Kompost jest jednym z najlepszych nawozów organicznych używanych w rolnictwie. O wartości kompostu decyduje głównie jego jakość uzależniona składem komponentów użytych do jego produkcji oraz przebiegu samego procesu kompostowania. Walory kompostów szczególnie doceniają ogrodnicy, działkowicze, właściciele ogrodów przydomowych i rolnicy ekologiczni. Dla tych ostatnich używanie kompostów to wręcz konieczność, jako naturalny czynnik podtrzymania żyzności gleby. W produkcji ekologicznej jest on podstawowym nawozem, jednak powinien być przygotowywany zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.

Kompostowanie to proces rozkładu materii organicznej, zachodzący dzięki aktywności mikroorganizmów glebowych. Dzięki temu procesowi powstaje źródło łatwo przyswajalnych dla roślin składników pokarmowych. Kompostowanie to też doskonały sposób pozbywania się odpadów organicznych.

Zgodnie z zapisem w ustawie o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r., Nr 147, poz. 1033 z późn. zm.) kompost zalicza się do nawozów organicznych: „5) nawozy organiczne – nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, a także komposty wyprodukowane z wykorzystaniem dżdżownic;”. Prawidłowo przygotowany kompost, w którym procesy humifikacji zostały już zakończone, nabiera cech próchnicy. Jest lekko wilgotny, ciemnej barwy i o przyjemnym zapachu wilgotnej ziemi ogrodniczej.

Jakie są korzyści z kompostu? Dzięki kompostowaniu odpadów organicznych zmniejsza się ich ilość w otoczeniu, poza tym nie zalegają one na wysypiskach odpadów. Kompostowanie pozwala lepiej gospodarować substancją organiczną w gospodarstwie. Kompost jest niezwykle bogatym źródłem substancji organicznej i składników pokarmowych dla gleby i roślin, wykorzystywanym jako nawóz i jako ściółka. Poprawia on właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Na glebach lekkich, stosując kompost systematycznie, można zwiększyć ich pojemność sorpcyjną, a na glebach cięższych można poprawić ich strukturę. Kompost to kompletny nawóz wieloskładnikowy – zawiera niezbędne dla roślin makro- i mikroelementy, a także substancje stymulujące wzrost, jak witamina B, naturalne hormony i kwasy organiczne. Zawartość podstawowych składników pokarmowych w kompostach zależy od rodzaju użytych do kompostowania składników i waha się w granicach od 0,75-1,5% N, 0,25-0,5% P₂O_{5 i} 0,5-1,0% K₂O. Azot występuje w stosunkowo stabilnych związkach, dzięki czemu nie jest podatny na straty w postaci amoniaku, a także nie stwarza ryzyka uszkadzania nasion lub kiełków roślin. Stosowanie kompostu łagodzi skutki jednostronnego i niezrównoważonego nawożenia mineralnego. Kompost powoduje wzrost aktywności mikrobiologicznej gleby oraz rozwój mikroflory wrogiej w stosunku do wielu organizmów patogennych i w ten sposób poprawia zdrowotność roślin. Pozwala on szybko odbudować i utrzymać glebową równowagę biologiczną. Nawożenie kompostem wzbogaca glebę w próchnicę. Ponadto podczas kompostowania ginie większość patogenów, szkodników roślin, łącznie z nicieniami oraz wiele nasion chwastów.

Co można kompostować? Niemalże wszystko co organiczne, przede wszystkim różnego rodzaju materię organiczną pochodzenia roślinnego, tj. słomę, trawę, resztki roślin uprawnych, a także odpady kuchenne, liście drzew, wióry, trociny, korę, nawozy naturalne, odpady poprodukcyjne, a jako dodatek torf, ziemię próchniczną, glinę, piasek i naturalne mielone skały, jak np. dolomity.

Jak przeprowadzić kompostowanie? Metoda zależy od skali. W ogrodach przydomowych, na działkach można ułożyć pryzmę albo też korzystać z gotowego kompostownika – metalowego, drewnianego lub z tworzywa sztucznego. Przy dużej produkcji kompostuje się w pryzmach. Najkorzystniejszym terminem dla zakładania pryzmy kompostowej jest początek jesieni. Miejsce pod kompostownik powinno być niezbyt przepuszczalne, nieco ocienione, najlepiej gdzieś na uboczu, np. pod drzewami (sąsiedztwo drzew iglastych, orzecha włoskiego i robinii jest niekorzystne). Przy zakładaniu pryzmy kompostowej trzeba pamiętać o wzajemnych właściwych proporcjach poszczególnych składników, szczególnie węgla i azotu. Ważny jest też rodzaj i odczyn gleby, która będzie nawożona kompostem. Oczywiście nie chodzi tutaj o aptekarskie wyliczenia. Trzeba tylko wiedzieć, że w przypadku gleby kwaśnej do pryzmy należy dodać więcej wapnia, najlepiej w formie dolomitowej (4-6 kg/m³ masy kompostu). Przy prawidłowym pH gleby 0,5-1 kg wapnia na m³ masy kompostowej wystarczy. Gdy przygotowujemy kompost dla gleb lekkich, warto dodać do niego małą porcję gliny, natomiast kompost dla gleb ciężkich powinno się wzbogacić piaskiem. Dla prawidłowego przebiegu procesu kompostowania bardzo ważny jest, w doborze surowców, stosunek węgla (C) do azotu (N). Dla większości mikroorganizmów biorących udział w produkcji kompostu najkorzystniejsza jest proporcja C:N w przedziale od 15:1 do 30:1. Oznacza to, że na każde 15-30 części węgla powinna przypadać 1 część azotu. Aby dowiedzieć się, jaki jest stosunek węgla do azotu w różnych rodzajach materiałów używanych do kompostowania, można skorzystać z tabel zawartych w różnego rodzaju normatywach rolniczych. Na dnie pryzmy umieścić należy drenaż, dla lepszej cyrkulacji powietrza i odpływu nadmiaru wody. Mogą to być gałęzie. W przekroju pryzma powinna mieć kształt trapezu. Jej rozmiary i sposób założenia muszą zapewnić w miarę swobodny dopływ powietrza. Zwykle szerokość to 2-3 m, wysokość 1,2-1,5 m, a długość dowolna, jednak zaleca się nie mniej niż 4 m. Składniki do kompostowania można wymieszać, rozdrabniając odpowiednio grubsze części. Można też stosować pryzmowanie warstwowe. Pryzma po uformowaniu powinna być sprężysta, co wskazuje na właściwe jej utlenienie. Kompostowanie jest możliwe w warunkach tlenowych i przy uwilgotnieniu pryzmy ok. 50% (wilgotność trzeba kontrolować od czasu do czasu, a w razie potrzeby pryzmę trzeba zraszać). Każdą świeżo dosypaną warstwę warto potraktować preparatem bakteryjnym przyspieszającym rozkład materii organicznej. Polecane są probiotyczne mikroorganizmy, a zalecany jest preparat EmFarma Plus, który stosuje się w ilości minimum 1 litr preparatu na 1 m³ masy kompostowanej, rozcieńczony (1 litr preparatu na 10 litrów wody). Należy kompostować stopniowo polewając roztworem preparatu. Pryzmę należy dobrze ugnieść, ale nie zaleca się napowietrzania. Po zakończeniu dostarczania materii do pryzmy najlepiej jest obłożyć ją warstwą około 10 cm gleby lub dojrzałym kompostem albo przykryć folią. Po 3-4 miesiącach pryzma jest przekompostowana. Aby przyspieszyć proces kompostowania można zwiększyć dawkę EmFarma Plus nawet do 10 litrów na 1 m³. Nie należy też obawiać się kompostowania chorych pozostałości roślin. Materia organiczna poddawana jest procesom fermentacji bakterii kwasu mlekowego, a ten rodzaj fermentacji znany jest z naturalnych silnych właściwości sterylizujących, ale nie wyjaławiających z obecności pożytecznej mikroflory. Kompost powstający z udziałem ProBio Emów staje się naturalną szczepionką mikrobiologiczną dla gleby.

Jak długo dojrzewa kompost? Tempo rozkładu materii organicznej zależy od jej ilości i rodzaju użytych surowców, pory roku, dostępu wody i powietrza. Proces ten można przyspieszyć, rozdrabniając odpady i przerzucając (napowietrzając) pryzmę. Dojrzewanie pryzmy trwa średnio rok, ale przy systematycznym mieszaniu i właściwym utrzymaniu, w okresie letnim kompost można otrzymać już w ciągu trzech miesięcy.

Jak nawozić kompostem? Kompost jest takim układem, w przypadku którego nie zachodzi obawa o przenawożenie, czy też straty składników pokarmowych. Dlatego może być stosowany w dowolnych ilościach. W praktyce jednak najczęściej stosuje się 3-10 ton/ha, a w przypadku upraw warzywnych do 30 ton/ha. Termin nawożenia kompostem też nie ma większego znaczenia ze względu na to, że on sam nie stanowi bezpośredniej bazy pokarmowej dla roślin, ale pokarm dla organizmów glebowych, które ostatecznie regulują procesem żywienia roślin. Kompost dojrzały można stosować przedsiewnie, płytko mieszając go z glebą lub też pogłównie. Można też używać kompostu niezupełnie przerobionego, w którym proces kompostowania nie został jeszcze ukończony. Trzeba jednak pamiętać, że w „świeżym” kompoście procesy humifikacji nie zostały jeszcze zakończone i posiada on dużą zawartość węgla, co powoduje zubażanie gleby w ten składnik (przejściowo pobierana jest duża ilość azotu) – nie stosujemy go wówczas w strefie korzeni rosnących roślin, a jedynie tylko jako mulcz, czyli warstwę rozłożoną na glebie.

Źródło:

1. „Magnolia”, Nr 8/2014.
2. „Pożyteczne mikroorganizmy ProBio Emy”, ProBiotics Polska.
3. „Pożyteczne Mikroorganizmy”, Nr 9/2013, Zdrowa-Ziemia.pl.
4. „ABC bioagronomii, czyli porozmawiajmy o ekorolnictwie”, Gliwice, sierpień 2004.
5. Marek Krysztoforski „Sporządzanie kompostów i biopreparatów”, Radom 2006.