W polu obserwacji Polski FADN znajdują się gospodarstwa towarowe, a minimalna wielkość ekonomiczna 4 000 euro, po przekroczeniu której włącza się gospodarstwo rolne do pola obserwacji FADN, ustalana jest od 2010 roku obrachunkowego na podstawie analizy sum Standardowej Produkcji (SO) z danych GUS w poszczególnych klasach wielkości ekonomicznej. Standardowa Produkcja jest to średnia z pięciu lat wartość produkcji określonej działalności rolniczej (roślinnej lub zwierzęcej) uzyskana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. W celu wyeliminowania wahań wartości produkcji powodowanych np. warunkami pogodowymi czy też zmianami cen produktów, do obliczeń przyjmowane są średnie z pięciu lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z określonego regionu. Typ rolniczy gospodarstwa rolnego określany jest na podstawie udziału poszczególnych działalności rolniczych w tworzeniu całkowitej wartości SO gospodarstwa. Typ rolniczy gospodarstwa odzwierciedla jego system produkcji. Działalność gospodarcza inna niż rolnicza nie jest brana pod uwagę w typologii gospodarstw dokonywanej na podstawie działalności rolniczych. W Polskim FADN jest osiem typów ogólnych (TF8) gospodarstw rolnych. Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne (GR) uczestniczące w Polskim FADN – Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2014. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych w polu obserwacji wyłanianych według typów rolniczych.

Tabela nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących region Wielkopolska i Śląsk według klasy wielkości ekonomicznej i typów rolniczych – „krowy mleczne”.

Źródło: GUS
​PSR – Powszechny Spis Rolny

Wykres nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych – „krowy mleczne”.

Wśród omawianej grupy gospodarstw rolnych średnia powierzchnia użytków rolnych w rejonie Wielkopolska i Śląsk wynosiła 23,50-47,60 ha. Liczba gospodarstw w tej grupie w ostatnich latach znacznie zwiększyła się (Tabela nr 2), a ich udział procentowy w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw towarowych w rejonie o minimalnej wielkości ekonomicznej 4 000 euro wzrósł o 2%, z 5% do 7%. Według klas wielkości ekonomicznej w grupie gospodarstw „krowy mleczne” (Tabela nr 1, Wykres nr 1) wyraźnie dominują gospodarstwa w klasie „małe” – 46,5% i 31,2% oraz „średnio-małe” – 25,2% i 39,1%. Porównując wyniki Powszechnego Spisu Rolnego z lat 2002 i 2010 zauważamy wyraźny wzrost liczby gospodarstw rolnych w klasach „średnio-małe” i ”średnio-duże”. Najmniej gospodarstw w rejonie w typie rolniczym „krowy mleczne” jest w klasie wielkości ekonomicznej „bardzo duże” – 0,2% i 0%. Omawiane gospodarstwa w typie „krowy mleczne” charakteryzują się bardzo wysokim udziałem środków trwałych – 84-90% oraz dominacją kapitału własnego – 88-94%, co świadczy o wysokiej autonomii finansowania majątku. Wielkość ekonomiczna grupy gospodarstw „krowy mleczne” wynosi 39-56 tys. euro.

Tabela nr 2. Wybrane informacje o gospodarstwie rolnym.

LU – jednostka przeliczeniowa zwierząt
AWU – jednostka przeliczeniowa pracy według współczynników stosowanych w UE

Bazując na danych rachunkowych Polski FADN, w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk odnotowano, że w strukturze własnościowej użytków rolnych dominowały grunty własne. Niemniej znaczny był udział dodzierżawionych użytków rolnych, wynosił on aż 60% w roku 2010, a w roku 2014 już tylko 24%. W tym okresie zmniejszyła się znacznie powierzchnia użytków rolnych. Z analizy danych rachunkowych wynika, że w gospodarstwach rolnych typ rolniczy „krowy mleczne” w zasiewach dominują uprawy pastewne – 49-57% i zboża – 37-42%. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, to udział bydła wynosi 97%, w tym krowy mleczne – 59%.

Tabela nr 3. Wybrane informacje o produkcji gospodarstwa rolnego.

Z danych Polski FADN według liczby gospodarstw w próbie w kraju wynika, że dochody z pozarolniczych źródeł wystąpiły w 7% w typie gospodarstw „krowy mleczne” i stanowiły średnio w analizowanym okresie 15% udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej. Można zaobserwować, że udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej wzrósł z 14% do 16%. Pozostała część dochodu gospodarstw domowych – średnio 85% to dochód uzyskany z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Najważniejszym źródłem dochodów spoza gospodarstwa rolnego gospodarstw domowych były emerytury i renty, średnio 52% dochodów pochodziło z tego źródła. Drugim co do ważności źródłem dochodów, które przysparzało około 31% dochodów w gospodarstwach domowych była praca najemna.

Wykres nr 2. Dochody rodziny rolniczej w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według typów rolniczych – „krowy mleczne”.

Wykres nr 3. Dochody spoza gospodarstwa rolnego w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Polski FADN według typów rolniczych – „krowy mleczne”.

W niniejszym artykule bazując na danych Polski FADN podjęto próbę krótkiego scharakteryzowania gospodarstw rolnych według typu rolniczego „krowy mleczne”. Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są średnimi arytmetycznymi dla gospodarstw towarowych prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN.

Materiał źródłowy:

• Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2014, IERiGŻ PIB Warszawa.
• Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.