Gospodarstwa ekologiczne powinny, podobnie jak konwencjonalne, korzystać z efektów prowadzonych prac hodowlanych. Nie ma w Polsce prac hodowlanych nad odmianami pod potrzeby tylko i wyłącznie rolnictwa ekologicznego, ale są liczne badania odmian w kierunku przydatności do upraw w systemie rolnictwa ekologicznego. W Polsce odmiany konwencjonalne sprawdzamy w rolnictwie ekologicznym – taki kierunek badań; hodowla tylko pod uprawy ekologiczne – nadal wątpliwe zainteresowanie. Podstawowy kierunek – wyszukanie odmian o zwiększonej przydatności do upraw ekologicznych z istniejących odmian. Zatem i w rolnictwie ekologicznym istnieje możliwość skorzystania z wyboru większej liczby odmian o lepszych parametrach jakościowych, jak również z poprawianych, ulepszanych cech, np. plenności i zdrowotności.

ZBOŻA

Obok jakości ziarna o wyborze konkretnej odmiany do uprawy w gospodarstwie ekologicznym powinny decydować takie cechy odmiany, jak:

• zboża jare:
  • większa odporność na choroby grzybowe, głównie występujące na liściach;
  • większa zdolność do konkurowania z chwastami, determinowania wysokością roślin;
  • krótszy okres wegetacji, odmiany wcześniej dojrzewające w mniejszym stopniu porażane są przez choroby grzybowe;
  • dobre zdolności pobierania składników nawozowych z gleby;
  • mniejsze wymagania glebowe;
• zboża ozime:
  • o dużej zimotrwałości, gdyż łan przerzedzony w okresie zimy ulega silnemu zachwaszczeniu;
  • wcześniej dojrzewające, ponieważ szkody powodowane przez choroby liści i kłosa (mączniaki, rdze i septoriozy) są na ogół mniejsze niż przy odmianach późnych;
  • o dłuższej słomie, zwykle intensywniej krzewiące się, gdyż będą bardziej konkurencyjne w stosunku do chwastów;
  • o dobrej zdolności pobierania składników nawozowych z gleby;
  • o mniejszych wymaganiach glebowych.

Wyniki doświadczeń przeprowadzonych w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowym Instytucie Badawczym (IUNG) wskazują, że znaczenie doboru odmian jest większe w rolnictwie ekologicznym niż konwencjonalnym.

W rolnictwie ekologicznym obserwuje się wzrost areału uprawy pszenicy jarej. Należy wiązać to przede wszystkim z niższymi kosztami jej produkcji (tańsze opanowanie zachwaszczenia, nie zagraża jej miotła zbożowa, przytulia czepna, rumianowate itp.), lepszą jakością ziarna oraz możliwością doboru lepszych przedplonów, a także możliwością uprawy na nieco gorszych glebach. Pszenica jara plonuje jednak wyraźnie niżej od pszenicy ozimej. Jare odmiany pszenicy przydatne do uprawy w gospodarstwach ekologicznych to: Koksa, Henika, Cytra, Hera, Korynta, Torka, Broma. W ostatnich latach w doświadczeniach najlepiej plonowały: Hewilla, Brawura, Katoda, Żura, Kandela, Łagwa, Parabola. W związku z powyższym można je zalecić do uprawy w gospodarstwach ekologicznych. Uwzględnione w badaniach (IUNG Puławy) odmiany pszenicy jarej w różnym stopniu reagowały na zastosowane nawożenie i zabiegi pielęgnacyjne. Największy przyrost plonu na skutek wyższego poziomu agrotechniki w roku 2009 odnotowano u odmian: Bryza (40%), Bombona (26%), Żura (25%), a w 2010 roku Tybalt (19%), Cytra (14%) i Vinjett (13%). Odmianą najwyżej plonującą w doświadczeniach na obiektach bez nawożenia i z jednym zabiegiem odchwaszczania była odmiana Parabola (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy).

Z odmian owsa najlepiej plonowały w systemie upraw ekologicznych w doświadczeniach w 2012 roku odmiana Haker, Bingo, Skorpion, Arden. Polecane do uprawy są również odmiany: Chwat, Szakal, Polar. Z odmian jęczmienia jarego dobrze w rolnictwie ekologicznym plonują:  Rodos, Atol, Stratus.

W rolnictwie ekologicznym wysoko plonują odmiany żyta: Bosmo, Walet, odmiana przewódkowa Bojko zawodna, nie daje wysokich plonów. Dobrze w tym systemie produkcji plonują też odmiany żyta Dańkowskie Amber i Kier.

Z pszenic ozimych polecane w uprawie ekologicznej są odmiany: Jantarka, Ostroga, Acteur – plon wysoki, stabilny w latach. W doświadczeniach dobrze plonowały też odmiany: Bogatka, Legenda.

Pamiętać jednak należy, iż uprawa metodami ekologicznymi jest znacznie ograniczona. Nie zawsze bowiem wysokość plonowania danej odmiany jest spójna z jej wysokością czy odpornością na choroby. W przypadku wskazanych jako najbardziej przydatne w ekologii odmian owsa rzeczywiście taką zależność można zauważyć. Wskazane odmiany Haker, Skorpion, Bingo, Arden, które uzyskiwały najwyższe plony, również były jednymi z najwyższych i najbardziej odpornych na choroby (powyżej średniej). W przypadku odmian jęczmienia zależność ta potwierdziła się tylko co do wysokości. Jeżeli chodzi o odmiany żyta ozimego, to podobnie jak w uprawie konwencjonalnej dominują odmiany mieszańcowe, trójliniowe, pomimo iż są najniższe i poniżej średniej odporności na choroby. Jednak ich bardzo dobra plenność i wykorzystanie dobrego stanowiska (pod warunkiem, że są na takim uprawiane), mają decydujący wpływ na uzyskiwanie wyższych plonów, niż odmiany populacyjne. Gospodarstwa ekologiczne w doborze odmian muszą pamiętać jednak o tym (szczególnie w przypadku żyta czy owsa), iż są to gatunki uprawiane przeważnie na słabszych glebach. Tu należy brać pod uwagę odmiany o małych wymaganiach glebowych, a dobrych zdolnościach pobierania składników pokarmowych.

ZIEMNIAK

Jednym z ważniejszych elementów produkcji ekologicznej ziemniaka jest właściwy dobór odmian. Dobór odmian ziemniaka do uprawy w systemie ekologicznym nie jest łatwy. Odmiany powinny charakteryzować się wysoką odpornością na wirusy (szczególnie na wirus Y i L) oraz powinny wykazywać dużą odporność na choroby bakteryjne i grzybowe, a w szczególności na zarazę ziemniaka, która wyrządza największe straty w plonie. Nie bez znaczenia jest również długość okresu wegetacji. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krótkim okresie wegetacji. ponieważ zbierane są z pola na ogół przed największym nasileniem zarazy ziemniaka.

Istnieje wiele różnych odmian ziemniaków, różniących się nie tylko kształtem, przeznaczeniem, ale i barwą miąższu. Niestety jak dotąd nie ma odmian w pełni odpornych na zarazę ziemniaka. Wśród ogółu zarejestrowanych odmian ziemniaka w naszym kraju odporność roślin u odmian jadalnych waha się w zakresie od 2 do 6, a odporność bulw w zakresie od 2 do 5 w skali 9-stopniowej. Niektóre odmiany skrobiowe charakteryzują się wyższą odpornością, szczególnie roślin (w zakresie od 3 do 8) i w mniejszym stopniu bulw (4-5), ale one nie mają praktycznie znaczenia w uprawie ekologicznej. Odporność na mątwika ziemniaczanego jest istotnym kryterium doboru w gospodarstwach położonych w rejonach nasilonego występowania tego szkodnika kwarantannowego. W produkcji ekologicznej, gdzie musi być stosowana 4-5-letnia rotacja ma ona mniejsze znaczenie, ale preferowane odmiany powinny charakteryzować się odpornością na tego patogena.

Odmiana przydatna do produkcji ekologicznej powinna mieć odporność na wirus Y co najmniej 7 w skali 9-stopniowej, powinna mieć dość wysoką odporność na wirus L (>5), powinna być również odporna na mątwika ziemniaczanego. Odmiany powinny charakteryzować się odpornością na zarazę wynoszącą co najmniej 5. W przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych cecha ta jest mniej ważna, ponieważ odmiany te są mniej narażone na porażenie przez zarazę. Ważną cechą odmian przydatnych do uprawy ekologicznej są wymagania nawozowe, ponieważ praktycznie jedynym źródłem składników pokarmowych dla roślin są nawozy organiczne, bez dodatkowego stosowania nawozów mineralnych lub stosowania ich w skali bardzo ograniczonej. W produkcji ekologicznej preferowane są odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych. Oprócz wymienionych cech odmian w produkcji ekologicznej ważną sprawą jest również intensywność wzrostu roślin. Odmiany polecane do upraw ekologicznych powinny charakteryzować się szybkim przyrostem masy nadziemnej w początkowym okresie wzrostu. Chodzi tu o konkurencyjność w stosunku do chwastów. Szybkie pokrycie pola ogranicza bowiem zachwaszczenie. Cechy idealnej odmiany do produkcji w warunkach ekologicznych to: wysoka odporność na zarazę i najważniejsze wirusy, o szybkim tempie wzrostu oraz dobra jakość (smakowitość, kształt bulw itp.).

Analizując wyniki badań z ostatnich lat widzimy, że odmiany polskie w doświadczeniach plonowały wyżej niż odmiany zagraniczne. Charakteryzowały się również lepszą strukturą plonu, tj. dawały wyższy plon handlowy i wyższy plon bulw dużych. Odmianami najwyżej plonującymi były polskie odmiany Tajfun i Ursus. (Badania przeprowadzono w latach 2008-2010 w dwóch miejscowościach: Jadwisin – woj. mazowieckie i Osiny – woj. lubelskie).

Zgodnie z wynikami badań prowadzonymi w 2012 roku w uprawach ekologicznych ziemniaków polecane są odmiany: VINETA (mało chorób, dobry plon), Tetyda, Lord, Jurata. Najwyższy plon handlowy w systemie ekologicznym uzyskano dla odmian Vineta, Jurata i Tetyda. W oparciu o uzyskany w 2013 roku plon i jego jakość – do uprawy ekologicznej na glebach mocniejszych można polecać (nawet w mniej korzystnych warunkach pogodowych) późną odmianę Medea oraz średnio wczesną Finezja (Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin-PIB w Radzikowie, Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka).

Poniżej zestawienie odmian polecanych dla rolnictwa ekologicznego wg Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych.

*** Populacja/odmiana nie znajdująca się w wykazie COBORU, niezarejestrowana w Polsce.
**** Odmiana stara wycofana z rejestru.

Odmiany ziemniaków dla rolnictwa ekologicznego zalecane w oparciu o wyniki 3-letnich badań:

Źródło: Wyniki badań IHAR Radzików, IUNG Puławy.

​