W polu obserwacji Polski FADN znajdują się gospodarstwa towarowe, a minimalna wielkość ekonomiczna 4 000 euro, po przekroczeniu której włącza się gospodarstwo rolne do pola obserwacji FADN, ustalana jest od 2010 roku obrachunkowego na podstawie analizy sum Standardowej Produkcji (SO) z danych GUS w poszczególnych klasach wielkości ekonomicznej. Standardowa Produkcja jest to średnia z pięciu lat wartość produkcji określonej działalności rolniczej (roślinnej lub zwierzęcej) uzyskana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. W celu wyeliminowania wahań wartości produkcji powodowanych np. warunkami pogodowymi czy też zmianami cen produktów, do obliczeń przyjmowane są średnie z pięciu lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z określonego regionu. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego określana jest jako suma wartości SO wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa wyrażana jest wartością SO w euro. Na podstawie tak ustalonej wielkości ekonomicznej dane gospodarstwo rolne zaliczane jest do odpowiedniej klasy wielkości ekonomicznej. W Polskim FADN jest sześć klas wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych. Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne (GR) uczestniczące w Polskim FADN – Region Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2013. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych wyłanianych według typów rolniczych i klas wielkości ekonomicznej.
Tabela nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych i klasy wielkości ekonomicznej – „małe”.
| Wyszczególnienie | Małe 8 000 <= Euro < 25 000 | |||
| Lata 2010-2012 | Rok 2013 | |||
| Liczba GR | % | Liczba GR | % | |
| Uprawy polowe | 8 082 | 9,8% | 17 857 | 24,5% |
| Uprawy ogrodnicze | 3 305 | 4,0% | 2 783 | 3,8% |
| Uprawy trwałe | 524 | 0,6% | 1 006 | 1,4% |
| Krowy mleczne | 4 645 | 5,6% | 4 158 | 5,7% |
| Zwierzęta trawożerne | 1 508 | 1,8% | 2 824 | 3,9% |
| Zwierzęta ziarnożerne | 11 876 | 14,4% | 4 632 | 6,4% |
| Mieszane | 52 806 | 63,8% | 39 517 | 54,3% |
Źródło: GUS
Tabela nr 2. Wybrane informacje o gospodarstwie rolnym.
| Wyszczególnienie | j.m. | Małe 8 000 <= Euro < 25 000 | |||
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | ||
| Liczba reprezentowanych GR | szt. | 82 746 | 82 746 | 82 746 | 72 778 |
| Liczba GR w próbie | szt. | 1 177 | 1 185 | 1 217 | 1 106 |
| % | 1,4% | 1,4% | 1,5% | 1,5% | |
| Wielkość ekonomiczna | euro | 15 179,7 | 15 109,7 | 15 104,8 | 16 783,7 |
| Powierzchnia użytków rolnych | ha | 15,70 | 15,80 | 16,20 | 15,10 |
| Udział gruntów dzierżawionych | % | 17% | 16% | 15% | 17% |
| Liczba osób pełnozatrudnionych | AWU | 1,6 | 1,6 | 1,6 | 1,5 |
| Liczba osób pełnozatrudnionych | AWU/100 ha | 10,19 | 10,13 | 9,88 | 9,93/td> |
| Udział pracy najemnej w nakładach pracy ogółem | % | 5% | 5% | 5% | 6% |
| Zwierzęta ogółem | LU | 10,70 | 10,60 | 10,80 | 9,00 |
| Obsada zwierząt | LU/100 ha | 68,15 | 67,09 | 66,67 | 59,60 |
| Wartości standardowej produkcji | zł | 75 736 | 85 620 | 96 018 | 81 703 |
| Produkcja ogółem na osobę | zł/AWU | 47 335 | 53 513 | 60 011 | 54 469 |
| Udział zbóż w standardowej produkcji | % | 34% | 35% | 37% | 34% |
| Wartość aktywów ogółem | zł | 571 987 | 602 250 | 645 034 | 628 299 |
| Aktywa trwałe | zł | 517 634 | 540 333 | 576 663 | 567 242 |
| Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem | % | 90% | 90% | 89% | 90% |
| Kapitał własny | zł | 557 412 | 586 402 | 627 774 | 614 406 |
| Udział kapitału własnego | % | 97% | 97% | 97% | 98% |
LU – jednostka przeliczeniowa zwierząt
AWU – jednostka przeliczeniowa pracy według współczynników stosowanych w UE
Wśród omawianej grupy gospodarstw dominują gospodarstwa niewielkie powierzchniowo. Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach wynosiła 15-16 ha. Niemniej jednak są to gospodarstwa rolne o areale znacznie przekraczającym średnią krajową gruntów rolnych w kraju w 2013 r. – 10,42 ha; dla województwa wielkopolskiego – 13,46 ha. Liczba gospodarstw w tej grupie zmalała (Tabela 2), a ich udział procentowy w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw towarowych w rejonie o minimalnej wielkości ekonomicznej 4 000 euro spadł o 10%. Według typów rolniczych (Tabela nr 1, Wykres nr 1) wyraźnie dominują gospodarstwa z produkcją mieszaną – ponad 50-60%, wyraźny wzrost liczby gospodarstw z uprawami polowymi – z 9,8% do 24,5% oraz znaczny spadek liczby gospodarstw z produkcją zwierzęcą – zwierzęta ziarnożerne (trzoda chlewna, drób) z 14,4% do 6,4%. Najmniej gospodarstw w rejonie w klasie wielkości ekonomicznej „małe” specjalizowało się w uprawach trwałych – 0,6-1,4%.
Wykres nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według klasy wielkości ekonomicznej – „małe”.
Bazując na danych rachunkowych Polski FADN, w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk odnotowano, że w strukturze własnościowej użytków rolnych dominowały grunty własne. Udział dodzierżawionych użytków rolnych był nieduży i wynosił od 15% do 17%. Z analizy danych rachunkowych wynika, że w gospodarstwach rolnych „małe” w zasiewach dominują zboża – 65-68%, uprawy pastewne – ponad 17-18%, oraz niewielki udział warzyw i kwiatów – 0,7-1,6% i uprawy trwałe i sady – 0,8-1,4%. Pozostałe uprawy to ponad 9-13%. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, to dominował chów trzody chlewnej – 55-57% i bydło pozostałe – 25-29%. Produkcja mleka – krowy mleczne to 12-13% oraz niewielki udział drobiu – 1-2%.
Tabela nr 3. Wybrane informacje o produkcji gospodarstwa rolnego.
| Wyszczególnienie | j.m. | Średnio-małe 25 000 <= Euro < 50 000 | |||
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | ||
| Zboża | ha | 10,54 | 10,58 | 11,05 | 9,83 |
| % | 67% | 67% | 68% | 65% | |
| Warzywa i kwiaty | ha | 0,25 | 0,21 | 0,21 | 0,11 |
| % | 1,6% | 1,3% | 1,3% | 0,7% | |
| Uprawy pastewne | ha | 2,75 | 2,87 | 2,98 | 2,81 |
| % | 17,5% | 18,2% | 18,4% | 18,6% | |
| Uprawy trwałe i sady | ha | 0,12 | 0,12 | 0,11 | 0,21 |
| % | 0,8% | 0,8% | 0,7% | 1,4% | |
| Pozostałe uprawy | ha | 1,75 | 1,76 | 1,56 | 2,03 |
| % | 11,1% | 11,1% | 9,6% | 13,4% | |
| Powierzchnia użytków rolnych wyłączona z produkcji, ugory, odłogi | ha | 0,29 | 0,26 | 0,29 | 0,11 |
| % | 1,8% | 1,6% | 1,8% | 0,7% | |
| Krowy mleczne | LU | 1,44 | 1,38 | 1,31 | 1,13 |
| % | 13% | 13% | 12% | 13% | |
| Pozostałe bydło | LU | 2,72 | 2,86 | 3,10 | 2,63 |
| % | 25% | 27% | 29% | 29% | |
| Drób | LU | 0,19 | 0,20 | 0,26 | 0,13 |
| % | 2% | 2% | 2% | 1% | |
| Trzoda chlewna | LU | 6,16 | 6,01 | 5,89 | 4,98 |
| % | 58% | 57% | 55% | 55% | |
Z danych Polski FADN w kraju wynika, że dochody z pozarolniczych źródeł wystąpiły w 35% gospodarstw z przedziału gospodarstwa „małe” i stanowiły 33% udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej. Pozostała część dochodu gospodarstw domowych – średnio 67% to dochód uzyskany z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Najważniejszym źródłem dochodów spoza gospodarstwa rolnego gospodarstw domowych była praca najemna, ponad 40% dochodów pochodziło z tego źródła, drugim co do ważności źródłem dochodów, które przysparzało ponad 35% dochodów w gospodarstwach domowych były emerytury i renty.
Wykres nr 2. Dochody rodziny rolniczej w polu obserwacji Polski FADN według klasy wielkości ekonomicznej – „małe”.
Wykres nr 3. Dochody spoza gospodarstwa rolnego w polu obserwacji Polski FADN według klasy wielkości ekonomicznej – „małe”.
W niniejszym artykule bazując na danych Polski FADN podjęto próbę krótkiego scharakteryzowania gospodarstw rolnych według klasy wielkości ekonomicznej „małe”. Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są średnimi arytmetycznymi dla gospodarstw towarowych prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN. Z tego względu nie mogą być uznawane za wyniki reprezentatywne dla ogółu gospodarstw rolnych.
Materiał źródłowy:
- Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2013, IERiGŻ PIB Warszawa.
- Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.