Artykuł charakteryzuje wielkopolskie gospodarstwa rolne. Podstawą tej charakterystyki są oceny ekonomiczne gospodarstw rolnych prowadzone przez doradców WODR w Poznaniu, zgodnie z metodyką obowiązującą w Polskim FADN. Wyniki ekonomiczne działalności gospodarstw rolnych ustalane są na podstawie danych księgowych znajdujących się w bazach danych rachunkowych gospodarstw rolnych w województwie wielkopolskim. Dane o zdarzeniach gospodarczych zachodzących w ciągu roku w gospodarstwie rolnym są ewidencjonowane według ściśle określonych zasad i w ustalonym stopniu dokładności. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie dla grup gospodarstw rolnych wyłanianych według powierzchni użytków rolnych od 10 do 20 ha. Nie należy ich traktować jako danych reprezentatywnych dla ogółu gospodarstw w Wielkopolsce. W polu obserwacji Polskiego FADN znajdują się gospodarstwa towarowe o minimalnej wielkości ekonomicznej 4000 euro, po przekroczeniu której włącza się gospodarstwo rolne do pola obserwacji FADN. Wielkość ta ustalana jest od 2010 roku obrachunkowego na podstawie analizy sum Standardowej Produkcji (SO)* wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie. W celu wyeliminowania wahań wartości produkcji powodowanych np. warunkami pogodowymi czy też zmianami cen produktów, do obliczeń przyjmowane są średnie z pięciu lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z określonego regionu.

Tabela nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych obejmujących Wielkopolskę według powierzchni użytków rolnych.

Źródło: GUS
​PSR – Powszechny Spis Rolny

Wykres nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych obejmujących Wielkopolskę według powierzchni użytków rolnych.

Gospodarstwa rolne w Wielkopolsce charakteryzują się dużym rozdrobnieniem. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych przypadająca na jedno gospodarstwo w roku 2016 wyniosła 13,49 ha. Ponad 20% gospodarstw w Wielkopolsce gospodarzy na powierzchni od 10 ha do 20 ha, a ich łączny udział w użytkach rolnych wynosi 23%. Mimo że liczba tych gospodarstw rolnych według danych ostatniego spisu rolnego uległa zmniejszeniu, to procentowy udział w ogólnej liczbie gospodarstw powyżej 1 ha zwiększył się z 21,2% do 23,5%.

Wykres nr 2. Użytkowanie gruntów (ha) w Wielkopolsce w różnych obszarowo gospodarstwach rolnych.

Źródło: GUS – PSR 2010

Tabela nr 2. Wybrane informacje o gospodarstwie rolnym.

Bazując na danych rachunkowych Polskiego FADN, w gospodarstwach Wielkopolski o powierzchni od 10 do 20 ha odnotowano, że w strukturze własnościowej użytków rolnych dominowały grunty własne. Niemniej znaczny był udział dodzierżawionych użytków rolnych, który zwiększył się z 28% w roku 2010 do 36% w roku 2015. Z analizy danych rachunkowych wynika, że w gospodarstwach rolnych w przedziale użytków rolnych od 10 do 20 ha w zasiewach dominują zboża – 57-67% oraz uprawy przemysłowe i warzywa – 20-30%. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, to dominował chów trzody chlewnej. W produkcji bydła od roku 2012 odnotowano wyraźny wzrost, głównie krów mamek i młodego bydła opasowego.

Tabela nr 3. Wybrane informacje o losztach gospodarstwa rolnego.

Z danych Polskiego FADN według liczby gospodarstw w próbie w kraju wynika, że dochody z pozarolniczych źródeł wystąpiły w 12% według powierzchni użytków rolnych od 10 ha do 20 ha – „średnio małe” i stanowiły średnio w analizowanym okresie 33% udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej. Można zaobserwować, że udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej w ostatnich latach utrzymuje się na tym samym poziomie. Pozostała część dochodu gospodarstw domowych – średnio 67% jest dochodem uzyskanym z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Najważniejszym źródłem dochodów spoza gospodarstwa rolnego gospodarstw domowych była praca najemna – średnio 48% dochodów pochodziło z tego źródła. Drugim co do ważności źródłem dochodów, które przynosiło około 38% dochodów w gospodarstwach domowych, były emerytury i renty.

Wykres nr 3. Dochody rodziny rolniczej w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według powierzchni użytków rolnych – „średnio małe”.

Wykres nr 4. Dochody spoza gospodarstwa rolnego w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według powierzchni użytków rolnych – „średnio małe”.

W niniejszym artykule bazując na danych Polskiego FADN podjęto próbę krótkiego scharakteryzowania gospodarstw rolnych według powierzchni użytków rolnych – od 10 ha do 20 ha. Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są średnimi arytmetycznymi dla gospodarstw towarowych prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN.

*Standardowa Produkcja (SO, Standard Output) jest to średnia z 5 lat wartość produkcji określonej działalności produkcyjnej (roślinnej lub zwierzęcej) uzyskiwana w ciągu 1 roku z 1 ha lub od 1 zwierzęcia (z wyjątkami: grzyby jadalne – 100 m², drób – 100 szt., pszczoły – 1 pień pszczeli, czyli 1 rodzina pszczela), w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych.

Materiał źródłowy:

• Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2014, IERiGŻ PIB Warszawa.
• Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.