Preparaty mikrobiologiczne (EM) to probiotyki, które można dodawać do wody pitnej i paszy w celu podniesienia odporności zwierząt, a także wykorzystywane są one w procesie fermentacji odchodów zwierzęcych (obornik, gnojowica, gnojówka), dzięki czemu uzyskuje się wartościowy nawóz oraz w celu eliminacji odorów w pomieszczeniach inwentarskich i w ich otoczeniu. Probiotyki to żywe mikroorganizmy, a także ich metabolity (produkty przemiany materii), mające korzystny wpływ na organizm gospodarza. Greckie pro bios oznacza „dla życia”.

Podstawy probiotycznej technologii stworzył japoński profesor Teruo Higa. Skomponował on Kultury Mateczne pożytecznych mikroorganizmów. Podstawą stworzenia tych kompozycji jest wiedza na temat istnienia podziału mikroorganizmów, z uwagi na ich działanie w środowisku, na 3 grupy:

• regeneratywne (probiotyki),
• degeneratywne (patogeny),
• fakultatywne (pozornie obojętne) – jest ich w środowisku najwięcej.

Mikroorganizmy fakultatywne mogą się łączyć z mikroorganizmami regeneratywnymi lub degeneratywnymi, w zależności od stanu środowiska. Kompozycje probiotyczne wytwarzane są w naturalnym procesie fermentacji na bazie kilku rodzajów Kultur Matecznych i zawierają bardzo szerokie spektrum pożytecznych probiotycznych mikroorganizmów (bakterie kwasu mlekowego, bakterie fotosyntetyzujące, grzyby fermentujące, promieniowce, drożdże) i ich metabolitów oraz naturalnych dodatków (m.in. melasa, zioła). Taki skład pozwala dostosować użycie tych kompozycji do konkretnych celów: rolnictwa, hodowli, gospodarki komunalnej, domu, zdrowia człowieka. W uprawie, chowie i hodowli zwierząt są przyjazne środowisku naturalnemu, a ich stosowanie jest uzasadnione ekonomicznie – przy pomocy probiotycznych mikroorganizmów można wyeliminować bądź przynajmniej ograniczyć ilości stosowanych środków ochrony roślin i preparatów do dezynfekcji, zmienić podejście do nawożenia, poprawić stan gleby. Najogólniej rzecz ujmując działanie kompozycji pożytecznych mikroorganizmów to: konkurencyjne wypieranie patogenów, działanie wspierające odporność organizmu poprzez wytwarzanie substancji pożytecznych, jak enzymy, hormony, antyoksydanty. Kompleks enzymów wnoszonych przez poszczególne szczepy takiej kompozycji umożliwia naturalny rozkład materii organicznej w wyniku procesu fermentacji, a nie gnicia. Mikroorganizmy te ściśle ze sobą współpracują i współdziałają. Pojedyncze szczepy nie mają większych szans, ale odpowiednio skomponowane zestawy – już tak. Właściwości tych mikroorganizmów sprawiają, że polecane do stosowania preparaty mikrobiologiczne mają działanie przeciwgrzybicze, przywracające równowagę mikrobiologiczną, a nawet mają właściwości insektycydu. I co bardzo ważne dla środowiska naturalnego i bezpieczeństwa żywności – nie ma okresu karencji i prewencji. Uniwersalne zdolności tych kompozycji są wynikiem takiego doboru szczepów tlenowych i beztlenowych mikroorganizmów, które w tych właśnie kompozycjach współdziałają, wzajemnie wspierając się, a poprzez wytwarzane enzymy mogą przetrwać w agresywnym środowisku, zdominowanym patogenami.

Obecność pożytecznych mikroorganizmów w miejscu chowu i hodowli zwierząt rozstrzyga o dobrostanie stada. Dobrostan zwierząt jest ściśle powiązany z jakością wody dostarczanej zwierzętom, odpowiednim powietrzem w pomieszczeniach inwentarskich, właściwym postępowaniem z obornikiem, gnojowicą i gnojówką oraz przygotowaniem i przechowywaniem pasz. Obornik przefermentowany z udziałem probiotyków staje się bardzo dobrej jakości nawozem organicznym i źródłem próchnicy w glebie. Podczas procesu fermentacji nie uwalnia się z niego amoniak, dzięki czemu azot zostaje zatrzymany w nawozie. Fermentacja przy udziale kompozycji pożytecznych mikroorganizmów przebiega w niskich temperaturach i nie wymaga napowietrzania, dzięki czemu obornik nie zagrzewa się i nie paruje. Procesy gnilne zostają wyeliminowane, przez co nie ma odorów. Gnojówka i gnojowica, przefermentowane z probiotycznymi kompozycjami mikroorganizmów, stanowią swoistą szczepionkę mikrobiologiczną dla gleby. Przefermentowana gnojowica staje się cennym nawozem organicznym, poprawiającym strukturę gleby i jej żyzność. Jest wolna od patogenów i toksyn, które zwykle znajdują się w gnojowicy nieprzefermentowanej, nie wykazuje właściwości parzących dla roślin. Pożyteczne mikroorganizmy eliminują zagniwanie i wstrzymują wydzielanie gazów, takich jak amoniak, siarkowodór itp., dzięki czemu gnojowica nie wydziela uciążliwych odorów. Azot pozostaje związany w nawozie i nie ulatnia się w postaci szkodliwego amoniaku, co ma niebagatelne znaczenie dla środowiska. Przefermentowana gnojowica jest bogatsza w makro- i mikroelementy dobrze przyswajane przez rośliny, zwłaszcza azot (nawet o 60% więcej azotu) i fosfor. Zalecane jest stosowanie takiej przefermentowanej gnojowicy w nawożeniu przedsiewnym, ale przede wszystkim do dokarmiania dolistnego. Nawozić trzeba w dni pochmurne, a najlepiej pod wieczór, ponieważ promienie słoneczne (UV) dezaktywują pożyteczne mikroorganizmy. Kompozycje pożytecznych mikroorganizmów posiadają też zdolności rozpuszczania osadu, kamienia moczowego i mułu znajdujących się w zbiornikach, co bardzo ułatwia wypompowywanie nawozu. Pomagają też udrażniać kanały i kraty, co z kolei ułatwia spływ gnojowicy w systemach bezściełowych.

Kompozycje pożytecznych mikroorganizmów są już stosowane w rolnictwie, ale kwestia powszechnego ich zastosowania ma tyleż samo zwolenników, co przeciwników. Z jednej strony poszerza się grono rolników, którzy te preparaty stosują, widzą efekty i są bardzo zadowoleni. Z drugiej jednak strony przeciwni są ci, którzy spoglądają na probiotyczne organizmy z przymrużeniem oka, nie bardzo wierząc w efekty. Wciąż też niezbyt licznie w upowszechnianie probiotycznej technologii angażują się ludzie nauki, choć naukowcy zaczynają się coraz częściej pochylać nad tymi zagadnieniami i odnosić do nich pozytywnie. Zwolennicy stosowania kompozycji pożytecznych mikroorganizmów uważają, że są one doskonałym rozwiązaniem do rewitalizacji środowiska we wszystkich jego obszarach. Niechęć do tej naturalnej technologii wynika zapewne z faktu, że nie jest to dziedzina łatwa. To po prostu mikrobiologia. Stosowanie probiotyków wymaga większej wiedzy, doświadczenia i pewnego wyczucia. Poza tym na efekty często trzeba trochę poczekać. Potrzebna jest zatem cierpliwość, pokora i konsekwencja w działaniu. Przeprowadzono już wiele doświadczeń i obserwacji, które potwierdzają skuteczność działania probiotycznych mikroorganizmów. Znajduje to również potwierdzenie w wynikach demonstracji, przeprowadzonych w 2013 r. i w 2015 r. przez Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu w wybranych gospodarstwach rolnych z produkcją zwierzęcą, na terenie województwa wielkopolskiego.

Jak potwierdzają wcześniejsze doświadczenia, najlepsze efekty uzyskuje się poprzez zintegrowane i systematyczne stosowanie EM-ów w produkcji zwierzęcej. Istotne jest, aby równolegle podawać EM-y do wody pitnej, do paszy, jako środek służący do higienizacji i likwidacji odorów, a także do uzdatniania obornika i gnojowicy. Ale dobre wyniki można też osiągnąć, stosując tylko jeden lub dwa z tych elementów.

Korzyści wynikające ze stosowania kompozycji pożytecznych probiotycznych mikroorganizmów w produkcji zwierzęcej:

• poprawa procesu trawienia i przyrostu masy zwierząt (lepsze wykorzystanie składników pokarmowych z paszy),
• poprawa kondycji fizycznej i funkcji fizjologicznych,
• likwidacja grzybic i ograniczenie schorzeń skóry,
• ograniczenie występowania biegunki,
• spadek aktywności chorób dróg oddechowych,
• ograniczenie występowania stanów zapalnych, ograniczenie występowania stanów zapalnych wymion,
• łagodniejszy przebieg zatruć pokarmowych,
• obniżenie i regulacja liczby komórek somatycznych w mleku,
• likwidacja odorów pochodzących z emisji gazów, takich jak: amoniak, siarkowodór, merkaptany,
• poprawa jakości powietrza w pomieszczeniach inwentarskich i magazynach poprzez likwidację zagniwania materii organicznej,
• zmniejszenie uciążliwości wobec środowiska i sąsiedztwa,
• redukcja populacji uciążliwych owadów, w tym przede wszystkim much,
• zwalczanie, ograniczanie w populacji mikroorganizmów chorobotwórczych (salmonella, enterokoki, bakterie coli),
• ograniczenie potrzeby stosowania antybiotyków i środków dezynfekujących oraz zakwaszaczy,
• pomoc w utrzymywaniu czystości ciągów kanalizacyjnych, trakcji wodnych, kojców, urządzeń oraz ścian, sufitów i podłóg, także w pomieszczeniach socjalnych,
• rewitalizacja wody,
• uszlachetnianie obornika, gnojowicy i gnojówki.

Probiotechnologia to trudna dziedzina, która wymaga zaangażowania, systematyczności i staranności oraz konsekwencji, przede wszystkim przestrzegania terminów, dawek i sposobu aplikacji. Nie trudno o popełnienie błędów, które wynikać mogą, szczególnie na początku okresu wprowadzania preparatów do gospodarstwa, z niedostatecznej wiedzy i braku doświadczenia w ich stosowaniu, a niezadowalające w pełni efekty czy wręcz ich brak niepotrzebnie mogą zrazić użytkowników do kontynuowania stosowania preparatów.

Źródło:

1. mgr inż. Kazimierz Zgoła PHU AGNES – Regionalne Centrum Mikroorganizmów w Lesznie.
2. „Pożyteczne mikroorganizmy ProBio Emy”, ProBiotics™ Polska i BIO-WORLD Sp. z o.o.
3. „Pożyteczne mikroorganizmy”, Stowarzyszenie EkosysteEM-Dziedzictwo Natury, wrzesień 2013 r.
4. Gazeta Targowa, Wyd. Fodopress, 2013 r.
5. Sławomir Gacka „Biologizacja kurnika”.