W polu obserwacji Polski FADN znajdują się gospodarstwa towarowe, a minimalna wielkość ekonomiczna 4 000 euro, po przekroczeniu której włącza się gospodarstwo rolne do pola obserwacji FADN, ustalana jest od 2010 roku obrachunkowego na podstawie analizy sum Standardowej Produkcji (SO) z danych GUS w poszczególnych klasach wielkości ekonomicznej. Standardowa Produkcja jest to średnia z pięciu lat wartość produkcji określonej działalności rolniczej (roślinnej lub zwierzęcej) uzyskana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. W celu wyeliminowania wahań wartości produkcji powodowanych np. warunkami pogodowymi czy też zmianami cen produktów, do obliczeń przyjmowane są średnie z pięciu lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z określonego regionu. Typ rolniczy gospodarstwa rolnego określany jest na podstawie udziału poszczególnych działalności rolniczych w tworzeniu całkowitej wartości SO gospodarstwa. Typ rolniczy gospodarstwa odzwierciedla jego system produkcji. Działalność gospodarcza inna niż rolnicza nie jest brana pod uwagę w typologii gospodarstw dokonywanej na podstawie działalności rolniczych. W Polskim FADN jest osiem typów ogólnych (TF8) gospodarstw rolnych. Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne (GR) uczestniczące w Polskim FADN – Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2014. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych w polu obserwacji wyłanianych według typów rolniczych.

Tabela nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących region Wielkopolska i Śląsk według klasy wielkości ekonomicznej i typów rolniczych – „uprawy polowe”.

Źródło: GUS
​PSR – Powszechny Spis Rolny

Wykres nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych – „uprawy polowe”.

Wśród omawianej grupy gospodarstw rolnych średnia powierzchnia użytków rolnych w rejonie Wielkopolska i Śląsk wynosiła 33-52 ha. Liczba gospodarstw w tej grupie w ostatnich latach znacznie zwiększyła się (Tabela 2), a ich udział procentowy w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw towarowych w rejonie o minimalnej wielkości ekonomicznej 4 000 euro wzrósł o 16%, z 12% do 28%. Według klas wielkości ekonomicznej w grupie gospodarstw „uprawy polowe” (Tabela nr 1, Wykres nr 1) wyraźnie dominują gospodarstwa w klasie „bardzo małe” – 41,2-43,3% i „Małe” – 37-37,4%. Porównując wyniki Powszechnego Spisu Rolnego z lat 2002 i 2010 zauważamy wyraźny wzrost liczby tych gospodarstw rolnych. Najmniej gospodarstw w rejonie w typie rolniczym „uprawy polowe” jest w klasie wielkości ekonomicznej „bardzo duże” – 0,4-0,6%. Omawiane gospodarstwa w typie „uprawy polowe” charakteryzują się bardzo wysokim udziałem środków trwałych – 85- 88% oraz dominacją kapitału własnego – 89-92%, co świadczy o wysokiej autonomii finansowania majątku. Wielkość ekonomiczna grupy gospodarstw „uprawy polowe” to 26-31 tys. euro.

Tabela nr 2. Wybrane informacje o gospodarstwie rolnym.

LU – jednostka przeliczeniowa zwierząt
AWU – jednostka przeliczeniowa pracy według współczynników stosowanych w UE

Bazując na danych rachunkowych Polski FADN, w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk odnotowano, że w strukturze własnościowej użytków rolnych dominowały grunty własne. Niemniej znaczny był udział dodzierżawionych użytków rolnych – wynosił od 30% do 39%. Z analizy danych rachunkowych wynika, że w gospodarstwach rolnych typ rolniczy „uprawy polowe” w zasiewach dominują zboża – 65-70% i pozostałe uprawy (głównie rośliny przemysłowe) – 24-28% oraz niewielki udział warzyw i kwiatów – 1,3-2,0. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, to jej udział jest nieduży i wynosi zaledwie od 1,6 do 2,3 LU.

Tabela nr 3. Wybrane informacje o produkcji gospodarstwa rolnego.

Z danych Polski FADN według liczby gospodarstw w próbie w kraju wynika, że dochody z pozarolniczych źródeł wystąpiły w 6% w typie gospodarstw „uprawy polowe” i stanowiły średnio w analizowanym okresie 18% udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej. Można zaobserwować, że udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej wzrósł z 13% do 21%. Pozostała część dochodu gospodarstw domowych – średnio 82% to dochód uzyskany z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Najważniejszym źródłem dochodów spoza gospodarstwa rolnego gospodarstw domowych była praca najemna, średnio 47% dochodów pochodziło z tego źródła. Drugim co do ważności źródłem dochodów, które przysparzało około 31% dochodów w gospodarstwach domowych były emerytury i renty.

Wykres nr 2. Dochody rodziny rolniczej w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według typów rolniczych – „uprawy polowe”.

Wykres nr 3. Dochody spoza gospodarstwa rolnego w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według typów rolniczych – „uprawe polowe”.

W niniejszym artykule bazując na danych Polski FADN podjęto próbę krótkiego scharakteryzowania gospodarstw rolnych według typu rolniczego „uprawy polowe”. Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są średnimi arytmetycznymi dla gospodarstw towarowych prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN.

Materiał źródłowy:

• Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2014, IERiGŻ PIB Warszawa.
• Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.