Azbest posiada unikalne właściwości fizyczne i chemiczne, takie jak wytrzymałość na rozciąganie, elastyczność, odporność na działanie kwasów, zasad i innych substancji chemicznych, ogniotrwałość, a także trwałość szacowaną na 30 do 60 lat. Dzięki tym właśnie cechom znalazł on bardzo szerokie zastosowanie m.in. w budownictwie. Wyroby z azbestu stosowano powszechnie, gdyż miały mnóstwo zalet – były tanie, trwałe, odporne na ogień i korozję. Dachy pokryte eternitem, którego składnikiem jest azbest, stały się wręcz elementem krajobrazu. Pomimo zakazu produkcji i stosowania azbestu, nadal jeszcze sporo wokół nas wyrobów go zawierających. Wyroby zawierające azbest nie zagrażają bezpośrednio, dopóki nie podlegają działaniom mechanicznym tj. łamaniu, ścieraniu, działaniu warunków atmosferycznych lub, gdy ich stan techniczny ocenia się na dobry, a przy użytkowaniu spełniane są wymagania techniczne opisane w przepisach prawnych. W przeciwnym razie do atmosfery przedostają się maleńkie włókna azbestu, które dostając się do płuc, zwiększają ryzyko chorób azbestozależnych. Odpady azbestowo-cementowe zastosowane w budownictwie oraz do utwardzania dróg, podwórek czy podjazdów, ulegają zużyciu i degradacji pod wpływem warunków atmosferycznych i działań mechanicznych, a to jest przyczyną uwalniania się włókien azbestu do powietrza atmosferycznego. Miejsca występowania wyrobów zawierających azbest w budownictwie to najczęściej:
- pokrycia dachów, jako płyty prasowane płaskie (typu Karo), faliste (typu NF) i gąsiory (typu GZN i GZD),
- na strychach i ocieplonych stropodachach, jako obudowy stalowej konstrukcji nośnej, wykładziny stropów w budownictwie lekkim, a także jako wykładziny stropów wykonane przy użyciu natrysku lub tynku azbestowego,
- w pomieszczeniach użytkowych budynków, jako obudowy konstrukcji nośnej, ściany działowe, ściany osłonowe czy elewacje, a także jako wykładziny ścian wykonane przy użyciu natrysku lub tynku azbestowego,
- w piwnicach, w postaci izolacji urządzeń ciepłowniczych, rur, bojlerów, zaworów oraz w postaci sufitów podwieszonych.
Informacja o występowaniu azbestu w czy też na budynku lub obiekcie powinna być umieszczona w dokumentacji technicznej obiektu.
Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 1997 r. dopuszcza wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach, w tym w budynkach lub urządzeniach nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2032 r., a przepisy wykonawcze do tej ustawy określają sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania tych wyrobów. Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na marszałka województwa obowiązek prowadzenia rejestru wyrobów zawierających azbest, co praktycznie oznacza, że w każdej gminie powinna zostać wykonana oraz powinna być aktualizowana inwentaryzacja tych wyrobów. Zgodnie więc z obowiązującymi przepisami osoba fizyczna, wykorzystująca (posiadająca) wyroby zawierające azbest na terenie swoich nieruchomości jest zobowiązana do wykonania inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest w miejscach ich wykorzystywania, poprzez sporządzenie spisu z natury rodzaju, ilości i miejsca ich wykorzystywania. Dokonuje się tego na specjalnym formularzu (dostępnym w Urzędzie Gminy, Miasta i Gminy, Miasta). Formularz pozwala obliczyć punkty i zakwalifikować produkt do jednego z trzech stopni pilności usunięcia azbestu z nieruchomości. Stopień pierwszy zobowiązuje do niezwłocznego usunięcia lub naprawy wyrobu zawierającego azbest. Stopień drugi nakłada obowiązek powtórzenia oceny po okresie jednego roku, natomiast stopień trzeci – po okresie pięciu lat. Pilny obowiązek wymiany dachu nastąpi w przypadku uzyskania w ocenie stanu wyrobu zawierającego azbest powyżej 120 punktów. Zgodnie z przepisami obowiązek usunięcia azbestu spoczywa na właścicielach budynków.
Wynik inwentaryzacji należy ująć w „Informacji o wyrobach zawierających azbest”, sporządzonej w dwóch egzemplarzach na wymienionym wcześniej formularzu. Osoby fizyczne, które nie są przedsiębiorcami, przedkładają „Informację…” odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, a drugi egzemplarz przechowują przez okres jednego roku. Przekazanie tej informacji stanowi obowiązek właścicieli miejsc, w których jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, a nie spełnienie tego obowiązku podlega karze grzywny na podstawie przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska. „Informacja o wyrobach zawierających azbest” musi być aktualizowana w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku. W niektórych gminach inwentaryzacja taka jest powierzana wyspecjalizowanym firmom usuwającym azbest, których pracownicy wypełniają ww. formularz razem z właścicielem (użytkownikiem wieczystym lub zarządcą) nieruchomości. W przypadku stwierdzenia występowania azbestu w użytkowanych miejscach lub wyrobach należy je oznakować oraz umieścić w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego postępowania w danym miejscu lub z danym wyrobem.
Przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości powinien zgłosić planowane prace do właściwego organu administracji architektoniczno-budowlanej, czyli starosty bądź wojewody (inspektora nadzoru budowlanego). Prace polegające na zdjęciu azbestu, transporcie i jego unieszkodliwieniu mogą zostać wykonane wyłącznie przez firmę posiadającą odpowiednie zezwolenia na wykonywanie tego typu zadań, co powinno być stosownie udokumentowane. Wykonawca taki, posiadając niezbędne wyposażenie techniczne i socjalne, zapewni zabezpieczenie pracowników oraz środowiska przed narażeniem na działanie azbestu. Listę podmiotów uprawnionych do usuwania azbestu prowadzi starostwo (często informacje te można uzyskać również w urzędzie gminy).
Właściciele budynków pokrytych eternitem często nie mają wystarczających środków, aby wymienić pokrycie dachowe. Koszty zdjęcia i usunięcia eternitu uzależnione są od stopnia skomplikowania konstrukcji dachu, lokalnych kosztów robocizny i odległości do najbliższego składowiska odpadów zawierających azbest. Niektóre gminy zawierają umowy z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej o dotacje do usuwania wyrobów zawierających azbest. Można z tego typu wsparcia finansowego skorzystać. W zależności od gminy dofinansowanie to może sięgać 100% kosztów demontażu, zbierania, transportu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest. Nowe pokrycie dachowe nie podlega dofinansowaniu.
Materiał przygotowany na podstawie artykułu Beaty Filipiak pt. „Usuwanie azbestu i wyrobów azbestowych pochodzących z domów i obiektów należących do osób fizycznych”, CDR Brwinów, 2014 r.
Wioletta Kmiećkowiak
Dział EOŚ WODR w Poznaniu