Znaczny postęp w hodowli wysokomlecznego bydła rasy HF spowodował wzrost występowania chorób metabolicznych i zaburzeń poporodowych. Problemem jest nadmierna kondycja oraz duży jej spadek w krótkim czasie. Istnieje znaczny związek między takimi zmianami a występowaniem ketozy, stłuszczeniem wątroby, przemieszczeniem trawieńca i innymi chorobami przemiany materii. Prawidłowa kondycja krów świadczy o odpowiednim żywieniu i dobrym stanie zdrowia, co umożliwia zmaksymalizowanie produkcji mleka.
Powszechnie stosowana tzw. punktowa ocena kondycji B C S w poszczególnych stanach fizjologicznych może w wielu przypadkach zapobiegać kłopotom związanym z cielnością, wzrostom częstotliwości chorób na tle przemiany materii jak również stanom zapalnym wymion. Każdy taki przypadek niesie ze sobą obniżenie wydajności mlecznej, przydatności zwierząt do dalszego użytkowania oraz efektywności produkcji. Dlatego zaleca się bezkosztowe, nieinwazyjne, subiektywne oszacowanie energii metabolicznej zgromadzonej w podskórnej tkance tłuszczowej oraz mięśniowej, szczególnie systematyczne kontrolowanie kondycji ciała w okresie okołoporodowym oraz we wczesnej laktacji.
Ocena kondycji w systemie BCS przyjmuje pięciopunktową skalę, dotyczy ona ośmiu następujących partii ciała krów:
- wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych;
- linia poprowadzona między wyrostkami kolczystymi, a wyrostkami poprzecznymi kręgów lędźwiowych;
- zakończenie krawędzi wyrostków poprzecznych;
- przejście wyrostków poprzecznych w dół głodowy;
- guzy biodrowe i kulszowe;
- płaszczyzna między guzem biodrowym, a kulszowym;
- płaszczyzna między dwoma guzami biodrowymi;
- okolice okołoodbytowe;
Szacowanie odbywa się z dokładnością do 0,25 punktu, a otrzymana średnia z ośmiu punktów stanowi ocenę kondycji krowy od 1do 5 BCS:
- krowa bardzo chuda;
- krowa chuda, ale kości grzbietu nie sterczą i są nieco pokryte mięśniami;
- krowa w średniej kondycji, guzy kulszowe i biodrowe są zaokrąglone i miękkie w dotyku;
- krowa gruba i okrągła, pojedyncze kręgi wyczuwalne tylko przy silnym ucisku;
- krowa bardzo otłuszczona, przy nasadzie ogona wyraźne fałdy, a dół podogonowy wypełniony tłuszczem;
Systematyczne określanie zapasów energetycznych przy pomocy punktowej oceny kondycji w poszczególnych okresach ich użytkowania w znacznym stopniu ułatwia zarządzanie stadem. Przyczynia się także do zwiększenia produkcji, poprawy zdrowotności i wskaźników rozrodu u wysoko wydajnych krów i wchodzących w okres rozrodczy jałówek. Zapasione krowy i jałówki są często następstwem błędnego wyobrażenia o poprawnej kondycji bydła mlecznego. Jałówki muszą być naprawdę dużo chudsze od starszych krów.
Praktycznie, krycie jałówki powinno odbywać się przy wyraźnie widocznych pięciu żebrach po jej prawej stronie. Natomiast w dniu porodu trzech żeber. Nie należy bać się chudych jałówek, dbajmy o to, aby były wyrośnięte, zdrowe, z dużą ramą i świetnym apetytem. Zadbanie o dobrą kondycję jałówek i krów jest jednym z najtańszych i najefektywniejszych sposobów na zmniejszenie kosztów produkcji mleka. Dotyczy to wydatków związanych z zapadalnością na choroby metaboliczne oraz zaburzeń w rozrodzie.
Przeprowadzone doświadczenia na 1400 krowach przekonują o dużej zależności między zmianą kondycji (pkt BCS) a np. lewym przemieszczeniem trawieńca czy ketozą:
| przy | BCS 2,75-3,5 | BCS 3,25-4,00 | BCS pow. 4,00 |
|---|---|---|---|
| lewe przemieszczenie trawieńca | 3,1% | 6.3% | 8,2% |
| Ketoza | 8,9% | 11,5% | 15,7% |
Wyraźnie widać, że przy BCS powyżej 4,00 procentowy udział krów w tych schorzeniach jest dużo wyższy niż przy BCS w granicach 2,75-3,5.
W badaniach wpływu kondycji na płodność krów wykazano ,że wieloródki o niedostatecznej kondycji podczas porodu były częściej brakowane z powodu jałowości i różnych postaci zaburzeń płodności. Krowy o niedostatecznej kondycji podczas zasuszania cechowały się po wycieleniu większą skłonnością do torbieli jajnikowych i zatrzymania błon płodowych.
Z kolei u krów o prawidłowej kondycji w okresie okołowycieleniowym przypadki zatrzymania łożyska oraz zapalenia błony śluzowej macicy należały do rzadkości. Natomiast w nadmiernej kondycji traciły apetyt już kilka dni przed porodem, w znacznym stopniu niż u zwierząt w dobrej kondycji. Utrata apetytu to powód do destabilizacji przemiany materii i gospodarki hormonalnej, krowa która chudnie i traci kondycje nie może się zacielić.
Oto jak zmiana kondycji (pkt BCS) w okresie pomiędzy porodem a pierwszym zbiegiem krycia wpływa na wskaźnik zapładnialności.
| Zmiany kondycji BCS | Wskaźnik zapładnialnosci(%) (skuteczność 1. inseminacji),% |
|---|---|
| Więcej niż +1 | 62 |
| 0,00 | 50 |
| od 0,00 do - 0,50 | 65 |
| od – 050 do -1,00 | 53 |
| -1,00 | 38 |
| ponad - 1,00 | 17 |
Zmiana kondycji ciała krów (ubytek masy ciała) w pierwszym okresie laktacji przyczynia się do zaburzenia płodności przejawiającej się wydłużeniem okresu od ocielenia do wystąpienia pierwszej rui, oraz w zużyciu większej liczby porcji nasienia, niezbędnych do uzyskania skutecznego zacielania krowy.
Pęcherzyki jajnikowe są nieprawidłowo wykształcone co utrudnia owulacje oraz zmniejsza ilość wydzielanego progesteronu. Aby uniknąć powyższych nieprawidłowości krowa rasy holsztyńsko-fryzyjskiej przy wycieleniu powinna być w kondycji 3,00-3,30 pkt. W tym celu należy zwrócić szczególną uwagę na żywienie krów w okresie zasuszania aby zwierzęta po wycieleniu nie były nadmiernie chude (1,50 pkt) ani tłuste (powyżej 3.50 pkt).
Po porodzie, w początkowej fazie laktacji bardzo ważne jest dostarczenie zwierzętom najlepszej jakości pasz objętościowych, aby umożliwić pobieranie jak największej ilości suchej masy w dawce pokarmowej wzbogaconej łatwoprzyswajalnymi nośnikami energii. Tak żywione krowy przy wspomnianej powyżej kondycji 3,00-3,30 pkt. tracą 0,75 pkt BCS ,(powyżej 0,5 kg masy ciała dziennie) w ciągu pierwszych 70-80 dni laktacji. Posiadają wtedy najlepszy profil metaboliczny, który przekłada się na bardzo dobry stan zdrowia.
Ocenę kondycji należy wykonywać metodą BCS indywidualnie u każdej krowy kilka razy w ciągu roku zgodnie z Kupczyńskim to:
- połowa okresu zasuszenia
- moment wycielenia
- 45,90,180 i 270 dzień laktacji.
Praktyka pokazuje, że nie we wszystkich stadach bydła mlecznego prowadzi się regularnie pomiary kondycji zwierząt. Brak tej kontroli, szczególnie w oborach bezuwięziowych może prowadzić do problemów związanych z leczeniem i zwiększonym brakowaniem, a to wiąże się ze znacznym obniżeniem: wydajności mlecznej, przydatności do dalszej hodowli oraz efektywności produkcji.
Jerzy Mikołajczak
WODR Poznań