Renta rodzinna jest świadczeniem kompensacyjnym, które ma stanowić rekompensatę dochodu utraconego w związku ze śmiercią bliskiej osoby, czyli powinna dostarczyć członkom rodziny zmarłego środki na utrzymanie, niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Renta rodzinna rolnicza jest świadczeniem pochodnym świadczenia, jakie przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom zmarłego:

• emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia (tj. emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin albo emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy),
• ubezpieczonego, który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy; przyjmuje się, że był on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Do renty rodzinnej są uprawnieni następujący członkowie rodziny zmarłego:

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
• małżonek (wdowa, wdowiec),
• rodzice, w tym również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające,

jeżeli spełniają warunki do uzyskania takiej renty w myśl przepisów emerytalnych.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione mają prawo do renty do ukończenia 16 roku życia, a po osiągnięciu tego wieku do ukończenia 25 roku życia, ale pod warunkiem nauki w szkole.

Dziecko może pobierać rentę rodzinną bez względu na wiek, jeżeli jest całkowicie niezdolne do pracy (całkowicie niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym), ale musi to nastąpić przed ukończeniem 16 roku życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat życia. Jeżeli dziecko ukończyło wiek 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, mają prawo do renty rodzinnej, ale muszą spełnić warunki stawiane dzieciom własnym. Ponadto :

• muszą być przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty); nie dotyczy przypadku, gdy śmierć jest następstwem wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym lub choroby zawodowej,
• nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był opiekunem ustanowionym przez sąd.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

• w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub
• była niezdolna do  pracy (całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym) lub
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwo uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym, które nie ukończyło 16 lat, a w przypadku kształcenia się w szkole 18 lat życia lub
• sprawuje opiekę nad dzieckiem uznanym za całkowicie niezdolne do pracy (całkowicie niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym) uprawnionym do renty rodzinnej.

Wdowa może z tych uprawnień skorzystać w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża – osiągnięcia wieku 50 lat lub niezdolności do pracy lub zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa.

W przypadku małżonki rozwiedzionej lub wdowy, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, może otrzymać rentę rodzinną, gdy spełni wyżej wymienione warunki, a także miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową.

Te same zasady dotyczą wdowca. Nie otrzyma ich partner żyjący w konkubinacie.

Przykład:
Rolniczka ubezpieczona ma 50 lat, chce wydzierżawić gospodarstwo rolne i ubiegać się o rentę rodzinną rolniczą po mężu, od którego śmierci minęły 4 lata. Czy otrzyma rentę rodzinną? 
Tak, bo kiedy mąż zmarł rolniczka miała 46 lat, a wiek 50 lat osiągnęła w ciągu 5 lat od jego śmierci. Renta rodzinna będzie wypłacana w pełnej wysokości, jeśli rolniczka w KRUS przedłoży umowę dzierżawy zawartą w trybie ustawy.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej po zmarłym dziecku ubezpieczonym (emerycie, renciście), jeżeli:

• zmarłe dziecko ubezpieczone (emeryt, rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniało się do ich utrzymania oraz
• spełniają warunki określone dla wdowy i wdowca.

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna renta rodzinna.

Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba, to renta wynosi 85% emerytury podstawowej, którą zwiększa się o:

• 50% nadwyżki – ponad kwotę emerytury podstawowej – emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tj. świadczeń przyznanych przed 01.01.1991 r.),  jaka przysługiwała zmarłemu w chwili śmierci, albo
• 50% części składkowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysługiwałaby zmarłemu w chwili śmierci.

Za każdą następną osobę uprawnioną wysokość renty rodzinnej zwiększa się o 5%. Rentę rodzinną zwiększa się o 10%, jeśli śmierć nastąpiła wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.

Łącznie renta rodzinna nie może być wyższa od kwoty świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, i nie może być niższa od emerytury podstawowej.

Renta rodzinna podlega podziałowi między uprawnionych na równe części, jeżeli:

• do renty rodzinnej uprawnione są osoby małoletnie, nad którymi opiekę sprawują różne osoby,
• pełnoletni członek rodziny zażąda jej podziału,
• zachodzą inne okoliczności, które uzasadniają podział renty rodzinnej.

Wysokość renty ustala się według wskaźnika wymiaru.

Wypłata renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej ulega zawieszeniu, jeżeli uprawniony prowadzi działalność rolniczą. Zawieszenie dotyczy części uzupełniającej renty rodzinnej, tj. 85% emerytury podstawowej.

W przypadku gdy osoba uprawniona do renty rodzinnej osiąga przychód z tytułu, z którego podlega obowiązkowi ubezpieczenia w ZUS, część uzupełniająca renty rodzinnej ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach emerytalnych. Część składkowa renty rodzinnej wypłacana jest zawsze w całości.

Osoby uprawnione do renty rodzinnej, a urodzone po 31.12.1948 r., tracą prawo do tego świadczenia, gdy uzyskają prawo do emerytury pracowniczej. Jednak taka osoba ma możliwość złożenia oświadczenia, że wybiera rentę rodzinną i może nadal ją pobierać. Wtedy środki finansowe zgromadzone na rachunku OFE są przekazywane za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa. Takie oświadczenie jest ostateczne i nie można od niego odstąpić.

Osoba uprawniona do renty rodzinnej jest wzywana przez KRUS – w terminie co najmniej 3 miesięcy przed osiągnięciem przez nią wieku emerytalnego – do złożenia oświadczenia o wyborze świadczenia.

Literatura: www.krus.gov.pl, ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tj. Dz.U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.), internet.

Alicja Nowak, WODR w Poznaniu