Wyniki produkcyjne uzyskiwane od określonej populacji świń zależą nie tylko od warunków środowiskowych, ale także od wartości genetycznej zwierząt i mądrego wykorzystania zasobów tych genów. Przedstawiona powyżej formuła wydawałoby się, że jest oczywista i ogólnie znana, ale czy na pewno przestrzegana przez producentów w Polsce?

W związku ze stałą koniecznością poprawy genetycznej świń ( ciągle zwiększające się oczekiwania konsumentów, zmieniające się warunki środowiskowe itp.) niezbędne jest stałe prowadzenie prac hodowlanych. Zabiegi te są kosztowne, gdyż wymagają prowadzenia dokładnej oceny zwierząt podlegających selekcji, prowadzenia odpowiedniej dokumentacji itp. Gdyby prowadzono ją na całej populacji, koszt jaki należałoby ponieść na przeprowadzenie prac hodowlanych byłby ogromny i na pewno przekroczył spodziewany zysk. Z tych powodów doskonalenie genetyczne prowadzi się na wybranej części pogłowia (pogłowie zarodowe), a uzyskany materiał rozprowadza w teren, poprawiając całą krajową populację. W Polsce krajowy program hodowlany prowadzi Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS. Program hodowlano-produkcyjny funkcjonuje w oparciu o dwustopniową strukturę, w której pierwszy poziom stanowi hodowla zarodowa a drugi chów masowy. Mimo, iż każdy z tych poziomów spełnia odmienną rolę, to jednak ściśle ze sobą współpracują i uczestniczą w realizacji Programu. Celem programu hodowlanego jest uzyskanie jak największego postępu genetycznego w zakresie najważniejszych cech użytkowych. Efektem takiego działania będzie wzrost efektywności produkcji zwierzęcej i wyprodukowanie odpowiedniej ilości i jakości żywca wieprzowego.

W hodowli zarodowej wyróżnia się dwa rodzaje stad hodowlanych: stada produkujące zarówno knurki jak i loszki hodowlane oraz stada produkujące wyłącznie loszki hodowlane. Hodowla zarodowa zajmuje się doskonaleniem ras czystych w zakresie cech użytkowości rozpłodowej, tucznej i rzeźnej. Aktualnie programem hodowlanym objęte są następujące rasy czyste: wielka biała polska, polska biała zwisłoucha, duroc, hampshire, pietrain. Rasy rodzime, tzn. puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra objęte są "Krajowym programem ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich" w celu zachowania puli genów właściwych danej rasie. W hodowli zarodowej prowadzi się kojarzenia w obrębie rasy i krzyżowania międzyrasowe w celu doskonalenia ras czystych i wyprodukowania loszek i knurków mieszańców. Produkcja knurków i loszek mieszańców odbywa się w oparciu o zalecane kombinacje krzyżowania z uwzględnieniem właściwości komponentów matecznych i ojcowskich. Loszki mieszańce mogą być zatem wyprodukowane z wykorzystaniem rasy wbp i pbz, natomiast knurki mieszańce w oparciu o rasy należące do komponentu ojcowskiego, tzn. duroc, hampshire i pietrain, zgodnie z założeniami rejestru.

Prace hodowlane prowadzone w obrębie linii matecznych zmierzają do uzyskania:

1. Wysokiego poziomu cech związanych z użytkowością rozrodczą
2. Odpowiedniego tempa wzrostu
3. Niskiego zużycia paszy na 1 kg przyrostu masy ciała
4. Mięsność tusz na poziomie: 58 % dla loszek, 60 % dla knurków
5. Uwolnienia ras należących do komponentu matecznego genu wrażliwości na stres RYR1^T .

Rasy należące do komponentu ojcowskiego powinny charakteryzować się:

1. Wysokimi przyrostami dziennymi masy ciała
2. Niskim zużyciem paszy na 1 kg przyrostu masy ciała
3. Wysoką zawartością mięsa w tuszy: dla ras hampshire i duroc - 62 %, dla rasy pietrain - 65 %
4. Nie mogą być nosicielami genu wrażliwości na stres RYR1^T .

Zakłada się, aby wszystkie stada świń posiadały certyfikaty zdrowotne, tzn. były wolne od chorób:

• PRRS (zespołu rozrodczo-oddechowego)
• Mykoplazmowego zapalenia płuc
• Choroby Aujeszkyego
• Leptospirozy
• ZZZN (zakaźnego zanikowego zapalenia nosa)
• Gruźlicy

Ponadto kontroluje się występowanie w stadach następujących jednostek chorobowych: dyzenterii, adenomatozy, salmonellozy, pleuropneumonii, Mhp (Mycoplasma hyopneumoniae), świerzbu, streptokokozy i choroby Glässera.

1. Schemat hodowli i produkcji według programu realizowanego przez Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS”

2. Rozprowadzenie materiału hodowlanego w programie realizowanym przez Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS” (dane liczbowe dotyczą 2011 roku - Strategia odbudowy i rozwoju produkcji trzody chlewnej w Polsce do 2030r.)

Oprócz świń z Krajowego Programu Hodowlanego w Polsce fermom produkcyjnym oferowane są loszki i knurki z komercyjnych programów hodowlanych. Programy te realizowane są przez firmy:

• Hypor - holenderska firma wchodząca w skład grupy Nutreco, obecna w Polsce od 1999 roku.
• JSR-Eco Pig - firma działająca głównie w Wielkiej Brytanii, w Polsce obecna od roku 1998.
• Pen Ar Lan - firma wywodząca się z Francji, działa w Polsce od 1998 roku.
• PIC - komercyjna międzynarodowa firma, działa na polskim rynku od 1994 roku.

Z danych uzyskanych z ZHiPTCh POLSUS wynika, że jeśli założymy jako poprawny średni roczny wskaźnik wymiany stada 33%, to w roku 2013 w produkcji masowej w Polsce wymieniono ok. 15% stada podstawowego loch. Niestety, nie udało się uzyskać danych z pozostałych firm działających w Polsce. Nie sądzę jednak, aby miały one łącznie większy wpływ na produkcje masową jak POLSUS. Powinno to dawać do myślenia. Może jest to częściowa odpowiedź na znaczące różnice uzyskiwanych wyników produkcyjnych zaprezentowanych w poniższych tabelach.

3. Pogłowie macior i produkcja żywca wieprzowego na 1 maciorę w Polsce i w Danii w latach 1970-2012 (Strategia odbudowy i rozwoju produkcji trzody chlewnej w Polsce do 2030r.)

4. Wybrane wyniki produkcyjne w Polsce w wybranych krajach UE i średnia dla UE-15 (Strategia odbudowy i rozwoju produkcji trzody chlewnej w Polsce do 2030r.)

Ocenę i wybór, z którego programu hodowlanego skorzystać, POLSUS’a, czy innych firm komercyjnych pozostawiam producentom. Najważniejszym jest to, aby korzystać z konkretnego programu i stosować się do zalecanych zasad.

Michał Bartz
DSPRSJiD WODR Poznań