Polscy rolnicy z reguły dość ostrożnie korzystali z kredytów, które według nich zwiększają ryzyko utraty zdolności płatniczej gospodarstwa rolnego. Nastawienie to uległo dość dużej zmianie wraz z wprowadzeniem kredytów preferencyjnych ARiMR. Z dotychczasowych badań wynika, że korzystanie z kapitału obcego i prawidłowo zaciągnięte kredyty, zwłaszcza długoterminowe, pozytywnie wpływa na wyniki produkcyjne, dochody oraz efektywność działalności gospodarstw rolnych.
W analizie finansowej ważną rolę odgrywa ocena struktury pasywów w bilansie majątkowym gospodarstwa rolnego, gdzie struktura pasywów charakteryzuje źródła finansowania majątku gospodarstwa. W ramach pasywów wyróżnia się przede wszystkim kapitał własny i kapitał obcy (zadłużenie). Udział tych dwóch składników pasywów wskazuje na poziom autonomii finansowej gospodarstwa rolnego. Im wyższy jest udział kapitału własnego, tym bezpieczeństwo finansowe gospodarstwa jest wyższe. W ramach pasywów wyróżnia się także tzw. kapitał stały (względnie stały), na który składają się: kapitał własny i zobowiązania długoterminowe (kredyty długoterminowe). Ta część pasywów służy przede wszystkim sfinansowaniu majątku trwałego. Zobowiązania bieżące to zadłużenie, które musi być spłacone w danym roku obrachunkowym. Wysoki udział tych zobowiązań oznacza, że znaczna część przychodów gospodarstwa rolnego musi być przeznaczona na całkowitą ich spłatę, szczególnie więc wpływa na ryzyko utraty zdolności płatniczej.
Niniejszy artykuł oparty jest na danych prezentowanych w opracowaniu IERiGŻ PIB Warszawa „Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN – Region Wielkopolska i Śląsk” w latach 2010-2013. Przedstawione wyniki zawierają wartości średnie ważone dla grup gospodarstw rolnych wyłanianych według typów rolniczych i klas wielkości ekonomicznej.
Wykres 1. Zobowiązania gospodarstw rolnych według typów rolniczych.
Wykres 2. Podstawowy wskaźnik zadłużenia według typów rolniczych – zobowiązania ogółem/kapitał własny.
Majątek stanowiący własność gospodarstwa rolnego może pochodzić z różnych źródeł, jednak zasadniczym źródłem pochodzenia tego majątku powinien być kapitał własny. Aktywa gospodarstw finansowane były głównie kapitałem własnym (Wykres 2). Gospodarstwa charakteryzowały się więc wysoką autonomią finansowania majątku. Wyższy niż przeciętnie poziom zadłużenia zaobserwowano w gospodarstwach wyspecjalizowanych w uprawach ogrodniczych, gospodarstwach polowych i ukierunkowanych na produkcję krowy mleczne (26,3-6,5%). Najmniej zadłużone były gospodarstwa mieszane i uprawy trwałe. W zobowiązaniach ciążących na gospodarstwach z wszystkich typów rolniczych, z małymi wyjątkami (krowy mleczne w latach 2010 i 2011 oraz zwierzęta trawożerne w 2011), dominowało zadłużenie długoterminowe (Wykres 1), które z punktu widzenia zasad finansowania jest korzystniejszą częścią zadłużenia, gdyż w danym roku nie musi być spłacone w całości. Ponadto, wysoki udział zadłużenia długoterminowego wskazywał na to, że zadłużenie gospodarstw związane było głównie z inwestycjami.
Wykres 3. Zobowiązania gospodarstw rolnych według klas wielkości ekonomicznej.
Wykres 4. Podstawowy wskaźnik zadłużenia według klas wielkości ekonomicznej – zobowiązania ogółem/kapitał własny.
Struktura pasywów wykazała również silny związek z wielkością ekonomiczną gospodarstw (Wykres 4). Im większe były gospodarstwa pod względem ekonomicznym, tym większy był udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku. Zadłużenie największych gospodarstw wahało się od 31,7-13,2%, przy czym w gospodarstwach bardzo dużych ponad połowę zobowiązań stanowiły kredyty krótkoterminowe (Wykres 3). W pozostałych klasach gospodarstw, z małymi wyjątkami, struktura zadłużenia była bardziej korzystna, udział zadłużenia długoterminowego przekraczał 60% zadłużenia ogółem.
Poszczególne zdarzenia w gospodarstwie rolnym wpływają na wynik finansowy, a co za tym idzie na jego stan majątkowy i sytuację finansową. Wysoki wynik uzyskany przez rolnika nie jest jeszcze warunkiem wystarczającym dla prawidłowego rozwoju gospodarstwa rolnego. Powinien on być poparty ustabilizowaną sytuacją majątkową po stronie aktywów, jak i źródłem ich finansowania po stronie pasywów.
Materiał źródłowy:
- Wyniki uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2013 – IERiGŻ PIB Warszawa.
- Lech Goraj, Stanisław Mańko „Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym”.