Grypa ptaków to ostra choroba zakaźna występująca powszechnie u ptaków, wywołana przez typ A wirusa grypy, który należy do rodziny Orthomyxoviridae, rodzaju Influenzavirus A. Grypa ptaków występuje na całym świecie i wszystkie gatunki ptaków są podatne na zarażenie się wirusem, choć niektóre gatunki są bardziej odporne od innych. Do tej pory zidentyfikowano ponad 140 szczepów wirusa. Większość z nich to odmiany łagodne o niskiej patogenności, jednak dwa szczepy (H5 i H7) są wysokiej patogeniczności (ang. Highly Pathogenic Avian Influenza, HPAI) i mogą przyczyniać się do dużej śmiertelności wśród drobiu.

Pierwsze przypadki wykrycia wirusa H5N8 w Europie zanotowano u drobiu i ptaków dzikich między listopadem 2014 a lutym 2015 w następujących krajach: Niemcy, Holandia, Wielka Brytania, Włochy, Szwecja i Węgry. Natomiast pierwsze informacje na temat wirusa wysoce zjadliwej grypy ptaków H5N8 pochodzą z Azji z przełomu 2009 i 2010 roku. Większe nasilenie epidemii miało miejsce od początku 2014 roku, najpierw w Korei Południowej, Japonii i Chinach, skąd wirus został zawleczony do Europy i Ameryki Północnej.

W październiku 2016 roku wirus pojawił się w Europie ponownie, jednak skala epidemii jest znacznie większa. Od października 2016 do początku lutego 2017 odnotowano ponad 1400 ognisk choroby u drobiu lub ptaków dzikich. Dwadzieścia trzy państwa europejskie zgłosiły obecność wirusa HPAI podtypu H5N8 u dzikich ptaków, a są to: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Węgry.

Wirus wykrywany jest przede wszystkim u ptaków związanych ze środowiskiem wodnym (blaszkodziobe i siewkowe) – najczęściej u łabędzi niemych i różnych gatunków kaczek. 

Łabędź niemy (fot. M. Bartz).

Dotychczas wykryto wirusa u ptaków dzikich w ponad 700 lokalizacjach. Analiza przypadków HPAI H5N8 u dzikich ptaków wskazuje, że wirus charakteryzuje się szerszym spektrum wrażliwych gatunków niż wirus HPAI H5N8, który pojawił się w Europie na przełomie lat 2014 i 2015.

W 20 krajach potwierdzono obecność wirusa HPAI/H5N8 u drobiu, a są to: Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Macedonia, Niemcy, Polska, Rosja, Serbia, Słowacja, Szwecja, Ukraina, Węgry, Wielka Brytania. Ogółem zdiagnozowano w Europie kilkaset ognisk tej choroby (w tym na Węgrzech ponad 230, a we Francji ponad 200). Wirus stwierdzany jest zarówno u drobiu utrzymywanego w systemie przyzagrodowym, jak i chowie fermowym. Zazwyczaj stwierdzenie wirusa u drobiu było poprzedzone jego wykryciem w populacji dzikiej.

Sytuacja w Polsce

Od momentu wykrycia pierwszych przypadków H5N8 (listopad 2016) zdiagnozowano w Polsce 55 ognisk HPAI H5N8 u drobiu (indyki, gęsi, kaczki, kury – zarówno w chowie fermowym, jak i przyzagrodowym) oraz zakażenia tym wirusem u ptaków dzikich w ok. 60 lokalizacjach (rycina poniżej). W dwóch miejscach (województwo dolnośląskie) zakażenie wirusem HPAI podtypu H5N5 stwierdzono u łabędzi niemych.

W Wielkopolsce do 22.02.2017 stwierdzono 4 przypadki wysoce zjadliwej grypy H5N8 u  ptaków dzikich i 9 ognisk w hodowli fermowej.

​Mapa ryzyka wystąpienia grypy ptaków opracowana przez PIW PIB w Puławach (metodą MCDA, dotyczy chowu fermowego):

Objawy choroby

Typowe objawy kliniczne u drobiu obejmują spadek pobierania paszy i wody, u niosek – spadek nieśności (u gęsi możliwe tzw. „lanie jaj”), duszność, apatię, zapalenie spojówek, niekiedy objawy nerwowe i zwiększoną śmiertelność.

Objawy choroby mogą być jednak zróżnicowane w zależności od gatunku drobiu:

• indyki – nagłe zatrzymanie pobierania paszy i wody, depresja, drgawki i utrata koordynacji ruchowej, przewracanie się na grzbiet, paraliż skrzydeł, spadek produkcji nieśnej, zniekształcenia skorup, w skrajnych przypadkach przebieg jest piorunujący;
• kury – brak apetytu, osowiałość, silne obrzęki zatok, spadek nieśności, drżenia głowy, paraliż skrzydeł, przewracanie się na grzbiet, wysoka śmiertelność;
• kaczki i gęsi – u kaczek przebieg uzależniony od wirusa wywołującego zakażenie, a śmiertelność może się wahać od 0 do 100%, osowiałość, zapalenie spojówek, drżenia ciała, kręcz szyi, zarzucanie głowy na grzbiet;
• ptaki łowne – ciężkie objawy oddechowe prowadzące do skrajnego wyczerpania, biegunka (często białej barwy), zatrzymanie nieśności, śmiertelność 75-100%;
• ptaki dzikie – objawy neurologiczne (skręty szyi, ruchy maneżowe), odłączanie się od stada, utrata lęku przed człowiekiem, niechęć do poruszania się.

W przypadku zaobserwowania powyższych objawów, należy niezwłocznie powiadomić odpowiednie osoby i instytucje (lekarz weterynarii prywatnej praktyki, powiatowy lekarz weterynarii).

Przyczyny zakażania ptaków i zalecenia bioasekuracji

Do zakażenia drobiu dochodzi przez kontakt bezpośredni z ptactwem dzikim, lecz najczęściej – pośredni, przez użytkowanie zbiorników wodnych lub terenów, na których znajdują się odchody dzikich ptaków. W szerzeniu się zakażeń pomiędzy fermami drobiu dużą rolę odgrywa człowiek, gdyż wirus łatwo przenosi się na odzieży, sprzęcie czy środkach transportu. Bardzo ważnym źródłem zakażenia może być słoma zawierająca odchody dzikich ptaków i stosowana jako ściółka w obiektach, w których utrzymywany jest drób.

W związku z tym zaleca się bezwzględne przestrzeganie następujących zasad bioasekuracji:

• zabezpieczyć paszę i ściółkę przed dostępem dzikich zwierząt;
• nie karmić drobiu na zewnątrz budynków, w których drób jest utrzymywany;
• stosować w gospodarstwie odzież i obuwie ochronne oraz po każdym kontakcie z drobiem lub dzikimi ptakami umyć ręce wodą z mydłem;
• stosować maty dezynfekcyjne w wejściach i wyjściach z budynków, w których utrzymywany jest drób;
• wskazane jest przetrzymywanie drobiu w przeznaczonych do tego celu pomieszczeniach bez możliwości swobodnego poruszania się po otwartym wybiegu.

Grypa ptaków a zdrowie ludzi

Dotychczas nie stwierdzono na świecie ani jednego przypadku zakażenia wirusem HPAI/H5N8 u człowieka i w chwili obecnej nie ma podstaw do wprowadzania ponadstandardowych środków prewencyjnych w odniesieniu do ludzi. Biorąc jednak pod uwagę ewolucyjne pochodzenie wirusów H5N8 od H5N1 oraz generalnie dużą zmienność wirusów grypy, wskazana jest pewna ostrożność, szczególnie u osób zawodowo mających kontakt z drobiem i ptakami dzikimi. Zaleca się stosowanie rutynowych zasad higieny, takich jak mycie rąk ciepłą wodą z mydłem oraz unikanie bezpośredniego kontaktu z drobiem chorym, padłym ptactwem dzikim oraz przedmiotami, na których znajdują się ślady ptasich odchodów.

Do opracowania wykorzystano materiały i publikacje udostępnione przez Główny Inspektorat Weterynarii, Państwowy Instytut Weterynarii PIB w Puławach, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

• „Analiza przyczyn występowania grypy ptaków w Polsce i państwach UE” – dr hab. Krzysztof Śmietanka prof. nadzw., dr hab. Krzysztof Niemczuk prof. nadzw.
• „Apel do hodowców drobiu” – MRiRW
• „Informacja dla hodowców drobiu” – MRiRW
• „Raport z aktualnej związanej z występowaniem w Polsce i innych krajach Europy wirusa wysoce zjadliwej grypy ptaków podtypu H5N8” – dr hab. Krzysztof Niemczuk prof. nadzw.
• „Wysoce zjadliwa grypa ptaków H5N8 w Polsce i innych krajach Europy – aktualna sytuacja i ocena ryzyka” – dr hab. Krzysztof Śmietanka, prof. nadzw.
• „Wysoce zjadliwa grypa ptaków – objawy kliniczne i zmiany anatomopatologiczne” - dr hab. Krzysztof Śmietanka, prof. nadzw.