Lalki, pluszowe misie, czy klocki lego to zabawki, którymi chętnie bawią się dzieci. Ale czy te zabawki są bezpieczne? Co powinniśmy wiedzieć kupując zabawki dla dzieci?

Od 20 lipca 2011 roku obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarski (Dz.U. nr 83 z 2011 roku, poz. 454 ze zm.) w sprawie zasadniczych wymagań dla zabawek. Celem wprowadzenia tego rozporządzenia było dostosowanie polskich przepisów prawnych do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/48/WE z 18.06.2009 roku w sprawie bezpieczeństwa zabawek (Dz.Urz.UEL z 2009, poz. 170.1).

Jakie zasadnicze zmiany wprowadzają te akty prawne?

Nowe przepisy w sprawie wymagań dla zabawek obejmują:

• nową definicję zabawki,
• zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa zabawek wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku,
• sposób oznakowania zabawek,
• analizę potencjalnych zagrożeń stwarzanych przez zabawkę,
• procedury oceny zgodności,
• minimalne kryteria, jakie powinny być uwzględnione przy notyfikacji jednostek oceniających zgodność zabawek z określonymi wymogami.

Według definicji zabawka to wyrób zaprojektowany lub przeznaczony do zabawy oraz taki, który ze względu na swoje cechy charakterystyczne lub wygląd, może być użyty do zabawy przez dzieci w wieku poniżej 14 lat. Zgodnie z taką definicją breloczek z maskotką jest właśnie zabawką. W rozporządzeniu zawarte są także definicje innych produktów, które służą do zabawy. I tak kupując dziecku deskorolkę może to być zabawka, a równie dobrze sprzęt sportowy. Od czego to zależy? W myśl przepisów sprzęt sportowy przeznaczony dla dziecka o wadze poniżej 20 kg jest zabawką. Dlatego musi posiadać oznaczenia dotyczące zabawek i deklarację zgodności – nowy wymóg. Gdy dziecko ma masę ciała powyżej 20 kg deskorolka będzie już sprzętem sportowym, który podlega innym przepisom.

Zabawki należą do produktów najbardziej restrykcyjnie traktowanych w UE, a Dyrektywa 2009/48/WE bardzo mocno podnosi wymagania wobec tych wyrobów. W Dyrektywie zawarte są przepisy, których celem jest poprawa bezpieczeństwa zabawek, a przede wszystkim:

• producent musi przeprowadzać ocenę bezpieczeństwa, żeby dowieść, iż zabawka nie stwarza zagrożenia; takie informacje należy przechowywać 10 lat; jest to ważne przy kontroli, a także w sytuacji kiedy trzeba wyrób wycofać z rynku;
• importer ma obowiązek sprawdzić, czy producent przeprowadził we właściwy sposób ocenę zgodności zabawki i gdy jest to konieczne, sam przeprowadza testy;
• państwa członkowskie mogą nakładać kary w przypadkach, gdy wymogi bezpieczeństwa zawarte w dyrektywie nie są stosowane;
• zaostrzono wymagania zapobiegające zadławieniu się lub uduszeniu dzieci drobnymi elementami zabawek przy uwzględnieniu nowych zagrożeń; gdy zabawki są sprzedawane razem z żywnością, to zawsze muszą być opakowane osobno.

W odniesieniu do oznakowana zabawek obowiązkowe jest oznakowanie CE. W świetle przepisów rozporządzenia muszą być umieszczone dane producenta (nazwa, adres) i importera. Gdy nie można tego umieścić na zabawce, należy to zrobić na opakowaniu lub w dokumencie dołączonym do zabawki. Również przepisy nakładają obowiązek umieszczenia takich Informacji, żeby była możliwa identyfikacja zabawki.

Każda zabawka, której użytkowanie może spowodować zagrożenie, powinna być zaopatrzona w odpowiednie ostrzeżenia sformułowane w języku polskim. Musi pojawić się słowo „ostrzeżenie” lub „ostrzeżenia”. Te ostrzeżenia nie mogą być sprzeczne z przewidywanym sposobem użytkowania zabawki. Jeżeli ostrzeżenia zawierają informacje dotyczące ograniczeń w zakresie użytkowania, to muszą zawierać co najmniej minimalny i maksymalny wiek użytkownika, a także wymagania co do umiejętności użytkownika, jego minimalnej bądź maksymalnej wagi oraz komunikat, że zabawka powinna być użytkowana wyłącznie pod nadzorem osoby dorosłej. To producent decyduje, w jaki sposób poda informacje o minimalnym i maksymalnym wieku użytkownika, ale ma to być czytelne i zrozumiałe dla konsumenta.

I tak jeżeli zabawka nie może być użytkowana przez dzieci do lat 3, to musi być ostrzeżenie o treści „Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 36 miesięcy” lub „Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat” lub znak graficzny:  

„Ostrzeżenie. Wyłącznie do użytku domowego”, np. konie bujane, huśtawki.

„Ostrzeżenie. Do użytku pod bezpośrednim nadzorem osoby dorosłej”, np. żelazka, pralki, suszarki.

„Ostrzeżenie. Zawiera zabawkę. Zalecany nadzór osoby dorosłej”, np. na opakowaniach artykułów spożywczych, w których umieszczone są zabawki (niedopuszczalne jest, aby zabawka umieszczona w żywności lub z nią wymieszana nie miała dodatkowego opakowania).

„Ostrzeżenie. Ta zabawka nie zapewnia ochrony ”, np. imitacja masek i hełmów.

„Ostrzeżenie. Tylko do użytku w wodzie o głębokości odpowiedniej do wzrostu dziecka i pod nadzorem osoby dorosłej”, np. kółka dmuchane.

„Ostrzeżenie. Aby zapobiec ewentualnemu urazowi w wyniku zaplątania się dziecka w zabawkę, należy ją usunąć zanim dziecko zacznie raczkować”, np. zabawki do zawieszenia w łóżeczku bądź w wózku, jak karuzela, pozytywka, grzechotka.

„Ostrzeżenie. Należy stosować środki ochrony indywidualnej. Nie używać w ruchu ulicznym”, np. wrotki, łyżworolki, deskorolki, hulajnogi i rowerki dla dzieci o wadze do 20 kg, a także hulajnogi dla dzieci o wadze do 50 kg oraz zabawki-pojazdy napędzane elektrycznie.

„Ostrzeżenie. Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej (*) lat. Do używania pod nadzorem osoby dorosłej ”, np. zestawy chemiczne, miniaturowe pracownie ceramiczne, zestawy do pokrywania przedmiotów emalią.

„Ostrzeżenie. Zawiera substancje zapachowe mogące powodować alergie”, np. zapachowe gry planszowe, zestawy kosmetyków oraz gry smakowe zawierające substancje zapachowe. Poza samym ostrzeżeniem producent lub importer musi podać nazwę tych substancji — są to np. alkohol cynamonowy, kumaryna czy wyciąg z mchu dębowego. Obowiązek umieszczania ostrzeżenia dotyczącego substancji zapachowych, potencjalnie powodujących alergie, dotyczy zabawek wprowadzonych do obrotu od 20 lipca 2013 r.

Zabawki nie mogą zawierać substancji zapachowych mogących wywołać reakcję alergiczną, takich jak np. olejek komosowy, olejek werbenowy czy piżmo ambrowe, chyba że obecność tych składników jest śladowa (nie przekracza 100 mg/kg) i niezbędna ze względów technicznych.

Czym należy się kierować wybierając zabawkę dla najmłodszych?

• Należy wybrać odpowiednią do wieku dziecka, obowiązkowo poszukać oznakowania.
• Wymiary zabawki powinny być takie, żeby dziecko nie połknęło, ani nie włożyło do nosa czy ucha.
• Zabawki mają być do czyszczenia, a materiały zastosowane do ich wypełnienia nie mogą być twarde albo ostre.
• Zabawki nie powinny mieć ostrych, szklanych lub metalowych krawędzi.
• Zabawki ze sznurkami, tasiemkami, wstążeczkami lub kabelkami powinny mieć dopuszczalną długość sznurków do 220 mm.

Jeszcze kilka istotnych informacji o zabawkach, czyli na co zwrócić uwagę kupując zabawki:

• zabawki powinny posiadać instrukcję w języku polskim o producencie, przeznaczeniu i ostrzeżeniach;
• zabawki do doświadczeń elektrycznych, które zawierają nagrzewające się części, są zalecane dla dzieci powyżej 8 lat;
• hulajnogi dla dzieci o wadze poniżej 20 kg (w wieku około 5 lat) nie muszą posiadać systemu hamulcowego, natomiast dla dzieci o wadze poniżej 50 kg muszą posiadać co najmniej jeden hamulec oddziałujący na tylne koło – skutecznie zmniejsza prędkość bez gwałtownego hamowania;
• jeżeli zabawki posiadają części ruchome, to należy sprawdzić, czy palce dziecka nie utkną pomiędzy jej elementami;
• zabawki drewniane muszą mieć gładkie powierzchnie, a drewniana huśtawka, czy utrzyma dziecko o odpowiedniej masie ciała;
• zabawki dźwiękowe – należy sprawdzić czy zabawka nie jest za głośna, a także czy nie ma ostrzeżenia o zakazie używania w pomieszczeniach zamkniętych;
• zabawki służące do strzelania, czyli strzałki i pociski, powinny być zakończone miękkimi, gumowymi, zasysającymi nakładkami lub innymi końcówkami ochronnymi;
• zabawki elektryczne – ich prędkość nie może przekraczać 8 km/godzinę;
• zabawki na baterie – dostęp do baterii powinien być zabezpieczony przed dzieckiem;
• zabawki wodne, dmuchane (materac, koło ratunkowe, piłka itp.) – otwory służące do nadmuchania powinny być zabezpieczone zatyczkami, które po nadmuchaniu muszą być wciśnięte; nie mogą wystawać na więcej niż 5 mm; produkty o długości powyżej 1,2 m służące do utrzymania dziecka na wodzie nie są klasyfikowane jako zabawki.

Warto się zastanowić w momencie zakupu, czy zabawka jest odpowiednia dla dziecka. Przyjęcie zwrotu zabawki, która nie ma wad, a nie podoba się dziecku, zależy wyłącznie od dobrej woli sprzedawcy. Każdą zabawkę można reklamować w ciągu 2 lat od zakupu, ale nie później niż w ciągu 2 miesięcy od wykrycia wady lub niezgodności z umową, czyli produkt nie posiada cech, o których zapewniał sprzedawca. 

W przypadku problemów z zakupionym towarem można zwrócić się o pomoc do miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów, a także do organizacji pozarządowych, np. Federacji Konsumentów. Dane kontaktowe do instytucji konsumenckich można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: www.uokik.gov.pl. Bezpłatne porady prawne udzielane są również pod numerem Infolinii 800 007 707.

W przypadku podejrzenia, że zabawka może nie być bezpieczna, zawsze należy poinformować o tym producenta lub sprzedawcę oraz właściwą instytucję:

• Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej właściwy z uwagi na miejsce dokonania zakupu (adresy są dostępne na stronie www.uokik.gov.pl),
• Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Departament Nadzoru Rynku
  pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
  e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Zgłoszenie powinno zawierać:

• dane identyfikujące zabawkę (pełną nazwę wraz z jej symbolami, kod EAN – kod kreskowy, nazwę producenta lub importera oraz miejsce zakupu),
• informację o rodzaju stwierdzonej nieprawidłowości i zagrożeniu stwarzanym przez zabawkę.

Bezpieczne zabawki to również zabawki, które są czyste. Dobrze jest raz na pół roku zabawki wyczyścić. Jak to zrobić?

Maskotki-pluszaki należy regularnie odkurzać lub wyczesywać włosianą szczotką, żeby usunąć kurz. Gdy są lekko zabrudzone, to można je natrzeć pianą zrobioną z wody i szamponu dla dzieci i wytrzeć do sucha. Jeżeli nadają się do prania, to po włożeniu do woreczka do prania nastawić program do delikatnego prania i wyprać w pralce. Jednak są maskotki, których nie można prać i wtedy można je włożyć do plastikowego woreczka, wsypać do niego mąkę ziemniaczaną (lub sodę), zamknąć woreczek i „wygnieść pluszaki”. Potem wyjąć i dobrze wytrzepać.

Lalki gumowe lub plastikowe należy przetrzeć gąbką lub szmatką zwilżoną wodą z dodatkiem płynu do mycia naczyń i soku cytrynowego. Jeżeli lalki są poplamione, to pomoże je wyczyścić woda utleniona – na 1 szklankę wody łyżeczka wody utlenionej. Sztuczne włosy lalek myje się szamponem, rozczesuje i zostawia do wyschnięcia.

Drewniane zabawki myjemy – nie moczymy – wilgotną szmatką lub szczotką z miękkim włosiem zwilżoną w wodzie z mydłem i wycieramy do sucha.

Zabawki, które są często wkładane przez dzieci do buzi, można zawinąć w folię i włożyć na 48 godzin do zamrażalnika – wystarczy to zrobić raz w tygodniu.

Alicja Nowak, WODR w Poznaniu

Literatura:

• Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 935, ze zm.)
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla zabawek (Dz.U. nr 83, poz. 454 ze zm.)
• Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. nr 22, poz. 271 ze zm.)
• Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (Dz.U. nr 141, poz. 1176 ze zm.)
• www.uokik.gov.pl
• Artykuły z czasopism