W polu obserwacji Polski FADN znajdują się gospodarstwa towarowe, a minimalna wielkość ekonomiczna 4 000 euro, po przekroczeniu której włącza się gospodarstwo rolne do pola obserwacji FADN, ustalana jest od 2010 roku obrachunkowego na podstawie analizy sum Standardowej Produkcji (SO) z danych GUS w poszczególnych klasach wielkości ekonomicznej. Standardowa Produkcja jest to średnia z pięciu lat wartość produkcji określonej działalności rolniczej (roślinnej lub zwierzęcej) uzyskana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. W celu wyeliminowania wahań wartości produkcji powodowanych np. warunkami pogodowymi czy też zmianami cen produktów, do obliczeń przyjmowane są średnie z pięciu lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z określonego regionu. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego określana jest jako suma wartości SO wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa wyrażana jest wartością SO w euro. Na podstawie tak ustalonej wielkości ekonomicznej dane gospodarstwo rolne zaliczane jest do odpowiedniej klasy wielkości ekonomicznej. W Polskim FADN jest sześć klas wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych. Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne (GR) uczestniczące w Polskim FADN – Region Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2013. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych wyłanianych według typów rolniczych i klas wielkości ekonomicznej.
Tabela nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych i klasy wielkości ekonomicznej – „średnio-małe”.
| Wyszczególnienie | Średnio-małe 25 000 <= Euro < 50 000 | |||
| Lata 2010-2012 | Rok 2013 | |||
| Liczba | % | Liczba | % | |
| Uprawy polowe | 2 643 | 8,7% | 5 086 | 15,8% |
| Uprawy ogrodnicze | 1 628 | 5,4% | 1 697 | 5,3% |
| Uprawy trwałe | 109 | 0,4% | 251 | 0,8% |
| Krowy mleczne | 2 512 | 8,3% | 5 212 | 16,2% |
| Zwierzęta trawożerne | 421 | 1,4% | 903 | 2,8% |
| Zwierzęta ziarnożerne | 6 789 | 22,4% | 3 085 | 9,6% |
| Mieszane | 16 194 | 53,5% | 15 946 | 49,6% |
Źródło: GUS
Tabela nr 2. Wybrane informacje o gospodarstwie rolnym.
| Wyszczególnienie | j.m. | Średnio-małe 25 000 <= Euro < 50 000 | |||
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | ||
| Liczba reprezentowanych GR | szt. | 30 297 | 30 297 | 30 297 | 32 180 |
| Liczba GR w próbie | szt. | 1 259 | 1 278 | 1 263 | 1 451 |
| % | 4,2% | 4,2% | 4,2% | 4,5% | |
| Wielkość ekonomiczna | euro | 36 328 | 36 375 | 36 161 | 36 479 |
| Powierzchnia użytków rolnych | ha | 30,10 | 30,20 | 30,60 | 26,20 |
| Udział gruntów dzierżawionych | % | 26% | 25% | 26% | 30% |
| Liczba osób pełnozatrudnionych | AWU | 1,9 | 1,9 | 1,9 | 1,9 |
| Liczba osób pełnozatrudnionych | AWU/100 ha | 6,31 | 6,29 | 6,21 | 7,25 |
| Udział pracy najemnej w nakładach pracy ogółem | % | 9% | 9% | 8% | 8% |
| Zwierzęta ogółem | LU | 26,90 | 26,70 | 26,70 | 23,00 |
| Obsada zwierząt | LU/100 ha | 89,37 | 88,41 | 87,25 | 87,79 |
| Wartości standardowej produkcji | zł | 179 970 | 203 502 | 226 835 | 181 237 |
| Produkcja ogółem na osobę | zł/AWU | 94 721 | 107 106 | 119 387 | 95 388 |
| Udział zbóż w standardowej produkcji | % | 30% | 30% | 33% | 27% |
| Wartość aktywów ogółem | zł | 1 104 750 | 1 165 961 | 1 213 734 | 1 113 307 |
| Aktywa trwałe | zł | 992 240 | 1 035 510 | 1 071 160 | 992 262 |
| Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem | % | 90% | 89% | 88% | 89% |
| Kapitał własny | zł | 1 045 359 | 1 105 774 | 1 147 134 | 1 055 004 |
| Udział kapitału własnego | % | 95% | 95% | 95% | 95% |
LU – jednostka przeliczeniowa zwierząt
AWU – jednostka przeliczeniowa pracy według współczynników stosowanych w UE
Wśród omawianej grupy gospodarstw rolnych średnia powierzchnia użytków rolnych wynosiła 26-30 ha. Liczba gospodarstw w tej grupie zwiększyła się (Tabela 2), a ich udział procentowy w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw towarowych w rejonie o minimalnej wielkości ekonomicznej 4 000 euro wzrósł o 2% z 17% do 19%. Według typów rolniczych (Tabela nr 1, Wykres nr 1) wyraźnie dominują gospodarstwa z produkcją mieszaną – 49%-53%, wyraźny wzrost liczby gospodarstw z uprawami polowymi – z 8,7% do 15,8% i krowy mleczne – z 8,3% do 16,2% oraz znaczny spadek liczby gospodarstw z produkcją zwierzęcą – zwierzęta ziarnożerne (trzoda chlewna, drób) z 22,4% do 9,6%. Najmniej gospodarstw w rejonie, w klasie wielkości ekonomicznej „średnio-małe” specjalizowało się w uprawach trwałych – 0,4-0,8%.
Wykres nr 1. Rozkład gospodarstw rolnych w polu obserwacji obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według klasy wielkości ekonomicznej –„średnio-małe”.
Bazując na danych rachunkowych Polski FADN, w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk odnotowano, że w strukturze własnościowej użytków rolnych dominowały grunty własne. Udział dodzierżawionych użytków rolnych był nieduży i wynosił od 26% do 30%. Z analizy danych rachunkowych wynika, że w gospodarstwach rolnych „średnio-małe” w zasiewach dominują zboża – 61-67%, uprawy pastewne – ponad 16-20%, oraz niewielki udział warzyw i kwiatów – 1,2-1,6% i uprawy trwałe i sady – 0,4-0,9%. Pozostałe uprawy to ponad 14-16%. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, to dominował chów trzody chlewnej – 50-60% i bydło pozostałe – 22-29%. Produkcja mleka – krowy mleczne to 15-19% oraz niewielki udział drobiu – 1-2%.
Tabela nr 3. Wybrane informacje o produkcji gospodarstwa rolnego.
| Wyszczególnienie | j.m. | Średnio-małe 25 000 <= Euro < 50 000 | |||
| 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | ||
| Zboża | ha | 19,13 | 19,22 | 20,43 | 15,98 |
| % | 64% | 64% | 67% | 61% | |
| Warzywa i kwiaty | ha | 0,48 | 0,46 | 0,36 | 0,35 |
| % | 1,6% | 1,5% | 1,2% | 1,3% | |
| Uprawy pastewne | ha | 5,01 | 5,08 | 5,06 | 5,33 |
| % | 16,6% | 16,8% | 16,5% | 20,3% | |
| Uprawy trwałe i sady | ha | 0,15 | 0,14 | 0,13 | 0,24 |
| % | 0,5% | 0,5% | 0,4% | 0,9% | |
| Pozostałe uprawy | ha | 5,04 | 4,99 | 4,27 | 4,13 |
| % | 16,7% | 16,5% | 14,0% | 15,8% | |
| Powierzchnia użytków rolnych wyłączona z produkcji, ugory, odłogi | ha | 0,29 | 0,31 | 0,35 | 0,17 |
| % | 1,0% | 1,0% | 1,1% | 0,6% | |
| Krowy mleczne | LU | 4,35 | 4,12 | 3,93 | 4,33 |
| % | 16% | 15% | 15% | 19% | |
| Pozostałe bydło | LU | 5,95 | 6,17 | 6,54 | 6,70 |
| % | 22% | 23% | 24% | 29% | |
| Drób | LU | 0,48 | 0,30 | 0,18 | 0,22 |
| % | 2% | 1% | 1% | 1% | |
| Trzoda chlewna | LU | 15,98 | 16,02 | 15,87 | 11,53 |
| % | 59% | 60% | 59% | 50% | |
Z danych Polski FADN w kraju wynika, że dochody z pozarolniczych źródeł wystąpiły w 19% gospodarstw z przedziału gospodarstwa „średnio-małe” i stanowiły 17% udział dochodu spoza gospodarstwa rolnego w dochodzie rodziny rolniczej. Pozostała część dochodu gospodarstw domowych – średnio 83% to dochód uzyskany z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Najważniejszym źródłem dochodów spoza gospodarstwa rolnego gospodarstw domowych były emerytury i renty, ponad 40% dochodów pochodziło z tego źródła, drugim co do ważności źródłem dochodów, które przysparzało około 38% dochodów w gospodarstwach domowych była praca najemna .
Wykres nr 2. Dochody rodziny rolniczej w polu obserwacji Polski FADN według klasy wielkości ekonomicznej – „średnio-małe”.
Wykres nr 3. Dochody spoza gospodarstwa rolnego w polu obserwacji Polski FADN według klasy wielkości ekonomicznej – „średnio-małe”.
W niniejszym artykule bazując na danych Polski FADN podjęto próbę krótkiego scharakteryzowania gospodarstw rolnych według klasy wielkości ekonomicznej „średnio-małe”. Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są średnimi arytmetycznymi dla gospodarstw towarowych prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN. Z tego względu nie mogą być uznawane za wyniki reprezentatywne dla ogółu gospodarstw rolnych.
Materiał źródłowy:
- Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2013, IERiGŻ PIB Warszawa.
- Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.