Afrykański pomór świń (ang. african swine fever, ASF) to groźna, zakaźna i zaraźliwa wirusowa choroba świń domowych oraz dzików o przebiegu ostrym lub przewlekłym. Chorobę wywołuje wirus afrykańskiego pomoru świń (ASFV). Jej cechą charakterystyczną jest bardzo silna wybroczynowość i bardzo wysoka śmiertelność. Choroba wywodzi się z Afryki, gdzie występuje powszechnie w wielu krajach. Po raz pierwszy była obserwowana w Kenii w 1910 roku u świń, które miały kontakt z dzikimi afrykańskimi świniami. W lutym 2014 roku wykryto w Polsce pierwsze przypadki ASF u padłych dzików, które prawdopodobnie przedostały się z Białorusi.

Powszechnie przyjmuje się, że okres inkubacji choroby wynosi 15 dni (okres inkubacji w środowisku naturalnym: 4-19 dni, w przypadku choroby o ostrym przebiegu: 3-4 dni). Wirus jest wyjątkowo odporny na działanie niskich temperatur i zachowuje właściwości zakaźne we krwi, kale i tkankach surowych przez bardzo długi okres czasu. Dla przykładu wirus w solonym mięsie przeżywa 182 dni, w mięsie gotowanym 0 dni, w mięsie suszonym 300 dni, w mięsie mrożonym 1000 dni, w mięsie chłodzonym 110 dni, a w skórze (tłuszczu) 300 dni. Ludzie nie są wrażliwi na zakażenie wirusem ASF, w związku z czym choroba ta nie stwarza zagrożenia dla ich zdrowia lub życia.

Najczęstszym sposobem zakażenia zwierząt jest bezpośredni lub pośredni kontakt ze zwierzętami zakażonymi. Rozpowszechnianie się wirusa jest stosunkowo łatwe m.in. za pośrednictwem osób i pojazdów odwiedzających gospodarstwo, skażonego sprzętu i narzędzi, zwierząt mających swobodny dostęp do gospodarstwa (gryzoni, kotów, psów, ptaków), jak również przez skażoną paszę, wodę oraz skarmianie zwierząt odpadami kuchennymi (zlewkami) zawierającymi nieprzetworzone mięso zakażonych świń lub dzików.

Jak rozpoznać afrykański pomór świń?

Objawy afrykańskiego pomoru świń mogą być niespecyficzne, podobne do innych chorób lub zatruć. Mogą niekiedy pojawiać się jedynie nagłe padnięcia świń, bez innych objawów towarzyszących. Najczęstszymi objawami choroby są: gorączka; sinica skóry uszu, boków brzucha; wybroczyny; duszność; pienisty wypływ z nosa; biegunka z domieszką krwi; wymioty; niedowład zadu; poronienia; niekiedy objawy nerwowe. W ciągu kilku, kilkunastu dni świnie padają. Przebieg choroby jest z reguły ostry. W przypadku najmniejszego podejrzenia należy zgłosić podejrzenie do właściwego powiatowego lekarza weterynarii.

Wystąpienie ASF skutkuje przede wszystkim narażeniem kraju na olbrzymie straty finansowe związane w pierwszej kolejności z kosztami związanymi ze zwalczaniem choroby w gospodarstwach, w których zostanie stwierdzone (zabicie zwierząt z zapowietrzonego stada i utylizacja ich zwłok, konieczność przeprowadzenia oczyszczenia i dezynfekcji oraz badań laboratoryjnych), jak również z drastycznym ograniczeniem możliwości sprzedaży i wywozu świń lub wieprzowiny zarówno w kraju jak i poza jego granice. Mimo kilkudziesięciu lat badań nie opracowano skutecznej szczepionki. Jak podają znawcy problemu, nie ma perspektyw by taka szczepionka w najbliższych latach powstała. Z chorobą walczy się administracyjnie, wybijając świnie.

W związku z występowaniem ASF w Polsce na terytorium kraju zostały wyznaczone obszary objęte różnymi restrykcjami:

• obszar zagrożenia (kolor niebieski na mapie);
• obszar objęty ograniczeniami (kolor czerwony na mapie);
• obszar ochronny (kolor żółty na mapie).

Trzy gminy z województwa wielkopolskiego z powiatu kolskiego znajdują się w strefie poniżej 100 kilometrów od obszaru ochronnego. Gminy Kłodawa, Przedecz i Chodów z naszego województwa zaliczone są do tzw. strefy WAMTA (ang. Wider Area for Medium Term Actions).

W Dzienniku Ustaw ogłoszone zostało 13 lutego 2018 r. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 lutego 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń. Jak podaje MRiRW wprowadzona nowelizacja rozporządzenia była konieczna ze względu na zagrożenie dalszego szerzenia się choroby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wprowadzane przepisy mają za zadanie podnieść poziom zabezpieczenia gospodarstw, a tym samym zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby. Rozporządzenie wprowadziło dla posiadaczy świń w całym kraju m.in. następujące obowiązki, których celem jest ograniczenie ryzyka przeniesienia wirusa ASF do chlewni:

• prowadzenia rejestru środków transportu do przewozu świń wjeżdżających na teren gospodarstwa oraz rejestru wejść osób do pomieszczeń, w których są utrzymywane świnie,
• zabezpieczenia budynku, w którym są utrzymywane świnie, przed dostępem zwierząt wolno żyjących oraz domowych,
• utrzymywania świń w odrębnych, zamkniętych pomieszczeniach, w których są utrzymywane tylko świnie, mających oddzielne wejścia oraz niemających bezpośredniego przejścia do innych pomieszczeń, w których są utrzymywane inne zwierzęta kopytne,
• wykonywania czynności związanych z obsługą świń wyłącznie przez osoby, które wykonują te czynności tylko w danym gospodarstwie,
• stosowania przez osoby wykonujące czynności związane z obsługą świń, przed rozpoczęciem tych czynności, środków higieny niezbędnych do ograniczenia ryzyka szerzenia się afrykańskiego pomoru świń, w tym mycie i odkażanie rąk oraz oczyszczanie i odkażanie obuwia,
• bieżącego oczyszczania i odkażania narzędzi oraz sprzętu wykorzystywanych do obsługi świń,
• używania przez osoby wykonujące czynności związane z obsługą świń odzieży ochronnej oraz obuwia ochronnego przeznaczonego wyłącznie do wykonywania tych czynności,
• wyłożenia mat dezynfekcyjnych przed wejściami do pomieszczeń, w których są utrzymywane świnie i wyjściami z tych pomieszczeń, a także stałe utrzymywanie tych mat w stanie zapewniającym utrzymanie skuteczności działania środka dezynfekcyjnego,
• sporządzenia przez posiadaczy świń spisu posiadanych świń oraz bieżącego aktualizowania tego spisu,
• zabezpieczenia wybiegu dla świń podwójnym ogrodzeniem o wysokości wynoszącej co najmniej 1,5 m, związanym na stałe z podłożem – w przypadku utrzymywania świń w gospodarstwie w systemie otwartym,
• karmienia świń paszą zabezpieczoną przed dostępem zwierząt wolno żyjących.

Spełnienie wprowadzanych wymagań dla gospodarstw pozwoli na znaczące zmniejszenie ryzyka przeniesienia ASF do gospodarstwa, w którym utrzymywane są świnie. Rozporządzenie weszło w życie 28 lutego 2018 r. Dostosowanie gospodarstwa utrzymującego świnie do tych wymagań jest kontrolowane przez organy Inspekcji Weterynaryjnej. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie wymagań weterynaryjnych powiatowy lekarz weterynarii wydaje decyzje administracyjne nakazujące usunięcie uchybień lub nakazuje zabicie świń i zakazuje ich utrzymywania w gospodarstwie. Producenci świń, którzy otrzymają decyzję powiatowego lekarza weterynarii o zakazie utrzymywania świń w związku z brakiem spełniania warunków bioasekuracji będą mogli ubiegać się o pomoc finansową w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w związku z utraconymi dochodami z tytułu prowadzenia produkcji świń.

Artykuł przygotowano na podstawie artykułów opublikowanych na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Głównego Inspektoratu Weterynarii.