Wraz  ze wzrostem wydajności krów obserwuje się często tendencje do pogorszenia ich płodności.

Główne przyczyny niepłodności związane są najczęściej  z  powtarzającymi się błędami natury organizacyjnej, żywieniowej, weterynaryjnej oraz występowaniem  wad wrodzonych  i schorzeń narządów rodnych samic, a także słabą opieką nad zwierzętami  oraz niedostateczną wiedzą hodowcy.

Bez oceny stanu rozrodu w stadzie nie da się prowadzić nowoczesnej hodowli. Do tej oceny może służyć szereg wskaźników.

Niewłaściwa opieka w trakcie porodu i po porodzie może stanowić przyczynę powstawania schorzeń narządów rozrodczych krów. Należą do nich:

- ostre zapalenie błony śluzowej macicy, której powodem może być niehigienicznie udzielona pomoc porodowa, nie leczone ropomacicze lub niedokładnie odklejone łożysko;

-  stany zapalne pochwy i szyjki macicy, które mogą powstawać między innymi na wskutek niehigienicznego lub nieumiejętnego wykonania sztucznego unasieniania.

Powodem niezadowalającej płodności mogą być zaburzenia cyklu rujowego i czynności jajników, w tym  brak rui. Zdarza się, że młode jałówki rodzą się z brakiem jajników lub ich niedorozwojem. Dotyczy to zwłaszcza jałówek pochodzących z ciąż bliźniaczych różnych płci ( frymartynizm), w związku z tym nie zaleca się przeznaczania takich jałówek do dalszego chowu. Brak rui może być również spowodowany występowaniem licznych torbieli jajnikowych, na pojawienie się których oprócz błędów żywieniowych i  utrzymania  mają też wpływ czynniki dziedziczne i zaburzenia hormonalne.

Najważniejszą rolę w kierowaniu płodnością odgrywa prawidłowa obserwacja rui – jest ona kluczem do dobrej płodności, a początek rui jest ważnym sygnałem, kiedy należy przeprowadzić zabieg inseminacji lub krycia.

Problem  cichej rui w wielu przypadkach nie  jest spowodowany zaburzeniami cyklu rozrodczego u zwierząt lecz błędną obserwacją i jej złą interpretacją przez hodowcę.

W związku z tym bardzo ważny jest sposób obserwacji zwierząt.

Przy dwukrotnej w ciągu dnia obserwacji, zwierzęta o bardzo wyraźnej, ale krótkiej rui mogą zostać nie zauważone i traktowane będą jako sztuki bez objawów. Ponadto przy dwukrotnej kontroli trudno jest ustalić początek głównego okresu rui.

Wraz ze wzrostem częstotliwości obserwacji zwierząt wzrasta udział zauważonych krów z objawami rui. Dopiero czterokrotna kontrola pozwala na wykrycie wszystkich krów z jej objawami.

Zwierzęta muszą być obserwowane w okresach spokoju. Szczególnie ważna jest kontrola późnym wieczorem i wcześnie rano, gdyż aż 70%  zwierząt wykazuje aktywność podczas nocy.

Obok dokładnej kontroli rui istotnym warunkiem wysokiej płodności stada i pojedynczych zwierząt jest wybór optymalnego momentu unasieniania.

Najlepsze wyniki osiąga się przy wykonywaniu zabiegu unasieniania po 12 – 20 godzinach od pierwszego zauważenia głównych objawów rui (pozytywny odruch tolerancji na inne krowy – tzw. „ruja stojąca”, „ruja właściwa”). Krowy charakteryzujące się krótką rują należy inseminować wcześniej, z długą później.

Inseminacja powinna być przeprowadzana w optymalnych warunkach środowiskowych, należy unikać hałasu i niepokojenia - u zwierząt będących pod wpływem stresu utrudniony jest transport plemników do jajowodu – miejsca zapłodnienia.

Podczas krwawienia ( poowulacyjne krwawienie) inseminacja jest bezcelowa, ponieważ komórka jajowa nie jest już zdolna do zapłodnienia. Krwawienie stanowi wyłącznie wskaźnik przebytej owulacji i rui.

Spośród wielu przyczyn wpływających na obniżenie płodności stada, coraz częściej wymieniane są stany zapalne gruczołu mlekowego. Stwierdzono, że  istnieje silny związek czynnościowy między gruczołem mlekowym, a układem rozrodczym. Zmiany w układzie hormonalnym oraz immunologicznym wywołane stanami zapalnymi gruczołu mlekowego prowadzą do zaburzeń w przebiegu cyklu płciowego, owulacji i wczesnego zamierania zarodków. Ostry stan zapalny gruczołu mlekowego objawiający się nierzadko dużym  bólem stanowi czynnik stresogenny zaburzający aktywność płciową u samic. To niekorzystne zjawisko może mieć szczególne znaczenie, gdy wystąpi w okresie poporodowym.

Kulawizna krów ma negatywny wpływ na rozród – u krowy kulawej zwiększa się wydzielanie hormonów stresu, a zmniejsza się wydzielanie hormonu luteinowego LH. Wskutek tego dochodzi do zaburzeń owulacji.

Przyczyną zaburzeń płodności może być stres cieplny. U krów narażonych na działanie wysokiej temperatury otoczenia (pow. 25 stopni) obniżeniu ulega poziom estradiolu i progesteronu we krwi – w efekcie czas trwania rui skraca się, a słabiej wyrażone objawy utrudniają jej rozpoznanie. Ponadto występuje wyższa śmiertelność zarodków.

Ogromną rolę odgrywają właściwe warunki utrzymania stada - mają decydujący wpływ na zwiększenie odporności zwierząt, co skutkuje dobrym zdrowiem i płodnością. Ważna jest rola światła (promieni ultrafioletowych), dlatego zwierzęta muszą przebywać w dobrze oświetlonych obiektach inwentarskich i mieć  możliwość dostępu do wybiegów, okólników czy pastwisk.

Podsumowując zagadnienie należy stwierdzić, że  decydującą rolę w procesie rozrodu odgrywa przede wszystkim wiedza hodowcy pozwalająca na zapewnienie zwierzętom warunków niezbędnych do osiągania pożądanych parametrów płodności.

Maria Rozwadowska

WODR Poznań