Zimowla  pszczół trwa od ostatnich oblotów jesiennych (listopad) do pierwszego oblotu wiosennego (marzec). Ten czas to 4-6 miesięcy bez możliwości lotów pszczół, chociaż czasami występują częściowe lub całkowite obloty śródzimowe.

W czasie zimowli pszczoły w ulu tworzą tzw. kłąb zimowy – kłąb uwiesza się w dolnej części ula, na plastrach wolnych od pokarmu, naprzeciw wylotu, mając nad sobą zapasy zimowe.

W miarę spożywania zapasów kłąb przesuwa się bardziej do góry. Pozostające w kłębie pszczoły nie zapadają w sen, żyją nadal normalnie będąc w spoczynku – ich czynności są zwolnione i osłabione.

Oto warunki właściwego przebiegu zimowli:

1 – dostateczna ilość i dobrze rozłożony zapas pokarmu

2 – wielkość gniazda dostosowana do siły rodziny (liczba ramek odpowiednia do ilości pszczół)

3 – pokarm zimowy dobrej jakości

4 – temperatura (brak dużych, gwałtownych skoków)

5 – zapewnienie spokoju zimującym pszczołom

6 – zabezpieczenie uli przed zaciekaniem i wiatrem.

Dobra zimowla to taka, w czasie której: siła rodziny nie zmniejszy się zdecydowanie, osyp jest niezbyt duży, nie obserwuje się objawów biegunki, pszczoły posiadają odpowiednią energię życiową, wnętrze ula jest suche i wolne od pleśni.

Nadchodzi wiosna. Marzec to często jeszcze niskie temperatury i niekiedy leżący śnieg nie wskazują na to, że w tym miesiącu będziemy cieszyć się widokiem latających pszczół. Jednak słońce świeci już coraz dłużej, grzeje mocniej i temperatury w dzień będą już dodatnie. Przyroda budzi się do życia. W marcu zakwitają leszczyny, wierzby iwy i wiele innych wierzb mieszańcowych. Dostarczają one świeżego pyłku dla pszczół, które tez wyczekują ciepłych dni na pierwsze obloty i loty zwiadowcze, orientujące je o pierwszych pożytkach.

Wraz z kończącą się zimą pszczelarz jest coraz bardziej ciekawy stanu swoich pszczół po zimowli. Rolą pszczelarza jest wtedy  zapewnienie pszczołom jak najlepszych warunków rozwoju wiosennego. W tym celu powinien określić stan rodziny po zimowli, zapewnić właściwe warunki termiczne gniazda oraz odpowiednią ilość pokarmu.

Oto kilka praktycznych porad:

1 – na przedwiośniu ważne jest oczyszczenie wylotów, właściwie sprawdzenie czy są drożne. Zdarza się, że osyp zimowy jest duży i wyloty są całkowicie zablokowane, a to utrudnia wymianę powietrza i blokuje ewentualny oblot pszczół.

2– pierwszy oblot wiosenny – wydarzenie kończące zimowlę a rozpoczynające wiosnę w pasiece. Może wystąpić gdy temperatura powietrza wynosi ok. 8 ⁰ C w cieniu, wówczas

pszczoły oczyszczają się oddając kał, zgromadzony w jelicie prostym, krążą gromadnie, z energią, ok. 0,5 godziny. Zaczynają nosić wodę, usuwają martwe pszczoły i pilnują wejścia –wylotu. W tym czasie obecność pszczelarza jest wskazana, aby zorientować się o stanie przezimowanej pasieki oraz wyłowić bezmatki lub bardzo słabe rodziny, zmniejszyć wyloty i docieplić gniazdo.

Pierwszą pracą  po oblocie jest czyszczenie ula z osypu, którego celem jest wyręczenie pszczół z wydatkowania jakże cennej w tym czasie energii, utrzymanie warunków higienicznych, a przy okazji określenie stanu rodziny i jej kondycji po zimowli. Czynność tą można wykonać jeszcze przed oblotem pszczół pod warunkiem, że posiadamy odejmowane dennice. Oczyszczamy dennice ze spadłych pszczół i odsklepin woskowych, które stanowią bardzo dobrą pożywkę dla motylicy woskowej.   Można to robić nawet przy niskiej temperaturze, ponieważ pszczoły wtedy nie latają i nie atakują.

Osyp zimowy informuje nas o stanie rodziny, czyli:

-          ilość okruszków wosku, ułożonych uliczkami, informuje nas na ilu ramkach zimował kłąb,

-          ilość martwych pszczół na dennicy, czyli duży osyp, może świadczyć o braku matki,

-          wyrzucony czerw może być przyczyną  przeziębienia,

-          krople sfermentowanego zapasu informują nas, iż na zimę pozostawiono zbyt obszerne gniazdo oraz o dużej wilgoci w ulu,

-          liczba osobników Varroa określa nasilenie inwazji – w osypie jest 1/3 osobników, np. 10 w osypie to jeszcze 20 jest w rodzinie. Leczenie warrozy - raczej nie leczyć, chyba że jesienią było bardzo dużo warrozy. Diagnostycznie należy odymić 10-20% rodzin.

Ważne – osyp z dennic powinien być gromadzony w jednym miejscu, nie można go rozrzucać po pasieczysku, gdyż jest to siedlisko czynników chorobotwórczych. Najlepiej jest go spalić lub zakopać.

3 – ocena ilości zapasów -  ustalamy, które rodziny wymagają podkarmiania, które należy połączyć, a w których brak jest matki. Stwierdzone braki zapasów należy szybko uzupełnić jednak przy prawidłowej gospodarce pasiecznej nie powinna  zachodzić konieczność uzupełniania zapasów wczesną wiosną. Lepiej dać więcej zapasu w sierpniu lub podać ramki z zapasem z innych rodzin albo pozostałe od jesieni. W przypadku konieczności dokarmienia na każdą rodzinę przeznaczyć od 0,5 do 1,5 kg ciasta sporządzonego w proporcji: 1 kg cukru pudru + 30-33 dag płynnego miodu + 20 dag zmielonego pyłku, które umieszczamy na powałce. W sprzedaży są też gotowe karmy oraz ciasto. Karmienie ciastem wymaga konieczności podania pszczołom wody do ula.

Przyjmuje się, iż rodzina pszczela w tym momencie powinna mieć ok. 5 kg zapasu.

4 – usuwamy stwierdzone nieprawidłowości w ulach, np. w przypadku zbyt dużego gniazda – zbędne ramki przestawiamy za zatwór lub zabieramy do pracowni. Zdecydowanie poprawia to warunki termiczne w gnieździe. Utrzymujemy ciasne gniazda – wszystkie ramki powinny być gęsto obsiadane przez pszczoły. Takie dopasowanie wielkości gniazda do siły rodziny ułatwia pszczołom utrzymanie odpowiedniej temperatury (34⁰ C) do wychowu czerwiu.

Ważną diagnozą jest stwierdzenie obecności matki – można tego dokonać  poprzez sprawdzenie temperatury powałki: jeżeli wyraźnie wyczuwamy ciepło tzn. jest czerw i matka, gdy mamy wątpliwości, to rodzinę taką w najbliższym czasie przeglądamy.

Uwaga - rodziny bardzo słabe należy koniecznie połączyć tylko ze sobą, czyli słabe ze słabymi, a nigdy nie łączyć słabych ze silnymi.

5 –  koniecznie zadbać o  pyłek bo głód pyłku hamuje rozwój. Można poddać ciasto  z pyłkiem  umieszczając je w górnej części ula, nad gniazdem, pamiętając o dostarczeniu też wody. Pszczoły najchętniej pobierają takie ciasto, które zawiera w swoim składzie do 20% pyłku.

Należy zadbać o obecność 2 ramek z pyłkiem – podajemy je do zimowli, ponieważ pyłek ten niezbędny jest głównie wiosną. Jeśli wiosną podajemy ramki z pyłkiem to blisko czerwiu.

Ramki z pyłkiem (pierzgą) należy nagromadzić latem.

Naganne jest podawanie pszczołom zapleśniałych ramek z pierzgą – pleśń pszczoły usuną a zniszczony przez grzyb pyłek pszczoły karmicielki zjedzą, ulegną zatruciu i zginą.

Pomocne może być też podanie zmielonego pyłku w płaskim naczyniu, w pobliżu poidła z wodą.

6 – jeszcze przed pierwszym oblotem pszczół uruchamiamy poidło pasieczne, aby pszczoły nauczyły się korzystać z najbliższego im źródła wody. Im bardziej sucha jest wiosna, tym większe zapotrzebowanie pszczół na wodę. Przyjmuje się, że w marcu przeciętna rodzina  potrzebuje ok. 50 g wody dziennie, a w miarę przybywania w niej czerwiu ilość ta może przekroczyć nawet 300 g dziennie. Dbajmy więc o to, by nigdy nie brakowało w poidle wody.

7 - sterowanie rozwojem rodziny pszczelej, w tym: baza pożytkowa i wiosenne przyspieszanie rozwoju rodzin, pamiętając o tym, że  50% produkcji miodowej  zależy od pszczelarza:

- baza pożytkowa - potencjał środowiska pod względem zasobności pokarmowej jest duży, o czym świadczy zużycie miodu i pyłku przez rodziny pszczele w ciągu roku. Najmniej pokarmu węglowodanowego pszczoły zużywają w zimie, 1 kg w każdym zimowym miesiącu. Zużycie tego pokarmu wzrasta wraz z rozpoczęciem wychowu czerwiu i koniecznością utrzymania stałej temperatury gniazda, niezbędnej do wychowu czerwiu. Podobnie jest z pokarmem białkowym.

Każda rodzina pszczela w ciągu roku zużywa 90 kg miodu i 30 kg pyłku kwiatowego jako pokarmu niezbędnego do naturalnego jej rozwoju. O tym musi pamiętać pszczelarz, ponieważ od zapewnienia odpowiedniej bazy pożytkowej dla pszczół będzie zależała wysokość produkcji z pasieki. Przy tym należy  pamiętać o tym, że pszczoły mogą wykorzystać tylko

70% pożytku nektarowego i 50% pyłkowego – straty powoduje zła pogoda i występowanie owadów konkurencyjnych.

- przyspieszanie rozwoju rodzin wiosną - pełnych efektów przyspieszania rozwoju można oczekiwać tylko wówczas, gdy rodziny są silne, zdrowe i zaopatrzone w odpowiedniej ilości w zapasy miodu i pyłku.  Kwiecień jest miesiącem, w którym pobudza się rodziny do intensywnego rozwoju, wówczas możemy zastosować następujące metody:

Wielu pszczelarzy pomija fakt, że początek nowego sezonu pasiecznego nie zaczyna się z dniem pierwszego oblotu, ale rozpoczyna się w sierpniu – od momentu przygotowania przez pszczoły i pszczelarza pokoleń robotnic przeznaczonych do zimowania. Jeżeli w tym czasie ustrzeżemy się błędów i prawidłowo przygotujemy pszczoły do zimowli, to o jej wynik powinniśmy być spokojni.

Lucyna Palicka

WODR w Poznaniu

SPD