Piasek i żwir są własnością właściciela działki, na której się znajdują, ale pomimo tego nie mogą być przez niego swobodnie wydobywane. Zanim to nastąpi, należy dopełnić wszelkich formalności, nawet jeżeli surowce te wydobywane są na własne potrzeby. Konsekwencje finansowe i karne za ich niedopełnienie są nieprzyjemne.

Piasek to kopalina, czyli surowiec o znaczeniu gospodarczym wydobywany z ziemi. Wydobycie kopalin, także na własne potrzeby, reguluje ustawa Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2016 r., poz. 1131 – tekst jednolity). Zasadniczo kopaliny dzielą się na dwie kategorie:

• te, które są objęte własnością górniczą, tj. ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny, sól kamienna, gips – tutaj właścicielem jest Skarb Państwa;
• te, które są objęte prawem własności gruntowej, tj. piasek, żwir, gliny czy też kamienie budowlane i drogowe – są one własnością właściciela nieruchomości gruntowej.

Bycie właścicielem kopaliny z racji bycia właścicielem gruntu, w którym ta kopalina zalega, nie oznacza jeszcze, że można nią dowolnie dysponować. Nielegalne wydobywanie grozi surowymi karami finansowymi, osiągającymi kwoty rzędu kilku do kilkunastu tysięcy złotych.

Koncesja

Koncesja jest aktem administracyjnym wydawanym przez organ koncesyjny, który upoważnia koncesjonariusza do prowadzenia ściśle określonej działalności gospodarczej. Koncesję stosuje się w przypadku działalności, która ma szczególne znaczenie ze względu na ważny interes publiczny lub na bezpieczeństwo państwa i obywateli (http://www.prawo.org.pl/koncesje-i-zezwolenia/).

Kopaliny można wydobywać tylko po wcześniejszym uzyskaniu decyzji udzielającej koncesji na taką działalność. Decyzje takie wydają:

• minister środowiska, w przypadku kopalin stanowiących własność górniczą;
• starosta, w przypadku gdy spełnione są jednocześnie następujące wymagania:
  • obszar udokumentowanego złoża nieobjętego własnością górniczą nie przekracza powierzchni 2 ha,
  • wydobycie kopaliny ze złoża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 tys. m³,
  • działalność prowadzona będzie metodą odkrywkową oraz bez użycia środków strzałowych;
• marszałek województwa – w pozostałych przypadkach.

Zanim uzyska się koncesję i rozpocznie wydobywanie kopalin ze złóż, trzeba przejść długą drogę formalną, tj.:

• zarejestrować działalność gospodarczą,
• uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji, czyli tzw. decyzję środowiskową,
• uzyskać pozwolenie wodnoprawne,
• uzyskać decyzję zezwalającą na wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej,
• opracować projekt zagospodarowania złoża,
• zmienić zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
• itp.

Piasek na własne potrzeby

Ustawa Prawo geologiczne i górnicze umożliwia jednak wydobywanie kopalin przez osoby fizyczne nie posiadające koncesji, ale muszą one spełnić łącznie poniższe warunki:

• wydobywać można tylko piaski i żwiry,
• kopaliny te można przeznaczyć tylko na własne potrzeby,
• pozyskiwane są one z nieruchomości stanowiącej przedmiot prawa własności (użytkowania wieczystego),
• nie można ich zbywać,
• wydobywane są bez użycia środków strzałowych,
• nie można przekroczyć 10 m³ wydobycia w skali roku,
• nie wolno naruszać przeznaczenia nieruchomości, np. rolnego,
• trzeba dopełnić obowiązku złożenia, z 7-dniowym wyprzedzeniem, zawiadomienia do dyrektora właściwego miejscowo okręgowego urzędu górniczego o planowanym wydobywaniu,
• trzeba określić lokalizację zamierzonych robót i czasu ich trwania.

Na odpowiedź urzędu górniczego w formie pozwolenia na piśmie nie trzeba czekać. Jeżeli urząd górniczy nie wniesie sprzeciwu, można przystąpić do wydobycia kopalin. Jednak osoba dokonująca zgłoszenia, powinna posiadać potwierdzenie dokonania zgłoszenia – w przypadku przesłania zgłoszenia w formie przesyłki listowej jest to potwierdzenie nadania listu w urzędzie pocztowym, w przypadku bezpośredniego złożenia w okręgowym urzędzie górniczym powinna być na kopii zgłoszenia adnotacja urzędu w postaci pieczątki urzędu i daty wpływu pisma.

Opłaty eksploatacyjne

Za wydobycie kopalin, również na własne potrzeby, ponosi się opłaty. Stawki opłat eksploatacyjnych wynoszą:

• dla piasków i żwirów – 1,13 zł/t,
• dla piaskowców – 0,74 zł/t,
• dla torfów – 1,13 zł/t,
• dla margli – 0,68 zł/t.

Kary za wydobycie bez koncesji

Za wydobywanie kopalin bez posiadania koncesji, w sytuacji kiedy jest ona wymagana, grożą kary administracyjne, jak i sankcje karne. W przypadku kar administracyjnych mogą to być tzw. opłaty podwyższone, stanowiące 40-krotność stawki opłaty eksploatacyjnej dla każdej z kopalin, pomnożonej przez wielkość wydobycia. Opłaty te nakładają zazwyczaj dyrektorzy właściwych miejscowo urzędów górniczych, jako organ nadzoru.

Ustawa Prawo geologiczne i górnicze przewiduje też za wydobywanie kopalin ze złóż bez wymaganej koncesji karę aresztu lub grzywny. Jeżeli jeszcze ta czynność skutkuje wyrządzeniem lub sprowadzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody w mieniu lub poważnej szkody w środowisku, grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 3.

Bez koncesji, w zgodzie z prawem

Zdarza się, że wydobywanie kopalin ma miejsce nie na podstawie przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze, ale np. na podstawie ustawy Prawo budowlane lub ustawy Prawo wodne. W powyższych przypadkach wydobywanie kopalin następuje w trakcie procedury budowlanej – pozwolenia na budowę (np. kopanie fundamentów) lub np. w trakcie kopania stawu. Wówczas takie sytuacje zazwyczaj nie są traktowane jako prowadzenie działalności wydobywczej bez wymaganej koncesji, ale wydobycie odbywa się w ramach i na podstawie zezwolenia organu administracji architektoniczno-budawlanej na takie działanie. Oczywiście, w takich sytuacjach może dochodzić do nadużyć. Jeżeli organ nadzoru górniczego stwierdzi, że działalność taka jest prowadzona „pod pozorem” robót budowlanych, a więc „zasłania się” Prawem budowlanym lub Prawem wodnym, może ustalić opłatę podwyższoną.

Źródło informacji: TopAgrarPolska 9/2016 oraz http://geoportal.pgi.gov.pl.