Przedmiotem opracowania jest analiza wybranych danych dotyczących potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji zwierzęcej (dla porównania z produkcją mieszaną) w amach systemu zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych Polskiego FADN w latach 2010-2012. Wyniki te zostały obliczone na podstawie danych ze statystycznie reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych pogrupowanych według typów rolniczych w regionie Wielkopolska i Śląsk. Parametry wartościowe dotyczące produkcji są kategoriami netto (bez podatku VAT).
Gospodarstwa te (Tabela nr 1) w zależności od typu rolniczego reprezentowały:
- krowy mleczne – powyżej 8 200 szt.
- zwierzęta trawożerne – powyżej 4 800 szt.
- zwierzęta ziarnożerne – powyżej 28 700 szt.
- mieszane – powyżej 102 400 szt.
gospodarstw w rejonie Wielkopolska i Śląsk powyżej 4 000 euro Standardowej Produkcji (SO) o analogicznym nastawieniu produkcyjnym. Największą grupę gospodarstw uczestniczących w systemie Polski FADN stanowiły (nie licząc gospodarstw mieszanych) gospodarstwa z produkcją zwierząt ziarnożernych (trzoda chlewna, drób) – powyżej 28 700 do 28 800 szt. w zależności od roku. Przeciętny obszar gospodarstw z produkcją zwierzęcą wynosił dla:
- krowy mleczne – od 27,60 ha do 47,60 ha w zależności od roku,
- zwierzęta trawożerne – od 17,90 ha do 24,60 ha w zależności od roku,
- zwierzęta ziarnożerne – 17,90 ha i powyżej.
Wielkość obszarowa analizowanej grupy gospodarstw związana jest z typem rolniczym i produkcją towarową.
Tabela nr 1. Wybrane informacje o produkcji według typów rolniczych.
Najwięcej inwentarza żywego (wyrażonego w jednostkach przeliczeniowych LU) posiadały gospodarstwa typu mieszanego i koncentrowały one ponad 58% pogłowia zwierząt w regionie. Gospodarstwa typowo zwierzęce, specjalizujące się w chowie zwierząt trawożernych, krów mlecznych i zwierząt ziarnożernych, skupiały łącznie 41% ogółu zwierząt (w LU) z regionu Wielkopolska i Śląsk. Zauważyć należy, że obserwowane rozłożenie pogłowia zwierząt w regionie między gospodarstwa mieszane, a gospodarstwa nastawione typowo na produkcję zwierzęcą jest wynikiem przede wszystkim liczebnej przewagi tych pierwszych gospodarstw nad drugimi i nie wynika bezpośrednio z intensywności produkcji zwierzęcej prowadzonej przez te gospodarstwa.
Gospodarstwa z produkcją zwierzęcą, w większym niż przeciętnie stopniu, gospodarują na gruntach własnych. W grupie gospodarstw z produkcją zwierząt ziarnożernych grunty dzierżawione stanowią około 19%-20% (Wykres nr 1) przy średniej w rejonie 32%- 35%. W zależności od typu rolniczego liczba pełnozatrudnionych wynosi od 1,4 do 2,8 osób. Analizowana produkcja (Tabela nr 1) wymaga dodatkowego zatrudnienia osób spoza gospodarstwa – pracowników najemnych. Największy udział pracy najemnej (Wykres nr 2) w nakładach pracy ogółem występuje w gospodarstwach z produkcją mleka – od 14% do 42%.
Wykres nr 1. Zasoby ziemi według typów rolniczych.
Wykres nr 2. Nakłady pracy według typów rolniczych.
Tabela nr 2. Wartość wybranych składników majątku według typów rolniczych.
W Tabeli nr 2 zestawiono dane charakteryzujące potencjał produkcyjny gospodarstw rolnych pod względem wartości wybranych składników majątkowych. Ogólna wartość aktywów jest uzależniona od typu rolniczego i skali produkcji. W gospodarstwach z produkcją zwierzęcą głównym składnikiem aktywów jest wartość ziemi – około 50% aktywów ogółem. Poziom zainwestowania mierzony wartością aktywów na 1 ha użytków rolnych w poszczególnych grupach gospodarstw różni się nieznacznie i jest podobnie przy poziomie technicznego uzbrojenia pracy mierzony wartością aktywów na pełnozatrudnioną osobę ogółem. Z kolei podobne relacje, jak w przypadku aktywów ogółem, można zaobserwować również w zakresie aktywów trwałych. W gospodarstwach w typie krowy mleczne poziom technicznego uzbrojenia pracy mierzony wartością maszyn i urządzeń w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną jest wyższy niż w pozostałych gospodarstwach z produkcją zwierzęcą. Świadczy to o znacznym zwiększeniu wydatków pieniężnych na maszyny i urządzenia w produkcji mleka (Wykres nr 3).
Wykres nr 3. Wartość maszyn i urządzeń według typów rolniczych.
Wykres nr 4. Wartość budynków i budowli według typów rolniczych.
Odpowiednia struktura aktywów w gospodarstwach rolnych korzystnie wpływa na efektywność gospodarowania. Aktywa trwałe ze względu na swoją wartość zwykle mają wyższy udział w strukturze aktywów, niż aktywa obrotowe. Jednak nadmierny ich udział spowalnia tempo krążenia środków finansowych w gospodarstwie, co niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa. Polskie gospodarstwa indywidualne niestety mają w większości niekorzystną strukturę aktywów, którą można zaobserwować również w gospodarstwach regionu Wielkopolska i Śląsk. We wszystkich gospodarstwach analizowanych (Wykres nr 5) wartość środków trwałych stanowiła ponad 80% wartości aktywów ogółem. Środki finansowe unieruchomione w trudno zbywalnych aktywach trwałych nie mogą być wykorzystane w bieżącym funkcjonowaniu gospodarstw i nie przyczyniają się do rozwoju tych gospodarstw.
Wykres nr 5. Struktura aktywów według typów rolniczych.
Przedstawiona uproszczona analiza wykazuje pewne zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi grupami gospodarstw w odniesieniu do potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji zwierzęcej.
Wyniki prezentowane w niniejszym opracowaniu są reprezentatywne dla pola obserwacji FADN i są średnimi ważonymi dla określonej grupy gospodarstw rolnych.
Zbigniew Błaszczyk – Dział Ekonomiki WODR w Poznaniu
Opracowanie na podstawie: Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2012 – IERiGŻ – PIB Warszawa.