Co to jest zazielenienie?
Zazielenienie (ang. greening) to praktyki rolnicze korzystne dla klimatu i środowiska naturalnego. Dla polskich rolników to nowa rzecz w systemie płatności. Praktyki zazielenienia obowiązują w polskim rolnictwie od 1 stycznia 2015 roku. Warto więc przypomnieć zasady funkcjonowania tego mechanizmu w kampanii 2016 roku.
Zazielenienie to:
- praktyki obowiązkowe lub
- tzw. praktyki równoważne do obowiązkowych praktyk zazielenienia (przynoszące ten sam albo wyższy poziom korzyści dla środowiska i klimatu jak praktyki obowiązkowe).
Końcowym efektem zazielenienia powinien być wzrost bioróżnorodności.
Zazielenienie to obowiązkowy komponent systemu płatności bezpośrednich – 30% stawki płatności bezpośrednich uzależnione jest od przestrzegania zasad greeningu. Stawka płatności za zazielenienie w 2015 r. wyniosła 304,31 zł/ha. Szacowana stawka „zielonej” płatności na 2016 r. to około 72,2 euro/ha.
Stosowanie wymogów w zakresie zazieleniania nie jest obowiązkowe dla rolników, którzy przystąpią do systemu dla małych gospodarstw oraz tych, którzy prowadzą produkcję metodami ekologicznymi w całym gospodarstwie, zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym.
Trzy obowiązkowe praktyki zazielenienia:
- dywersyfikacja upraw (odpowiednie zróżnicowanie upraw),
- konieczność zachowania trwałych użytków zielonych,
- obszary proekologiczne (tzw. EFA).
Co to oznacza w praktyce?
DYWERSYFIKACJA UPRAW
- Do 10 ha gruntów ornych – gospodarstwo jest zwolnione z obowiązku prowadzenia odpowiedniego zmianowania upraw.
- Od 10,01 do 30 ha gruntów ornych – przynajmniej 2 różne uprawy na gruntach ornych, w tym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych.
- Powyżej 30 ha gruntów ornych – minimum 3 uprawy na gruntach ornych; w tym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 95% gruntów ornych.
Za uprawę w ramach praktyki dywersyfikacji uznaje się:
- uprawę dowolnego z różnych rodzajów zdefiniowanych w klasyfikacji botanicznej upraw,
- uprawę dowolnego gatunku w przypadku Brassicaceae, Solanaceae i Cucurbitaceae,
- grunt ugorowany,
- trawę lub inne pastewne rośliny zielne.
Forma jara i forma ozima tego samego rodzaju są uważane za odrębne uprawy.
Z obowiązku dywersyfikacji upraw zwolnione są też gospodarstwa rolne, w których co najmniej 75% powierzchni użytków wykorzystywane jest jako trwałe użytki zielone, trawy lub inne pastewne rośliny zielne czy ugory, pod warunkiem, że powierzchnia pozostałych gruntów ornych w gospodarstwie nie przekracza 30 ha.
Praktyka równoważna do dywersyfikacji upraw to realizacja pakietu „1. Rolnictwo zrównoważone” w ramach działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego w PROW 2014-2020.
ZACHOWANIE TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH (TUZ)
- Obowiązek utrzymania na poziomie gospodarstwa (zakaz przekształcania lub zaorywania) wyznaczonych trwałych użytków zielonych cennych przyrodniczo, położonych na obszarach Natura 2000, w tym obejmujących gleby torfowe i podmokłe, które wymagają ścisłej ochrony w celu osiągnięcia celów dyrektyw ptasiej (2009/147/WE) i siedliskowej (92/ 43/EWG).
- Utrzymywanie w skali kraju powierzchni trwałych użytków zielonych na niezmienionym poziomie w stosunku do ich powierzchni ustalonej w roku referencyjnym (w 2015 r.). W kolejnych latach wskaźnik udziału TUZ w powierzchni użytków rolnych nie może zmniejszyć się o więcej niż 5% w stosunku do wskaźnika referencyjnego wyznaczonego w roku 2015. W przypadku zmniejszenia współczynnika o więcej niż, 5% każdy rolnik, który przekształcił obszar trwałych użytków zielonych w inne użytkowanie, będzie zobowiązany do ponownego przekształcenia obszaru w trwałe użytki zielone.
OBSZARY PROEKOLOGICZNE (EFA)
Gospodarstwa o powierzchni do 15 ha gruntów ornych są wyłączone z obowiązku utrzymania obszarów proekologicznych. Pozostałe gospodarstwa zobowiązane są do przeznaczenia na obszary EFA przynajmniej 5% powierzchni gruntów ornych.
Zwolnione z obowiązku realizacji tej praktyki są też gospodarstwa rolne, w których przynajmniej 75% powierzchni gruntów ornych jest wykorzystywanych pod uprawę traw lub innych pastewnych roślin zielnych, grunt ugorowany lub też grunt wykorzystywany pod uprawy roślin bobowatych, pod warunkiem, że pozostałe grunty orne w gospodarstwie nie przekraczają 30 ha. Także gospodarstwa, w których co najmniej 75% powierzchni użytków stanowią TUZ-y, trawy lub inne pastewne rośliny zielne, a pozostałe grunty orne w gospodarstwie nie przekraczają 30 ha, są zwolnione z obowiązku EFA.
Obszary, które mogą być kwalifikowane jako EFA to:
- Grunty ugorowane – w okresie od 1 stycznia do 31 lipca grunt powinien być ugorowany.
- Strefy buforowe, w tym strefy na TUZ (możliwe do odróżnienia od przylegającej powierzchni użytków rolnych), o szerokości ustanowionej w ramach norm DKR (5 m, 10 m lub 20 m) oraz inne strefy buforowe o szerokości nie mniejszej niż 1 m, usytuowane na lub przylegające do gruntu ornego – ich dłuższe krawędzie są równoległe do krawędzi gruntu ornego; zakaz prowadzenia produkcji rolnej, wypas lub koszenie jest możliwe; również pasy z nadbrzeżną roślinnością, wzdłuż cieku wodnego, o szerokości do 10 m.
- Pasy gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (z produkcją rolną lub bez, szer. od 1 m do 10 m; dopuszczone jest wypasanie lub koszenie na paszę, pod warunkiem, że pasy te można odróżnić od przyległych gruntów rolnych – dotyczy pasów bez uprawy).
- Zagajniki o krótkiej rotacji (wierzba, brzoza, topola czarna i jej krzyżówki), zakaz stosowania środków ochrony roślin; możliwe jest nawożenie mineralne.
- Obszary zalesione, po 2008 r., w ramach PROW 2007-2013 (zalesienie na gruntach rolnych) i PROW 2014-2020, które kwalifikowały się do płatności JPO w 2008 r.
-
Międzyplony lub okrywa zielona – wsiewki trawy w uprawę główną albo siew mieszanek co najmniej z 2 gatunków roślin z grup roślin uprawnych: zboża, oleiste, pastewne, miododajne, bobowate drobnonasienne i grubonasienne; mieszanki z samych gatunków zbóż nie są uznawane za obszar proekologiczny.
Międzyplony i pokrywa zielona muszą być wysiane w następujących terminach:- międzyplony ścierniskowe – od 1 lipca do 20 sierpnia,
- międzyplony ozime – od 1 lipca do 1 października,
- międzyplony ścierniskowe – do dnia 1 października,
- międzyplony ozime – do dnia 15 lutego następnego roku.
- Uprawy wiążące azot – uprawiane w plonie głównym: bób, bobik, ciecierzyca, fasola zwykła, fasola wielokwiatowa, groch siewny, groch siewny cukrowy, soczewica jadalna, soja zwyczajna, łubin biały, łubin wąskolistny, łubin żółty, peluszka, seradela uprawna, wyka siewna, koniczyna czerwona, koniczyna biała, koniczyna białoróżowa, koniczyna perska, koniczyna krwistoczerwona, komonica zwyczajna, esparceta siewna, lucerna siewna, lucerna mieszańcowa, lucerna chmielowa, lędźwian, wyka kosmata, nostrzyk.
-
Elementy krajobrazu, które są w posiadaniu rolnika, położone na gruntach ornych lub przylegające do gruntów ornych (także te położone poza obszarem kwalifikującym się do płatności):
- tradycyjnie występują na gruntach rolnych i ich szerokość nie przekracza 2 metrów (żywopłoty, rowy, murki) oraz
- są chronione w ramach DKR: drzewa będące pomnikami przyrody, oczka wodne o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 100 m², rowy do 2 m szerokości,
- żywopłoty lub pasy zadrzewione o maks. szerokości do 10 m,
- drzewa wolnostojące o średnicy korony przynajmniej 4 m,
- zadrzewienia liniowe – drzewa o średnicy korony min. 4 m, a odległość między koronami nie przekracza 5 m,
- zadrzewienia grupowe oraz zagajniki śródpolne z pełnym zwarciem drzewostanu, maks. do powierzchni 0,3 ha,
- miedze śródpolne o szerokości 1-20 m, na których nie prowadzi się produkcji rolnej,
- oczka wodne o maksymalnej powierzchni 0,1 ha (z wyłączeniem zbiorników z betonu lub tworzywa sztucznego); do wielkości oczka można włączyć pas roślinności nadbrzeżnej wzdłuż wody o szerokości do 10 m,
- rowy o maksymalnej szerokości 6 m, w tym otwarte cieki wodne do celów nawadniania lub odwadniania; kanałów o betonowych ścianach nie uznaje się za obszar proekologiczny,
- inne elementy, chronione w ramach dyrektywy ptasiej i siedliskowej.
Obszary, które uznaje się za proekologiczne, nie przekładają się wprost proporcjonalnie na powierzchnię obszaru proekologicznego uznawanego na potrzeby dopłat bezpośrednich. Określone współczynniki służą do przeliczania faktycznej powierzchni na powierzchnię „proekologiczną”. Ich wartość odzwierciedla zróżnicowane znaczenie poszczególnych obszarów dla zachowania różnorodności biologicznej. Są to:
- współczynnik przekształcenia – mówi o proporcji zamiany obiektów, tzw. liniowych (w m.b.), np. żywopłoty, na powierzchnię wyrażaną obszarowo (m²);
- współczynnik ważenia – służy do przeliczenia powierzchni różnego rodzaju obiektów na powierzchnię uznaną za proekologiczną.
Wartości współczynników przekształcenia i ważenia określone są w tabeli zamieszczonej w Instrukcji wypełniania spersonalizowanego wniosku o przyznanie płatności i materiału graficznego na rok 2016. EFA muszą być też oznaczone na załączniku graficznym do wniosku. Jeżeli rolnik nie może zrealizować praktyki zazielenienia w zakresie utrzymania EFA, wówczas może w każdym momencie dokonać zmiany elementu proekologicznego, ale wyłącznie do wysokości odsetka powierzchni zadeklarowanej jako EFA we wniosku o przyznanie płatności na 2016 r. (np. jeśli beneficjent zadeklarował 5% EFA, zmiana jest możliwa do osiągnięcia 5%) i tylko w ramach działek będących w posiadaniu rolnika, zadeklarowanych przez niego we wniosku o przyznanie płatności za 2016 r. Zmiana może być dokonywana w zakresie wszystkich rodzajów elementów EFA.
Możliwa jest też wspólna realizacja praktyki utrzymania obszarów EFA, przez gospodarstwa znajdujące się w bliskiej odległości, po spełnieniu określonych warunków.
Nieprzestrzeganie wymagań zazielenienia grozi sankcjami.
Źródło:
- „Zazielenienie. Rolniku! Sprawdź, co to dla Ciebie oznacza”, broszura ARiMR. Warszawa, 2016.
- „Greening, tak zrobisz to najlepiej”, dodatek specjalny Top Agrar Polska, 2015 r.