Rolnik, który wnioskuje o płatności bezpośrednie oraz płatności w ramach działań nieinwestycyjnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz 2014-2020 (program rolnośrodowiskowy, zalesianie gruntów rolnych, działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne, rolnictwo ekologiczne, płatności do obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami), zobowiązany jest do spełnienia wymagań dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze Rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR) oraz podstawowych wymogów z zakresu zarządzania, określonych w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013. Wszystkie te wymogi składają się na jeden mechanizm noszący wspólną nazwę – Zasada Wzajemnej Zgodności.

Zasada Wzajemnej Zgodności oznacza powiązanie wysokości uzyskiwanych płatności ze spełnianiem przez rolnika wymogów, które zostały podzielone na następujące obszary:

• środowisko, zmiana klimatu oraz utrzymanie gruntów w dobrej kulturze rolnej;
• zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin;
• dobrostan zwierząt.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że od  2015 roku Zasada Wzajemnej Zgodności obejmuje mniejszą niż dotychczas ilość wymogów i norm DKR. Z jej zakresu usunięto wymogi dotyczące stosowania osadów ściekowych oraz chorób zwierząt: pryszczycy, choroby pęcherzykowej świń i choroby niebieskiego języka. W zakresie norm DKR najistotniejsza zmiana dotyczy obowiązku utrzymania gruntów rolnych. Obowiązek ten został wzmocniony i stanowi teraz kryterium kwalifikowalności do płatności bezpośrednich gruntów, na których nie jest prowadzona produkcja, m.in.:

• powierzchnię stanowiącą co najmniej 30% gruntów ornych, położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, pozostawia się pod pokrywą glebową w terminie co najmniej od 1 listopada do 15 lutego (pod pojęciem pokrywy glebowej rozumie się: okrywę roślinną, ściernisko, resztki pożniwne rośliny przedplonowej i mulcz);
• zabrania się przycinania żywopłotów i drzew znajdujących się w obrębie działki rolnej w okresie od 15 kwietnia do 31 lipca (z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i zagajników o krótkiej rotacji).

Od 25 lutego 2016 r. zmieniły się też przepisy dotyczące zgłaszania przemieszczeń trzody chlewnej. Obecnie, każdy rolnik zamierzający hodować świnie, nawet jedną sztukę na własne potrzeby, musi zarejestrować siedzibę stada. W przypadku przemieszczenia świni, dotychczasowy posiadacz (zbywający) oraz nowy posiadacz (nabywający) muszą zgłosić to zdarzenie w ciągu 30 dni od jego zaistnienia do biura powiatowego ARiMR podając m.in. numery obu siedzib stad. Zarejestrowanie siedziby stada oraz zgłoszenie przemieszczenia świń należy dokonać w biurze powiatowym ARiMR na odpowiednim druku. Przemieszczenie można również zgłosić listownie lub za pomocą Internetu po założeniu konta użytkownika i uzyskaniu hasła dostępu (podstawa prawna: decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2016/260 z dnia 23.02.2016 r. zmieniająca decyzję 2006/80/WE w odniesieniu do Polski, uchylająca odstępstwo przewidziane w art. 3 ust. 2 dyrektywy 92/102/EWG w odniesieniu do gospodarstw hodujących jedną świnię).

Należy też pamiętać, że wymogi wzajemnej zgodności stanowią tylko niewielką część przepisów obowiązujących w Polsce w ramach omawianych obszarów.

Informacje dotyczące wymogów Zasady Wzajemnej Zgodności znajdują się w broszurze, którą powinien był otrzymać każdy z rolników korzystających z płatności bezpośrednich. Tytuł broszury to: „Zasada Wzajemnej Zgodności (cross-compliance). Wykaz norm i wymogów obowiązujących od 2015 r. oraz zazielenienie WPR. Informacje dotyczące wymogów wzajemnej zgodności dla rolników ubiegających się o płatności bezpośrednie i wsparcie w ramach niektórych działań nieinwestycyjnych PROW 2014-2020”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2014.

Obowiązek spełniania wymogów wzajemnej zgodności oczywiście podlega kontroli. W 2016 r. kontrole na miejscu przeprowadza się u rolników ubiegających się:

a) w ramach systemów wsparcia bezpośredniego o:

• Jednolitą Płatność Obszarową (JPO),
• Płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska (tzw. płatność za zazielenienie),
• Płatność dla młodych rolników,
• Płatność dodatkową (redystrybucyjną),
• Płatności związane z produkcją,
• Płatności w ramach przejściowego wsparcia krajowego (bez płatności niezwiązanej do tytoniu);

b) w ramach następujących działań PROW 2007-2013 o:

• Pomoc na zalesianie gruntów rolnych,
• Płatności rolnośrodowiskowe;

c) w ramach następujących działań PROW 2014-2020 o:

• Płatności rolnośrodowiskowo-klimatyczne,
• Płatności ekologiczne,
• Płatności do obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW).

Za przeprowadzanie kontroli w zakresie norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska oraz wymogów z obszarów: środowisko, zdrowie publiczne w zakresie produkcji żywności pochodzenia roślinnego i zdrowie roślin odpowiada Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Natomiast za kontrole w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, zdrowia zwierząt oraz dobrostanu zwierząt odpowiada Inspekcja Weterynaryjna.

Kontrole na miejscu odnoszą się do całego gospodarstwa (działki rolne zgłoszone i niezgłoszone we wniosku o płatność/pomoc, siedziba gospodarstwa). Kontrole w zakresie przestrzegania norm i wymogów wzajemnej zgodności są przeprowadzane w tym samym roku kalendarzowym, w którym został złożony wniosek o płatność.

Jeżeli na obszarze kontrolowanego gospodarstwa zostanie stwierdzone nieprzestrzeganie norm i wymogów w zakresie zarządzania w obszarze środowisko, zmiana klimatu, utrzymanie gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej lub wymogów w obszarze zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin oraz dobrostan zwierząt, wówczas jest przeprowadzana ocena wagi stwierdzonych naruszeń pod względem kryteriów: „zasięgu”, „dotkliwości”, „trwałości” i „celowości”, łącznie z przypisaniem odpowiedniej liczby punktów.

Co to jest:

„Zasięg” – kryterium oceny stwierdzonej niezgodności uwzględniające w szczególności, czy dana niezgodność ma daleko idące konsekwencje (wykraczające poza obszar gospodarstwa) czy też ograniczają się one wyłącznie do danego gospodarstwa.

„Dotkliwość” – kryterium oceny stwierdzonej niezgodności pod względem znaczenia jej konsekwencji, z uwzględnieniem celów wymogu lub normy, których przedmiotowa niezgodność dotyczy.

„Trwałość” – kryterium oceny stwierdzonej niezgodności pod względem długości okresu, w którym występują jej skutki lub możliwości wyeliminowania tych skutków za pomocą racjonalnych środków.

„Celowość” – zależy w szczególności od umyślnej, świadomej intencji rolnika, który narusza obowiązujące przepisy.

„Powtarzająca się niezgodność” – kryterium oceny stwierdzonej niezgodności, oznaczające niezgodność z tym samym wymogiem lub normą, wykrytą więcej niż raz w ciągu trzech kolejnych lat kalendarzowych, o ile rolnika poinformowano o poprzednich przypadkach niezgodności, oraz zależnie od okoliczności dano mu możliwość podjęcia środków niezbędnych do wyeliminowania poprzedniej niezgodności.

„Drobna niezgodność” – zaniedbanie powstałe zazwyczaj w wyniku nieumyślnego działania rolnika, które nie skutkuje zagrożeniem dla środowiska, zdrowia ludzi czy zwierząt. W przypadku stwierdzenia „drobnej niezgodności” rolnik powinien podjąć natychmiastowe działania zmierzającego do jej usunięcia, nie później jednak niż w terminie określonym w raporcie z czynności kontrolnych. Po wykonaniu działań naprawczych rolnik jest zobowiązany złożyć, do kierownika biura powiatowego ARiMR, oświadczenie o zrealizowaniu tych działań, na formularzu udostępnionym przez ARiMR. W przypadku stwierdzenia drobnej niezgodności i podjęcia przez rolnika działań naprawczych nie stosuje się kary administracyjnej z tytułu nieprzestrzegania wzajemnej zgodności. Natomiast, jeśli beneficjent nie usunie niezgodności w określonym terminie, stosuje się wstecznie zmniejszenie płatności.

W przypadku, gdy stwierdzona niezgodność wynika z zaniedbania ze strony rolnika, obniżka płatności będzie z zasady stanowić 3% całkowitej kwoty płatności. Na podstawie raportu z kontroli może zostać wydana decyzja o obniżeniu wielkości potrącenia do 1% lub zwiększeniu potrącenia do 5% całkowitej kwoty lub w określonych przypadkach odstąpienia od nałożenia jakichkolwiek obniżek.

W przypadku jednak, gdy rolnik celowo dopuścił się stwierdzonej niezgodności, obniżka będzie z zasady wynosić 20% całkowitej kwoty. Jednakże Agencja Płatnicza może na podstawie oceny przedłożonej przez właściwy organ kontroli w raporcie z czynności kontrolnych wydać decyzję o obniżeniu procentu do wysokości nie mniejszej niż 15% lub, tam gdzie ma to zastosowanie, zwiększyć nawet do 100% całkowitej wnioskowanej kwoty. W przypadku stwierdzenia powtarzającej się niezgodności procent sankcji zostanie pomnożony przez 3, jednak maksymalna wysokość sankcji nie może przekroczyć 15% całkowitej kwoty dopłat bezpośrednich.

W przypadku, gdy kwota sankcji nie przekracza równowartości 100 euro, sankcje nie są naliczane, ale obowiązkiem rolnika jest usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. U rolnika może zostać przeprowadzona kontrola na miejscu sprawdzająca zrealizowanie przez rolnika działań naprawczych. Niedostosowanie się do tych zaleceń spowoduje, że płatność w roku następnym będzie podlegała odzyskaniu.

W przypadku stwierdzenia więcej niż jednego naruszenia w ramach jednej niezgodności, przypisuje się tej niezgodności liczbę przypisaną naruszeniu, które uzyskało największą liczbę punktów, a w przypadku równej liczby punktów – liczbę punktów przypisaną jednemu z tych naruszeń. W przypadku stwierdzenia więcej niż jednego naruszenia w ramach jednej niezgodności, przy czym gdy co najmniej jedno z tych naruszeń zostało uznane za celowe, niezgodności przypisuje się taką liczbę punktów, jaką przypisano naruszeniu celowemu z najwyższą liczbą punktów, a w przypadku równej liczby punktów – liczbę punktów przypisaną jednemu z tych celowych naruszeń.

Źródło: ARiMR.