Przedmiotem opracowania jest analiza wybranych danych dotyczących potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji roślinnej (dla porównania z produkcją mieszaną) w ramach systemu zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych Polskiego FADN w latach 2010 - 2012. Wyniki te zostały obliczone na podstawie danych ze statystycznie reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych pogrupowanych według typów rolniczych w regionie Wielkopolska i Śląsk. Parametry wartościowe dotyczące produkcji są kategoriami netto (bez podatku VAT).
Gospodarstwa te (Tabela nr 1) w zależności od typu rolniczego reprezentowały:
- Uprawy polowe – powyżej 21 800 szt.
- Uprawy ogrodnicze – powyżej 7 700 szt.
- Uprawy trwałe – powyżej 1 200 szt.
- Mieszane – powyżej 102 400 szt.
gospodarstw w rejonie Wielkopolska i Śląsk powyżej 4 000 euro Standardowej Produkcji (SO) o analogicznym nastawieniu produkcyjnym. Największą grupę gospodarstw uczestniczących w systemie FADN stanowiły (nie licząc mieszanych) gospodarstwa z produkcją polową – powyżej 900-1 000 szt. w zależności od roku. Przeciętny obszar gospodarstw z produkcją roślinną wynosił dla:
- Uprawy polowe – powyżej 50 ha.
- Uprawy ogrodnicze – około 5 ha i powyżej.
- Uprawy trwałe – powyżej 13 ha.
Wielkość obszarowa analizowanej grupy gospodarstw mocno związana jest z typem rolniczym i produkcją towarową.
Gospodarstwa mniejsze, w większym niż przeciętnie stopniu, gospodarują na gruntach własnych. w grupie gospodarstw z uprawami trwałymi grunty dzierżawione stanowią około 8% - 12% (Wykres nr 1) przy średniej w rejonie 32% - 35%, a w gospodarstwach z produkcją polową już 35% - 39%. Można więc uznać, że system dzierżaw jest jednym z warunków wzrostu skali towarowej produkcji roślinnej. w zależności od typu rolniczego liczba pełnozatrudnionych wynosi od 1,9 do 3,3 osób. Analizowana produkcja (Tabela nr 1) wymaga dodatkowego zatrudnienia osób spoza gospodarstwa – pracowników najemnych. Największy udział pracy najemnej (Wykres nr 2) w nakładach pracy ogółem występuje w gospodarstwach z uprawami trwałymi i ogrodniczymi – od 43% do 59%. Dla porównania w gospodarstwach z produkcją mieszaną udział pracy najemnej wynosi tylko 16% - 18%, gdzie gospodarstwa te opierają działalność rolniczą głównie na pracy członków rodziny zachowując jeszcze charakter gospodarstw rodzinnych. w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych w gospodarstwach ogrodniczych liczba osób pełnozatrudnionych wynosi 51 - 62 i znacznie odbiega od gospodarstw pozostałych. Jest to specyficzna, intensywna produkcja pod osłonami na małej powierzchni.
W Tabeli nr 2 zestawiono dane charakteryzujące potencjał produkcyjny gospodarstw rolnych pod względem wartości wybranych składników majątkowych. Ogólna wartość aktywów jest silnie uzależniona od typu rolniczego i skali produkcji. w gospodarstwach z produkcją polową i uprawami trwałymi głównym składnikiem aktywów jest wartość ziemi – około 60% aktywów ogółem. Poziom zainwestowania mierzony wartością aktywów na 1 ha użytków rolnych w poszczególnych grupach gospodarstw różni się znacząco i widać to w gospodarstwach z produkcją ogrodniczą, gdzie jest mała powierzchnia użytków rolnych. z kolei poziom technicznego uzbrojenia pracy mierzony wartością aktywów na pełnozatrudnioną osobę ogółem największy jest w gospodarstwach z produkcją polową, gdzie występuje najmniejsza liczba osób pełnozatrudnionych. Podobne relacje, jak w przypadku aktywów ogółem, można zaobserwować również w zakresie aktywów trwałych. w gospodarstwach w typie uprawy polowe poziom technicznego uzbrojenia pracy mierzony wartością maszyn i urządzeń w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną jest prawie 3-krotnie wyższy niż w pozostałych gospodarstwach z produkcją roślinną (Wykres nr 3). Świadczy to o znacznym zwiększeniu wydatków pieniężnych na maszyny i urządzenia substytuujące siłę roboczą w produkcji polowej.
Odpowiednia struktura aktywów w gospodarstwach rolnych korzystnie wpływa na efektywność gospodarowania. Aktywa trwałe ze względu na swoją wartość zwykle mają wyższy udział w strukturze aktywów niż aktywa obrotowe. Nadmierny jednak ich udział spowalnia tempo krążenia środków finansowych w gospodarstwie, co niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa. Polskie gospodarstwa indywidualne niestety mają w większości niekorzystną strukturę aktywów, którą można zaobserwować również w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk. We wszystkich gospodarstwach analizowanych (Wykres nr 5) wartość środków trwałych stanowiła ponad 85% wartości aktywów ogółem. Środki finansowe unieruchomione w trudno zbywalnych aktywach trwałych nie mogą być wykorzystane w bieżącym funkcjonowaniu gospodarstw i nie przyczyniają się do rozwoju tych gospodarstw.
Przedstawiona uproszczona analiza wykazuje na znaczące zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi grupami gospodarstw w odniesieniu do potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji roślinnej.
Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są reprezentatywne dla pola obserwacji FADN i są średnimi ważonymi dla określonej grupy gospodarstw rolnych.
Zbigniew Błaszczyk
Dział Ekonomiki WODR w Poznaniu
Opracowanie na podstawie: Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010 - 2012 – IERiGŻ – PIB Warszawa.