Państwo dla wypełnienia swoich podstawowych funkcji musi posiadać określone środki finansowe, które pochodzą głównie z podatków. Podatkiem jest „publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy wynikające z ustawy podatkowej”. Podatki są głównym instrumentem polityki fiskalnej państwa, umożliwiają finansowanie jego działalności. Mówiąc najogólniej, dzięki podatkom państwo: opłaca szkoły, szpitale, budowę dróg i wspiera najuboższych. Każdy kto znajduje się w sytuacji objętej podatkiem ma obowiązek go zapłacić. Znany amerykański prawnik Oliver Wendell Holmes twierdzi, że: „podatki są ceną, którą musimy płacić za cywilizację”.

Podstawową funkcją opodatkowania jest funkcja fiskalna, czyli uzyskiwanie środków pieniężnych niezbędnych dla pokrycia potrzeb publicznych. Drugą, wtórną funkcją podatków jest funkcja redystrybucyjna, polegająca na podziale dochodów budżetowych uzyskanych z podatków między obywatelami a związkami publicznoprawnymi. Wyróżnia się również funkcję stymulacyjną, np. poprzez obniżone stawki podatkowe, ulgi lub zwolnienia wspiera się procesy gospodarcze, zasadne z punktu widzenia państwa i obywateli. Podatki różnią się od siebie podmiotem opodatkowania – czyli kto jest opodatkowany, przedmiotem – czyli co podlega opodatkowaniu oraz sposobem poboru podatku – czyli trybem i warunkami płatności. Na obciążenie fiskalne gospodarstw rolniczych w Polsce składa się kilka rodzajów podatków, tj. podatek: rolny, leśny, od działów specjalnych produkcji rolniczej, od nieruchomości, od środków transportu, od spadków i darowizn oraz podatek VAT. W Polsce gospodarstwa rolnicze zostały wyłączone z opodatkowania podatkiem dochodowym, z wyjątkiem działów specjalnych produkcji. Dominującą pozycję w strukturze obciążeń fiskalnych w gospodarstwach rolnych zajmuje podatek rolny, który zaliczany jest do grupy podatków majątkowych. Podstawą jego wymiaru jest ziemia. Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne (GR) uczestniczące w Polskim FADN – Region Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2013. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych wyłanianych według typów rolniczych i klas wielkości ekonomicznej. 

Tabela nr 1. Udział podatków w dochodzie z rodzinnego gospodarstwa rolnego obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych i klasy wielkości ekonomicznej.

W Tabeli nr 1 przedstawiono, w jakim stopniu były obciążone podatkami gospodarstwa rolne w polu obserwacji Polski FADN. W obliczeniach nie uwzględniono podatku VAT oraz podatku od działów specjalnych produkcji rolnej (który jest podatkiem dochodowym od osób fizycznych). Rozpatrując gospodarstwa rolne według typów rolniczych, można zauważyć, że najniższe obciążenie podatkami dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w omawianym okresie występowało w gospodarstwach zajmujących się uprawami ogrodniczymi (nie został uwzględniony podatek od działów specjalnych), uprawami trwałymi i zwierzętami ziarnożernymi – średnio od 0,9% do 1,9%, a najwyższe obciążenie z tego tytułu miało miejsce w gospodarstwach z uprawami polowymi – średnio 4,4%. Natomiast w krajach UE najmniej obciążonymi kierunkami produkcji były uprawy trwałe i zwierzęta trawożerne – średnio ok. 3%, a najwyższe to uprawy polowe – średnio przekraczało 5%.

Według klasy wielkości ekonomicznej gospodarstwa najmniejszy udział podatków w dochodzie z rodzinnego gospodarstwa rolnego miały gospodarstwa „średnio-duże”, czyli ok. 2% obciążenia dochodu podatkami, a największy gospodarstwa w klasie „bardzo duże” – średnio powyżej 11%. Tym samym najniższe obciążenie w krajach UE występowało w klasie „małe” i wynosiło również ok. 2%, a najwyższe w także w klasie „bardzo duże” ­ ok. 7%.

W niektórych gospodarstwach rolniczych w poszczególnych latach widać znaczny wzrost lub spadek omawianego wskaźnika. Wzrost wskaźnika oznaczał spadek wartości wygenerowanego dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w stosunku do poprzednich lat, zatem znacznie wzrosła relacja podatków do dochodów, natomiast spadek wskaźnika oznaczał wzrost dochodu w tym okresie. Według danych Polski FADN, uzyskany w 2013 r. dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w klasie wielkości ekonomicznej „bardzo duże” był wartością ujemną, z tego powodu nie obliczono relacji podatków do dochodu.

Tabela nr 2. Wartość podatków na 1 ha użytków rolnych w gospodarstwach rolnych obejmujących Region Wielkopolska i Śląsk według typów rolniczych i klasy wielkości ekonomicznej.

Obliczając obciążenia podatkowe na 1 ha. użytków rolnych w gospodarstwach rolnych w Regionie Wielkopolska i Śląsk i porównując je z innymi krajami, można stwierdzić, że były niższe od poziomu średniego w UE – przeciętnie ok. 22,6 euro/ha użytków rolnych. Analizując gospodarstwa rolne według typów rolniczych, można stwierdzić, że w Regionie Wielkopolska i Śląsk najniższe obciążenie podatkami 1 ha użytków rolnych w omawianym okresie występowało w gospodarstwach zajmujących się zwierzętami trawożernymi i ziarnożernymi – średnio ok. 59-45 zł/ha (14-11 euro/ha), a najwyższe w uprawach polowych – średnio ok. 94 zł/ha (22 euro/ha). Według klasy wielkości ekonomicznej gospodarstwa najmniej podatków przypadało na 1 ha użytków rolnych w gospodarstwach rolnych „średnio-małe” i „średnio-duże” – średnio ok. 63-57 zł/ha (15-14 euro/ha), a najwięcej w gospodarstwach „bardzo duże” – średnio ok. 125 zł/ha (31 euro/ha).

W niniejszym artykule przedstawiono relację między podatkami a dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego w zależności od wielkości ekonomiczniej i typu rolniczego. Przedstawione dane i obliczone wskaźniki potwierdzają, że podatki rolne płacone przez gospodarstwa rolne w Regionie Wielkopolska i Śląsk nie są wysokie na tle krajów Unii Europejskiej i pozostają na poziomie niższym od średniej obliczonej dla krajów UE.

Materiał źródłowy:

1. Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2013 – IERiGŻ PIB Warszawa.
2. Roma Ryś-Jurek „Opodatkowanie gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej w latach 2004-2011”.