System ekologiczny oznacza sposób gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie, czyli rolnictwo bez agrochemii. Rolnictwo ekologiczne za podstawowy cel uznaje uzyskanie wysokiej jakości ziemiopłodów i dbałość o środowisko przyrodnicze. Każde gospodarstwo ekologiczne podlega corocznej kontroli (certyfikacji) potwierdzającej realizację kryteriów ekologicznego gospodarowania. Rolnictwo ekologiczne nie sprowadza się więc wyłącznie do odrzucenia przemysłowych środków produkcji, lecz polega na umiejętnym gospodarowaniu środkami własnymi i dążeniu do samowystarczalności paszowej i nawozowej. Wymaga od rolnika wiedzy, doświadczenia i gotowości działania.

Niezmiernie ważnym przy podejmowaniu przez rolnika właściwych decyzji jest przepływ informacji z osiągnięć nauki do praktyki rolniczej. Szczególny nacisk w rolnictwie ekologicznym kładziony jest na stosowanie optymalnej agrotechniki (zabiegów uprawowych, wczesnego wysiewu, prawidłowego zmianowania i nawożenia) oraz na profilaktykę, czyli metody przeciwdziałające porażeniu chorobami lub zmniejszające ich natężenie.

W ostatnim dziesięcioleciu obserwowano wzrost areału i liczby gospodarstw ekologicznych w Polsce, a tym samym wzrastało zapotrzebowanie na ekologiczny materiał siewny, który musi pochodzić z rozmnożenia jednorocznego (dla gat. jednorocznych) lub dwuletniego (dla gat. wieloletnich) w warunkach uprawy ekologicznej i charakteryzować się odpornością na choroby i odpowiednim potencjałem plonowania w warunkach ekstensywnej uprawy. Zasadniczym czynnikiem warunkującym opłacalność upraw ekologicznych jest odpowiedni dobór odmian. Poza zwiększoną odpornością na choroby i szkodniki odmiany do upraw ekologicznych powinny charakteryzować się dobrą konkurencyjnością w stosunku do chwastów i stabilnością plonu w różnych warunkach klimatyczno-glebowych. W kraju nie ma oficjalnych list odmian rekomendowanych do produkcji ekologicznej. Nie wszystkie odmiany wpisane do Krajowego Rejestru odmian gatunków roślin uprawnych mogą być uprawiane w gospodarstwach ekologicznych. Stąd tak ważna jest prawidłowa ocena ich przydatności oraz wskazanie gatunków i odmian przydatnych do produkcji ekologicznej. Badania takie prowadzą instytuty badawcze korzystając z dotacji na dofinansowanie kosztów badań na rzecz rolnictwa ekologicznego w ramach wsparcia udzielanego instytutom przez MRiRW. Wspieranie działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej jest ważnym celem UE. Zgodnie ze strategią „Europa 2020” badania i rozwój są motorem realizacji celów związanych z inteligentnym, trwałym wzrostem gospodarczym, sprzyjającym włączeniu społecznemu. Każda jednostka badawcza realizująca projekty badawcze w ramach pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną na swej stronie internetowej zamieszcza sprawozdania z przebiegu prac badawczych, uzyskane wyniki wraz z zaleceniami dla rolników. Poniżej podaję kilka wybranych, praktycznych zaleceń dla rolników ekologicznych, opracowanych na podstawie wyników badań z zakresu rolnictwa ekologicznego, przedstawianych na dorocznych spotkaniach pracowników jednostek badawczych z doradcami i rolnikami w CDR Radom.

1. Odmiana rzodkiewki Rudolf polecana jest do upraw ekologicznych – wysoko, niezawodnie plonuje.
    
2. W celu ograniczenia Cu przy zwalczaniu zarazy ziemniaczanej dobre efekty dają zabiegi z drożdży piekarniczych. Drożdże piekarnicze są skuteczne szczególnie na odmianach mniej podatnych, na odmianach podatnych tylko ograniczają. Zaraza lubi pogodę wilgotną, ale niezbyt ciepłą. Przy bardzo wysokich temperaturach nie występuje. Zabiegi miedzią nie gwarantują zabezpieczenia plantacji przed zarazą. Zabiegi drożdżami są bardzo skuteczne, należy pryskać co 7 dni (300 l wody plus 3 kg drożdży) – IOR w Poznaniu.
    
3. Dobre efekty w walce z parchem jabłoni w sadzie ekologicznym daje użyźniacz glebowy UG max (oprysk jesienią opadłych liści pod drzewem); preparaty miedziowe tylko do okresu kwitnienia. Zalecany preparat przeciwko parchowi Omni Protect zupełnie się nie sprawdza. Lepsze wyniki daje preparat siarkowy Microthiol 80WP (ograniczenie w 60% na liściach, 43% na owocach).
    
4. W uprawach ekologicznych o łubinach możemy zapomnieć. Plon rzędu około 300 kg nie jest opłacalny (wrażliwe na brak opadów w czerwcu – 2-3 tygodnie suszy w czerwcu i o plonie nie ma mowy). Polecana uprawa soi w szerokich rzędach, odporna roślina tzw. „twarda sztuka”, okres suszy przeczeka i kontynuuje potem wzrost. Potrzebuje gleb lepszych. Odmiany: Annuszka – różnie się sprawdza, Lissban – późno dojrzewa, późno kończy wegetację, Merlin – dobrze się zapowiada. Trzeba pokryć nasiona zaprawą nasienną – nie ma szans na plon bez zaprawy, nie ma wówczas brodawek korzeniowych. Plon soi rzędu od 2 t/ha do 3,72 t/ha. Zostawia gleby znacznie mniej zachwaszczone niż łubin (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie).
    
5. Soja ma dużo czynników antyżywieniowych. Trzeba ją termizować. Termizacja w gospodarstwach jest dość trudna.
    
6. Z odmian kukurydzy polecana do uprawy ekologicznej na ziarno jest odmiana: Lokata. Konkurent, na kiszonkę również Konkurent.
    
7. Odmiany jare pszenicy przydatne do uprawy w gospodarstwach ekologicznych to: Koksa, Henika, Cytra, Hera, Korynta, Torka, Broma. W ostatnich latach w doświadczeniach najlepiej plonowały: Hewilla, Brawura, Katoda, Żura, Kandela, Łagwa, Parabola. W związku z powyższym można je zalecić do uprawy w gospodarstwach ekologicznych. Uwzględnione w badaniach (IUNG Puławy) odmiany pszenicy jarej w różnym stopniu reagowały na zastosowane nawożenie i zabiegi pielęgnacyjne. Największy przyrost plonu na skutek wyższego poziomu agrotechniki w roku 2009 odnotowano u odmian: Bryza (40%), Bombona (26%), Żura (25%), a w 2010 roku Tybalt (19%), Cytra (14%) i Vinjett (13%). Odmianą najwyżej plonującą w doświadczeniach na obiektach bez nawożenia i z jednym zabiegiem odchwaszczania była odmiana Parabola (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa –PIB, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy).
    
8. Z odmian owsa najlepiej plonowały w systemie upraw ekologicznych w doświadczeniach w 2012 roku odmiany: Haker, Bingo, Skorpion, Arden. Polecane są również odmiany: Chwat, Szakal, Polar.
    
9. Z odmian jęczmienia jarego dobrze w rolnictwie ekologicznym plonują: Rodos, Atol, Stratus.
    
10. W rolnictwie ekologicznym wysoko plonują odmiany żyta: Bosmo, Walet. Odmiana przewódkowa Bojko jest zawodna, nie daje wysokich plonów. Dobrze w tym systemie produkcji plonują też odmiany żyta: Dańkowskie Amber i Kier.
     
11. Z pszenic ozimych polecane w uprawie ekologicznej są odmiany: Jantarka, Ostroga, Acteur – plon wysoki, stabilny w latach. W doświadczeniach dobrze plonowały też odmiany: Bogatka, Legenda.
     
12. Wyniki badań IUNG prof. Kuś: wpływ na plonowanie zbóż probiotyków EM – właściwie żaden, nie było ani zwyżki plonów, ani większej MTZ. Preparaty EM ograniczały porażenie przez rdzę. Te same efekty produkcyjne zastosowania EM stwierdzono przy uprawie ziemniaka i kukurydzy na kiszonkę. Preparaty biologiczne PROBIOEMY nie różnicowały istotnie plonu żadnego gatunku uprawianych roślin. Badania wykazały celowość ich stosowania na glebach o złej kulturze i w monokulturach.
13. Zgodnie z wynikami badań prowadzonymi przez IHiAR w 2012 roku z ziemniaków w uprawach ekologicznych polecane są odmiany: Vineta (mało chorób, dobry plon), Tetyda, Lord, Jurata. Najwyższy plon handlowy w systemie ekologicznym uzyskano dla odmian: Vineta, Jurata i Tetyda. W oparciu o uzyskany w 2013 r. plon i jego jakość, do uprawy ekologicznej na glebach mocniejszych można polecać (nawet w mniej korzystnych warunkach pogodowych) późną odmianę Medea oraz średnio wczesną Finezja (Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin-PIB w Radzikowie, Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka).
     
14. Preparaty ziołowe oparte na jeżówce i tymianku – ich wpływ na zdrowotność i efekty produkcyjne. Jeżówki nie należy stosować w profilaktyce, lecz daje się ją bodźcowo w przypadku infekcji. Jeżówka leczy, stosowana w profilaktyce może obniżyć naturalną odporność.
     
15. Do chowu kur w gospodarstwach ekologicznych polecane są rasy: Karmazyn i Susex. Jakościowo najlepsze jaja uzyskuje się od rasy Sasex, a ogólnoużytkowo to najlepsze Karmazyny. Zielononóżka jako ozdoba niech będzie w gospodarstwach ekologicznych. Niemożliwe lęgi z kwoczeniem, winny być aparaty lęgowe, gdy oczekuje się efektów ekonomicznych.

Powyżej zamieściłam kilka praktycznych zaleceń opracowanych w instytutach badawczych. Zainteresowanych zachęcam do korzystania ze stron własnych instytutów badawczych i stron Uniwersytetów Przyrodniczych, gdyż u źródła można znaleźć bardzo wiele interesujących wyników badań i z powodzeniem wdrożyć polecane dobre praktyki w swoich gospodarstwach ekologicznych. Płynny przepływ osiągnięć nauki do praktyki rolniczej jest kluczem do postępu i rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Na stronach każdej z jednostek naukowych, które prowadziły tematy badawcze finansowane przez MriRW, dostępne są szczegółowe raporty i wnioski z poszczególnych badań. Są one także zebrane po każdym roku badawczym i wydane w jednej publikacji, dostępnej w formie papierowej oraz w formie elektronicznej (pliku pdf) do pobrania ze strony Ministerstwa Rolnictwa. 

Źródło: materiały z konferencji podsumowujących badania w zakresie rolnictwa ekologicznego.