zawartości tłuszczu, białka i laktozy w łącznej próbie mleka, pobranej z każdego doju w ramach doju próbnego,
• obliczenie wydajności tłuszczu, białka i laktozy w laktacji, na podstawie określonej wydajności mlecznej oraz ustalonych próbnych udojach zawartości tłuszczu, białka i laktozy,
• określenie  liczby  komórek   somatycznych ( LKS )  będących  wskaźnikiem  zdrowotności wymienia,
• określenie  zawartości  mocznika  w  mleku wskazującego na jakość stosowanego żywienia,
• określenie użytkowości rozpłodowej  poprzez rejestrację m.in. pokryć, wcieleń lub poronień, płci i liczby urodzonych cieląt oraz okresów międzyciążowych i międzywycieleniowych u krów ocenianych,
• ocenę cech funkcjonalnych poprzez gromadzenie informacji na temat temperamentu zwierzęcia i szybkości oddawania mleka,
• rejestrację pochodzenia bydła w systemie informatycznym,
• prowadzenie  dokumentacji  hodowlanej, tj. dokumentów  zawierających informacje o zwierzęciu jego przodkach i potomstwie,  wartości hodowlanej i użytkowej.

Hodowca może otrzymać raporty wynikowe z czego R W-1 i R W-2 są obligatoryjne w ramach opłaty, pozostałe, zainteresowani otrzymują odpłatnie zgodnie z cennikiem PFHBiPM. RW-1 jest dokumentem zawierającym ogólne informacje dla stada, natomiast raport RW- 2 zawiera informacje dla poszczególnych krów. Analiza zawartości białka w mleku zestawiona w tych dwóch raportach może być wykorzystywana dla oceny  prawidłowego żywienia energetycznego. Śledzenie zawartości mocznika w powyższych raportach pozwala również na:

• precyzyjniejsze bilansowanie dawek pokarmowych
• zmniejszenie kosztów żywienia, np. przez ograniczenie pasz białkowych
• poprawie wskaźników rozrodu
• wzroście wydajności mleka i białka w mleku
• zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska ( mniej wydalanego azotu )

Zbyt wysokie zawartości mocznika w mleku mogą świadczyć m.in. o podtruwaniu krowy przez amoniak. Ten bardzo trujący składnik dostaje się wraz z krwią do macicy i często powoduje zamieranie zarodków. Krowy z wysokimi zawartościami mocznika w mleku nie chcą się zacielać .Często powtarzają ruje, mając przy tym dłuższe niż fizjologiczne, okresy  międzyrujowe (np.35 dni), świadczące o zamieralności  zarodków. Wartości prawidłowe zawartości mocznika w mleku całego stada  powinna mieścić się w zakresie 250-270 mg/litr, przy zawartości białka 3,2-3,3%.

O istnieniu w stadzie zagrożenia ketozą mogą informować już wyniki w raporcie RW-1, są jednak niewystarczające i dla znalezienia krów, które mogą mieć problemy z ketozą konieczna jest analiza raportu RW- 2.

Ocena  zagrożenia  subkliniczną  ketozą  to  nowa  usługa  w  stadach  objętych kontrolą użytkowości. Informacje dotyczące tej jednostki są ujęte w nowym raporcie żywieniowym  czyli RW11, który jest dostępny od kwietnia 2013 na terenie całego kraju w programie ,,Hodowca online”. Postać drukowana pociąga za sobą koszty, zarówno dla Federacji, jak i użytkowników, elektroniczna natomiast o wiele szybsza, elastyczniejsza i tańsza.  Głównym zamysłem wprowadzenia nowego raportu było stworzenie narzędzia dla doradców żywieniowych do dyskusji z hodowcami odnośnie poprawnego czy niepoprawnego żywienia stada. Oprócz ilości ciał ketonowych w mleku są w nim zawarte informacje o poziomie mocznika, ocenie równowagi białkowo-energetycznej w żwaczu, stosunku zawartości tłuszczu do białka w zależności od fazy laktacji. U wysokowydajnych krów mlecznych w początkowej fazie laktacji występuje ujemny bilans energetyczny. W celu uzupełnienia niedoborów energii uwalniane zostają rezerwy tłuszczowe ciała. Uwolnione kwasy tłuszczowe w nadmiarze nie mogą być przetworzone w całości ze względu na ograniczoną wydolność wątroby powstają w związku z tym: aceton, kwas β – hydroksymasłowy, czyli ciała ketonowe  Znaczne ilości ciał ketonowych w mleku, a także już dostępne dane jego składu chemicznego, który ulega zmianie  u krów dotkniętych ketozą (spada zawartość białka w mleku, wzrasta zawartość tłuszczu, czego rezultatem jest większy stosunek białka do tłuszczu) są sygnałem dla producentów mleka. Szczegółowa analiza raportów wynikowych  dostarcza ogromnej wiedzy na temat poszczególnych krów i całego stada. W przypadku przypuszczenia subklinicznej ketozy, krowy w raporcie RW-2 oznaczone są symbolem K!, a doradcy żywieniowi wspólnie z właścicielem gospodarstwa analizują proces  produkcji białego surowca. Zwracają również uwagę na poniższe czynniki oraz błędy, które przyczyniają się do podwyższonego poziomu ciał ketonowych w mleku:

• niewłaściwe pokrycie zapotrzebowania na energię paszami;
• skarmianie pasz złej jakości, szczególnie zawierające kwas masłowy;
• niewłaściwy  podział  zwierząt  na  grupy  technologiczne,  ich  liczba  w  grupach (przeładowanie  w kojcach obór wolnostanowiskowych);
• sposób  pobierania  pasz  ze stołu  paszowego, celem wyeliminowania  możliwości ich sortowania;
• ocena wyglądu kału z uwzględnieniem obecności ziarna kukurydzy i innych zbóż;
• sprawdzenie staranności żywienia mineralno-witaminowego, w tym lizawek solnych;
• nagłe zmiany w żywieniu;
• złe dostosowanie dawki pokarmowej do wydajności i potencjału genetycznego krowy;
• nieprawidłowe żywienie krowy w okresie zasuszania i w okresie okołoporodowym;
• systematyczne kontrolowanie żywienia i ocena kondycji krów;
• ciągły dostępu  do świeżej i czystej wody, właściwa wentylacja obory szczególnie w okresie dużych upałów;

Dane z tabulogramów oraz spostrzeżenia doradców żywieniowych, stanowią pełen obraz problemu występujący w gospodarstwie , który pozwala  hodowcy podjąć decyzje odnośnie postępowania ze stadem, celem wyeliminowania tej bardzo groźnej choroby metabolicznej. Ketoza u krów powoduje spadek wydajności , zmniejsza odporność na choroby, oddziałuje niekorzystnie na rozród, a w końcu prowadzi do  przedwczesnej eliminacji zwierząt i kierowanie na ubój.

Prowadzenie oceny wartości użytkowej bydła mlecznego pozwala racjonalnie zarządzać stadem. Ocena sprzyja szybszemu postępowi hodowlanemu, poprawie wydajności i jakości produkowanego mleka. Umożliwia monitorowanie stada i szybsze reagowanie na niekorzystne zmiany jakie wypływają z analizy uzyskiwanych wyników. Pozwala dokonywać właściwych kojarzeń, planować remont stada, jego brakowanie czy dokładniej ustalić dawki pokarmowe. Jest również świadectwem nowoczesnego podejścia do niełatwej produkcji mleka.

 

Jerzy Mikołajczak
WODR Poznań