Polska wieś zmienia swoje oblicze, a wejście Polski do Unii Europejskiej wpłynęło na przyspieszenie zmian strukturalnych na wsi powodujących korzystne przekształcenia w rolnictwie. Właściciele gospodarstw rolnych pragną inwestować, rozwijać się, chcą też powiększać swoje gospodarstwa, wymieniać sprzęt i unowocześniać technologię. Stary sprzęt na polskiej wsi to już przeszłość. Teraz rolnicy do prowadzenia gospodarstwa wykorzystują maszyny warte nierzadko wiele milionów złotych. Wszystko idzie do przodu, także i rolnictwo idzie mocnym krokiem do przodu – stwierdzają rolnicy. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 będzie uruchomionych szereg działań, które mają nie tylko zwiększać konkurencyjność gospodarstw rolnych, ale również wspierać zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska, gospodarczym i społecznym.
Przemianom tym równocześnie towarzyszy wiele zjawisk negatywnych. Na polskiej wsi mamy do czynienia z postępującym zjawiskiem koncentracji ziemi poprzez wzrost liczby gospodarstw o powierzchni powyżej 20 ha, kosztem gospodarstw o małej i średniej wielkości. Mechanizmy rynkowe, w szczególności mechanizm konkurencji (ekonomicznej, rynkowej) wymuszają ciągłe powiększanie obszarów gospodarstw rolnych.
Dzięki temu coraz więcej gospodarstw ma odpowiedni potencjał produkcyjny i są konkurencyjni rynkowo, ale równocześnie rośnie liczba rolników, dla których przychody z działalności rolniczej, ze względu na posiadany potencjał, przestają być głównym źródłem utrzymania. Coraz większa liczba gospodarstw jest niewydolna dochodowo i nie może utrzymać się wyłącznie z działalności rolniczej. Nie mają one środków finansowych na modernizację i dostosowanie do wymaganych standardów, przez co nie mogą sprostać konkurencji silnych ekonomiczne gospodarstw i często tracą rynki zbytu. W 2013 r. przeciętne miesięczne dochody na osobę w gospodarstwach domowych rolników były niższe o 11% od średniej krajowej, podczas gdy w 2012 r. niższe o 13,5%, a w 2011 r. niższe o 19,8% . Świadczy to nie tylko o poziomie konsumpcji, ale również o niewielkich zasobach finansowych i możliwościach inwestowania w przedsięwzięcia tworzące dodatkowe źródła dochodu.
Czas na zwiększanie areału ziem uprawnych bezpowrotnie minął, gdyż nie ma wolnych gruntów rolnych na potrzeby produkcji rolniczej. Natomiast nasila się presja na przejmowanie gruntów rolnych na potrzeby innych sektorów gospodarczych, zwłaszcza budownictwa komunalnego, infrastruktury, przemysłu, leśnictwa. Rolnictwo stopniowo traci na znaczeniu jako źródło dochodów mieszkańców wsi, a polska wieś staje się też coraz mniej rolnicza. Widać to w różnych wymiarach życia wsi i znaczna część ludności wiejskiej nie ma już żadnego związku z produkcją rolniczą i użytkowaniem ziemi rolniczej. W latach 2004-2010 odsetek mieszkańców wsi utrzymujących się wyłącznie z rolnictwa zmalał z 16% do 11%. Tendencja ta występuje we wszystkich krajach rozwiniętych, a szczególnie silnie w krajach takich jak Polska, podlegających dużym transformacjom. Niemniej należy zauważyć, że na obszarach wiejskich było około 4,4 mln gospodarstw domowych (tj. 1/3 z 13,6 mln ogółu gospodarstw domowych w kraju), a około 2,3 mln to gospodarstwa rolne ogółem, w tym 1,9 mln prowadzące działalność rolniczą. Dla szeregu z nich, pomimo dochodów uzyskiwanych z pracy rolniczej, głównym źródłem utrzymania są np. renty i emerytury, praca najemna poza rolnictwem, co pokazuje złożoność funkcjonowania gospodarstw rolnych.
Oferta działań w ramach PROW 2014-2020 stwarza możliwości, zarówno rolnikom, jak i pozostałym mieszkańcom obszarów wiejskich, uzyskania wsparcia finansowego dla podejmowanych działań w celu poprawy własnego bytu.
Opracowanie na podstawie:
FDP Polska wieś 2012 – Raport o stanie wsi, 14 czerwca 2012 r.
GUS – Sytuacja gospodarstw domowych w 2012, 2013 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych.