Zakłada się, że obsada zwierząt w gospodarstwie ekologicznym, podobnie jak w konwencjonalnym, nie może przekroczyć 2,0 DJP/ha UR. W gospodarstwach ekologicznych coraz trudniej jest o minimalną obsadę, która z punktu widzenia gospodarki nawozowej winna być rzędu 0,6 - 0,8 DJP/ha UR. Obsada i płodozmian warunkują poprawność gospodarki nawozowej a w konsekwencji wpływają na żyzność gleby.

Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym spełnia dwie podstawowe funkcje: nawozową i sanitarną. Poprzez pierwszą funkcję kształtuje bilans azotu i materii organicznej w glebie, poprzez sanitarną ogranicza rozwój chorób, szkodników oraz reguluje zachwaszczenie. Poszczególne grupy roślin uprawnych zostawiają różne ilości resztek pożniwnych, resztki te mają różną wartość z punktu widzenia powstawania próchnicy, a zatem odmiennie wpływają na bilans próchnicy w glebie. Szczególnie niekorzystnie oddziałują rośliny okopowe: ziemniak, burak, warzywa korzeniowe oraz kukurydza, gdyż pozostawiają bardzo mało resztek pożniwnych, szybko ulegających rozkładowi. Ponadto sposób uprawy w szerokie rzędy, późny siew i późne zakrycie międzyrzędzi zwiększa mineralizację próchnicy i nasila erozję. Wg J. Tyburskiego uprawa tych roślin zmniejsza zawartość próchnicy w glebie  o około 1,1-1,4 t/ha/rok, by ten ubytek zrównoważyć trzeba zastosować około 14 - 15 t/ha obornika. Rośliny strączkowe mają dodatni wpływ na bilans próchnicy, ale jest on znikomy. Tylko rośliny motylkowate wieloletnie i ich mieszanki z trawami oraz pastwiska przemienne pozostawiają duże ilości resztek pożniwnych          w wysokim stopniu przetwarzanych na próchnicę. Względne wartości obrazujące produkcję resztek pożniwnych przez główne grupy roślin uprawnych kształtują się następująco: okopowe 1; zboża jare 2,5; zboża ozime 3,4; koniczyna czerwona 5,6. Planując strukturę upraw rolnik winien mieć na uwadze powyższe zależności, by tak skonstruować płodozmian, by poprawić żyzność i urodzajność gleby lub chociaż zachować ją na odpowiednio wysokim poziomie.

Tylko uprawa roślin motylkowatych zwiększa ilość azotu będącego w dyspozycji gospodarstwa ekologicznego. Pozyskując azot z atmosfery poprzez wiązanie biologiczne zwiększamy jego ilość w obiegu gospodarstwa, natomiast stosując nawozy naturalne minimalizujemy jego straty. Rośliny motylkowate dzielimy na dwie grupy: drobnonasienne - pastewne i grubonasienne-strączkowe. Obydwie grupy roślin motylkowatych mają korzystne działanie na glebę, wiążą azot, jednak  ich wpływ na żyzność gleby nie jest taki sam. Znacznie korzystniejszy jest wpływ na glebę motylkowatych drobnonasiennych i ich mieszanek z trawami niż roślin strączkowych. Po pierwsze strączkowe pozostawiają po sobie o wiele mniej azotu od pastewnych, gdyż ich wegetacja trwa tylko jeden sezon a ponadto większość zgromadzonego azotu zabieramy z plonem - nasiona o bardzo wysokiej zawartości białka. Po drugie strączkowe nie poprawiają struktury gleby (gleba zbita, zachwaszczona). Motylkowate drobnonasienne są w stanie poprawić strukturę gleby nawet najgorszych do uprawy pól. W przypadku większości roślin uprawnych ma miejsce zasada "im większy plon tym bardziej wyczerpana gleba". W przypadku motylkowatych jest odwrotnie - im bardziej udana plantacja, tym więcej azotu pozostaje zgromadzonego w resztkach pożniwnych dla roślin następczych (J. Tyburski 2004). W gospodarstwie ekologicznym dobrze skonstruowany płodozmian warunkuje powodzenie produkcji, jego wynik ekonomiczny, gdyż nie ma takiej dużej możliwości ingerencji środkami produkcji z zewnątrz. Utrzymanie żyzności i urodzajności gleby jest podstawowym zadaniem dla rolnika gospodarującego ekologicznie. Dlatego rolnik winien znać i doceniać zalety roślin motylkowatych. W płodozmianie ich udział powinien wynosić: 20-25% w plonie głównym i 15-30% w międzyplonach. Tak samo ważna jak konstrukcja płodozmianu jest umiejętność wykorzystania potencjału żyzności gleby, jaki nadają jej rośliny motylkowate wieloletnie i ich mieszanki z trawami. Szczególnie dotyczy to pory likwidacji plantacji. Nie należy się spieszyć z likwidacją, pozostawiać gleby w okresie letnim bez okrywy, bo prowadzi to do mineralizacji związków organicznych i strat azotu. Jeśli po koniczynie rolnik zamierza siać pszenicę ozimą, to wystarczy zaorać pole ok. 20 września, jeśli zboże jare to wystarczy zaorać pod koniec października. Gleba pozbawiona okrywy roślinnej podlega degradacji. Bezpośrednie działanie promieni słonecznych zabija mikroorganizmy glebowe, nadmiernie przesusza glebę.

To co rolnik uprawia na swoim polu zależne jest od klasy gleby, obsady zwierząt (polowa uprawa roślin służy głównie dostarczeniu zwierzętom pasz objętościowych i treściwych) i  produkcji towarowej.

Józef Tyburski - nauczyciel akademicki a jednocześnie rolnik praktyk w ulotce "Nawożenie w gospodarstwach ekologicznych" podaje szereg sprawdzonych płodozmianów uwzględniających specyfikę produkcji gospodarstw ekologicznych po to, aby rolnikom ekologicznym coraz lepiej się gospodarowało, by zyskiwali społeczne uznanie i nowych konsumentów swoich produktów. Oto przykłady:

Klasa gleby IIIa lub IIIb, płodozmian ma dostarczyć ziemiopłodów towarowych i pasz objętościowych.
1. Bobik
2. Pszenica jara^x + wsiewka koniczyny czerwonej
3. Koniczyna czerwona
4. Pszenica ozima + facelia jako poplon ścierniskowy
5. Owies nagi ^x .
x - 10- 15 ton obornika lub kompostu na 1 ha

Klasa gleby IVa lub IVb, ziemniak roślina towarowa, pozostała produkcja polowa służy dostarczeniu zwierzętom pasz objętościowych i treściwych.
1.    ziemniak ^{x x}
2.    Jęczmień jary^x + wsiewka koniczyny czerwonej z trawami
3.    Koniczyna czerwona z trawami
4.    Pszenica ozima + gorczyca jako poplon ścierniskowy
5.    Mieszanka zbozowa ^x
x,xx - odpowiednio 10 i 20 ton obornika lub kompostu na ha

Gleby słabe, klasy V.
1.    Ziemniak^x
2.    Mieszanka zbożowa^x
3.    Łubin żółty
4.    Żyto ozime^x + wsiewka seradeli
x,xx - odpowiednio 10 i 20 ton obornika lub kompostu na 1 ha.

Prawidłowo ułożony płodozmian, pozwala sterować populacjami patogenów, szkodników i chwastów. Jest podstawowym narzędziem rolnika ekologicznego, służącym podnoszeniu żyzności gleby i uzyskiwaniu wysokich oraz dobrych jakościowo plonów. Rolnik gospodarujący metodami ekologicznymi musi mieć przede wszystkim doskonałą wiedzę fachową, znać biologię patogenów, szkodników, chwastów, by poprzez odpowiednie następstwo roślin tak kształtować warunki siedliskowe pól uprawnych, by nie dopuścić do masowego wystąpienia  agrofagów. Rolnik, układając płodozmian, musi przewidzieć ewentualne zagrożenie agrofagami, by z góry zapobiec temu zjawisku. Rolnik gospodarujący zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego nie może zapomnieć o prawidłowej agrotechnice, gdyż błędów agrotechniki nie może naprawiać tonami nawozów sztucznych i pestycydów. Na takie postępowanie rolnikowi ekologicznemu przede wszystkim nie pozwala jego wysoka  świadomość ekologiczna  i głęboka  wiedza rolnicza.

 

Elżbieta Dryjańska, Dział Ekologii i Ochrony Środowiska, WODR  w Poznaniu.